Συνέντευξη στη Λένα Κυριακίδη και στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 7 Οκτωβρίου 2020
Όταν τον Μαΐο του 2012 η Χρυσή Αυγή μπήκε στο ελληνικό κοινοβούλιο, ο Γιώργος Αλεξάτος ξεκίνησε ένα κείμενο για την ιστορία των φασιστικών κινήσεων στη χώρα για να καταλήξει να γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο.
Ο συγγραφέας του «Η εργατική τάξη στην Ελλάδα» και «Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος» καταπιάνεται αυτή τη φορά με τα καθεστώτα έκτακτης ανάγκης, με το φαινόμενο του φασισμού και της ακροδεξιάς, από την εμφάνισή της μέχρι σχετικά πρόσφατα, καταγράφοντας, τα χαρακτηριστικά τους και τους λόγους που δεν επέτρεψαν τη συγκρότηση ισχυρού φασιστικού κινήματος στη χώρα.
Λίγο πριν την ετυμηγορία του δικαστηρίου για το ναζιστικό μόρφωμα μας μίλησε για τους «Ελλαδέμπορους» από την εποχή των δωσίλογων έως σήμερα, για εξελίξεις και γεγονότα, που επηρέασαν το συλλογικό γίγνεσθαι μέχρι τις μέρες μας.
• Αφιερώσατε το βιβλίο σας στη μνήμη του Παύλου Φύσσα. Ποιά πιστεύετε ότι είναι η σημασία της απόφασης στη δίκη της εγκληματικής οργάνωσης και ποια για την ελληνική κοινωνία;
Δουλεύοντας για το βιβλίο αυτό, θεώρησα πως η αφιέρωσή του στην εμβληματική μορφή του δολοφονημένου νεαρού εργάτη και μουσικού ήταν αυτονόητη. Με τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα η συμμορία των ναζί εκδήλωνε, εκτός των άλλων, και το μίσος της τόσο προς τον κόσμο της εργασίας και της ανάγκης, όσο και προς τον πολιτισμό.
Θεωρώ πως η εγκληματική συμμορία έχει καταδικαστεί στη συνείδηση τη τεράστιας πλειονότητας του ελληνικού λαού. Εντούτοις, έχει ιδιαίτερη σημασία η καταδίκη των άμεσων δολοφόνων και εκείνων που αποτελούν το στελεχικό της επιτελείο, μαζί κι εκείνων που ενόψει της δικαστικής απόφασης εγκατέλειψαν το πλοίο σαν τα ποντίκια. Γιατί είναι αναγκαίο να σταλεί ξεκάθαρο το μήνυμα, ότι σ’ αυτήν εδώ τη χώρα η φασιστική βία δεν είναι ανεκτή. Και πως κάθε χέρι που θα τραβήξει μαχαίρι ή θα υψωθεί σε φασιστικό χαιρετισμό, θα κοπεί.
• Με βάση τη μελέτη σας, πως εξηγείτε το γεγονός ότι δεν έχει συγκροτηθεί μαζικό φασιστικό κίνημα ή δεν έχει υπάρξει ευρεία αποδοχή τέτοιας πρότασης από τους πολίτες;
Όπως εκτενώς και -θέλω να πιστεύω- τεκμηριωμένα αναφέρω στο βιβλίο, η ιστορική διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας, καθώς και λόγοι ιδεολογικοπολιτικοί, δεν επέτρεψαν την εμφάνιση σχέσεων αντιπαλότητας μεταξύ της εργατικής τάξης και των μικροαστικών στρωμάτων. Ενώ αλλού ο φασισμός συγκροτήθηκε σε μαζικό κίνημα, μέσα από τη συμμαχία της αστικής και της μικροαστικής τάξης κατά της εργατικής, στην Ελλάδα, ήδη από τον Μεσοπόλεμο και για πολλές δεκαετίες μετά, είχαμε μια άτυπη ευρύτατη κοινωνική συμμαχία των κυριαρχούμενων λαϊκών τάξεων.
Επιπλέον, ενώ μετά τη μικρασιατική τραγωδία του 1922 δεν μπορούσαν να έχουν πέραση μεγαλοϊδεατισμοί και εθνικισμοί, η άκρα Δεξιά στην Ελλάδα ταυτίστηκε με την εθνοπροδοσία. Από τον κατοχικό δωσιλογισμό της, μέχρι το άνοιγμα της Κερκόπορτας στον Αττίλα, το 1974.
• Πώς θεωρείτε ότι συντελέστηκε η «αποχουντοποίηση» της άκρας Δεξιάς και η ανάδυση του νέου λαϊκιστικού εθνικισμού στην περίπτωση της Ελλάδας;
Μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας, που συμπαρέσυρε στην πτώση της και το μετεμφυλιακό καθεστώς της «εθνικοφροσύνης» και του άγριου αντικομμουνισμού, η άκρα Δεξιά απέτυχε να συγκροτηθεί σε διακριτή πολιτική παράταξη με κάποια απήχηση και προοπτική. Ακριβώς γιατί οι νοσταλγικές αναφορές της στο παρελθόν της βασιλείας και της χούντας δεν έδιναν καμιά πολιτική προοπτική.
Εντούτοις, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συντελείται η «αποχουντοποίησή» της. Αντί των αναφορών στο παρελθόν, προβάλλει, πλέον, ζητήματα σύγχρονα, επικεντρώνοντας στο μεταναστευτικό-προσφυγικό, στο Μακεδονικό και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Στο έδαφος αυτών ακριβώς των «σύγχρονων ζητημάτων» είναι που για πρώτη φορά εμφανίζεται «στον δρόμο», με σιδερογροθιές και μαχαίρια, η ναζιστική συμμορία της Χρυσής Αυγής, που μέχρι τότε δρούσε ως ναζιστική προπαγανδιστική λέσχη.
• Με ποιούς τρόπους η δράση των δωσίλογων της Κατοχής, για την οποία γράφετε στο βιβλίο σας, επηρέασε τότε τις κοινωνικές ανακατατάξεις;
Ο δωσιλογισμός, όσον αφορά στην κοινωνική αναδιάρθρωση εκείνων των χρόνων, προκάλεσε αναδιάταξη φυσικών προσώπων τόσο στην αστική τάξη όσο και στη μικροαστική. Οι δωσίλογοι που πλούτισαν επί Κατοχής, κυρίως ως μεγαλομαυραγορίτες, αποτέλεσαν μεγάλο τμήμα της μεταπολεμικής αστικής τάξης. Όπως αντιστοίχως και οι μικρομαυραγορίτες συγκρότησαν σε σημαντικό βαθμό τη μεταπολεμική μεσαία αστική τάξη. Στα πιο χαμηλά κλιμάκια του δωσιλογισμού, ο ταγματασφαλίτης έγινε χωροφύλακας και ο ρουφιάνος των Γερμανών χαφιές του μετεμφυλιακού ελληνικού κράτους.
Ο έξαλλος αντικομμουνισμός των δεκαετιών που ακολούθησαν δεν είναι άσχετος με τα μίση που είχαν δημιουργηθεί ήδη από τα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης.
• Η νέα κρίση που ζούμε σήμερα διευρύνει ακόμα περισσότερο τις ανισότητες και λόγω της κατεύθυνσης, που χαράζει ο νεοφιλελευθερισμός και ενισχύει τα τελευταία χρόνια την άνοδο των εθνικισμών. Πώς μπορεί για εσάς να αντιμετωπιστεί;
Νομίζω πως για μια ακόμη φορά είναι αναγκαία η συγκρότηση μιας ευρύτατης λαϊκής κοινωνικής συμμαχίας, που να συσπειρώνει τα φτωχά λαϊκά εργαζόμενα μικροαστικά στρώματα στο πλευρό της εργατικής τάξης. Αποφεύγοντας, έτσι, την πρόσδεσή τους στην αστική τάξη. Συνάμα, απαιτείται από την Αριστερά να κρατάει σταθερό το μέτωπο κατά του εθνικισμού, προβάλλοντας τις αξίες του διεθνισμού και του λαϊκού αντιιμπεριαλιστικού πατριωτισμού, όχι ως γενικόλογα συνθήματα αλλά ως προτάγματα καθημερινής πολιτικής πρακτικής. Όπως και να επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εκείνα τα φτωχά τμήματα του πληθυσμού που η κρίση και η νεοφιλελεύθερη επέλαση τείνει να περιθωριοποιήσει.