Ήταν δεκάδες χιλιάδες αυτοί που κατέκλυσαν το γήπεδο του Παναθηναϊκού και μεγάλο μέρος της λεωφόρου Αλεξάνδρας, εκείνη την Πρωτομαγιά του 1946, δίνοντας -όπως έγραφε ο «Ριζοσπάστης»- «τη μάχη της βροχής» (1). Καθώς από τις πρώτες πρωινές ώρες μέχρι και αργά το απόγευμα, είχαν ανοίξει στο λεκανοπέδιο Αττικής οι καταρράκτες του ουρανού.
Δεκαπέντε μήνες μετά τη Βάρκιζα και μόλις ένα μήνα από τις εκλογές βίας και νοθείας της 31ης Μαρτίου, από τις οποίες απείχε η Αριστερά και τμήμα του Κέντρου, με την κρατική και παρακρατική τρομοκρατία να οργιάζει, ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς προσλάμβανε, εκείνη τη χρονιά, τον χαρακτήρα μιας κινητοποίησης που, εκτός από τα άμεσα ζητήματα που απασχολούσαν την εργατική τάξη, έθετε σε πρώτη γραμμή και το συνολικότερο ζήτημα των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Δεν ήταν τυχαίο το ότι η νύχτα της 29ης Απριλίου σημαδεύτηκε από εκτεταμένη ένοπλη επίθεση φασιστικών συμμοριών κατά της εργατούπολης του Περιστερίου, στην προσπάθειά τους να παρεμποδίσουν την προπαγάνδιση της πρωτομαγιάτικης συγκέντρωσης. Οι φασίστες αντιμετωπίστηκαν με ένοπλη αντίσταση από κομμουνιστές εργάτες, στο πλαίσιο της γραμμής της Λαϊκής Αυτοάμυνας, με συνέπεια ένας από τους παρακρατικούς να χάσει τη ζωή του (2). Λίγες ώρες αργότερα, φασιστική συμμορία θα δολοφονήσει τον τραυματισμένο νεαρό εργάτη Κ. Παπαγεωργίου, σύροντάς τον έξω από το ασθενοφόρο που τον μετέφερε στο νοσοκομείο και τραυματίζοντας βαριά τη μνηστή του που τον συνόδευε.
Μεταξύ αυτών που δολοφονήθηκαν εκείνο τον μήνα σε όλη τη χώρα, ήταν και ο κομμουνιστής Γιώργος Βουτυράς, γραμματέας του Ε.Κ. Νάουσας. Τη δολοφονία πραγματοποίησε μπράβος του Λαναρά. Του μεγαλοβιομήχανου που είχε καταγγελθεί από τον τραπεζίτη Ιωάννη Πεσμαζόγλου για συνεργασία με τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής. (3)
Η εργατική τάξη και το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα ήταν φυσικό να συγκεντρώνει το μένος των αντιλαϊκών καθεστωτικών κύκλων, καθώς επιβεβαίωναν ότι το ΚΚΕ, παρά τη Λευκή Τρομοκρατία, αλλά και την απογοήτευση ενός τμήματος του κατοχικού εαμικού κόσμου (κυρίως στην ύπαιθρο και μεταξύ των μικροαστών των πόλεων), εξακολουθούσε να έχει ισχυρή λαϊκή βάση.
Έχοντας αποτελέσει την τάξη με την ποσοστιαία μεγαλύτερη συμμετοχή στο εαμικό κίνημα, με 650.000-700.000 εργάτες και εργάτριες να συμμετέχουν στο Εργατικό ΕΑΜ (4), η εργατική τάξη θα ανασυνταχθεί εξαιρετικά γρήγορα μετά την ήττα του Δεκέμβρη και τη Βάρκιζα, με συνδικαλιστική έκφραση τον Εργατικό Αντιφασιστικό Συνασπισμό (ΕΡΓΑΣ), που ιδρύθηκε τον Μάρτιο 1945.
Ενώ όλους τους επόμενους μήνες του 1945 διεξάγονται μεγάλοι απεργιακοί αγώνες, που από τον Ιανουάριο 1946 προσλαμβάνουν χαρακτηριστικά χιονοστιβάδας, το 8ο Πανεργατικό Συνέδριο, στις αρχές του Μαρτίου, αναδεικνύει τον ΕΡΓΑΣ κυρίαρχη δύναμη στη ΓΣΕΕ.
Από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους των εργατών, οι 1.531 (το 71%) εντάσσονταν στον ΕΡΓΑΣ, οι 456 ήταν καθεστωτικοί (στο σύνολό τους συνεργάτες της δικτατορίας Μεταξά και των κατακτητών που, τελικά, απείχαν από το Συνέδριο) και οι 159 ανήκαν στη σοσιαλιστική παράταξη του Δημήτρη Στρατή και την προσωποπαγή «σοσιαλδημοκρατική», του Γιάννη Καλομοίρη. (5)
Στη νέα Εκτελεστική Επιτροπή συμμετείχαν οι κομμουνιστές Μήτσος Παπαρήγας (που εκλέχτηκε γραμματέας της ΓΣΕΕ), Κώστας Θέος, Νίκος Αραμπατζής και Γιώργος Δημητρίου, ο Σταμάτης Μαστρογιαννάκος, που επίσης εντασσόταν στον ΕΡΓΑΣ, και οι Στρατής και Καλομοίρης.
Από νωρίς το πρωί της Πρωτομαγιάς οι εργατικές συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, απ’ τη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι, μέχρι τη Νέα Ιωνία, απ’ την Καισαριανή μέχρι το Μπραχάμι, κι απ’ τα Πετράλωνα μέχρι το Μοσχάτο, βρίσκονταν σε αγωνιστικό συναγερμό. Και στις 11 άρχιζε στον Παναθηναϊκό μια από τις πιο μεγάλες πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις στην ιστορία του εργατικού μας κινήματος.
Με κεντρικό ομιλητή τον Παπαρήγα, τον λόγο πήραν, εκτός από τους Έλληνες συνδικαλιστές και δύο αριστεροί σοσιαλιστές, βουλευτές του κυβερνητικού βρετανικού Εργατικού Κόμματος, με έναν απ’ αυτούς, τον Σόλλεϋ, να ειρωνεύεται το 9,3% που εμφανίστηκε επίσημα ως ποσοστό αποχής από τις εκλογές του Μαρτίου. Βλέποντας το τεράστιο πλήθος, ο Βρετανός βουλευτής δήλωσε ότι «από το 9,3 θα έπρεπε να αφαιρεθεί το ενδιάμεσο κόμμα!» (6)
Στην κεντρική εξέδρα ήταν και ο ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, που βρέθηκε στο επίκεντρο εκδηλώσεων ενθουσιασμού από το πλήθος, καθώς και ο αναπληρωτής του στα χρόνια της Κατοχής, Γιώργης Σιάντος.
Την ίδια μέρα συγκεντρώσεις πραγματοποίησαν και οι «εθνικιστές εργάτες». (7) Συγκεκριμένα, έγιναν δύο συγκεντρώσεις τραγελαφικού χαρακτήρα, από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις των τεταρταυγουστιανών και δωσιλόγων εργατοπατέρων. Η μία στο θέατρο «Κεντρικόν», με ομιλητή τον κατοχικό «συνδικαλιστή», βουλευτή του δεξιού κυβερνητικού Λαϊκού Κόμματος, Φώτη Μακρή, ο οποίος σύντομα θα αναλάβει επικεφαλής της καθεστωτικής ΓΣΕΕ και θα μείνει στη θέση αυτή για δυο δεκαετίες. Η δεύτερη στο θέατρο «Ακροπόλ», με ομιλητή άλλον «συνδικαλιστή» και επίσης βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος και δωσίλογο, κατοχικό γραμματέα του Ε.Κ. Θεσσαλονίκης, τον Δημήτριο Θεοχαρίδη. Ο οποίος είχε πιαστεί μετά τη Μάχη του Κιλκίς, κρυμμένος μεταξύ των γερμανοντυμένων που συντρίφτηκαν απ’ τον ΕΛΑΣ και είχαν την τύχη των ταγματαλητών του Μελιγαλά, αλλά του χαρίστηκε η ζωή.
Και στις δύο αυτές συγκεντρώσεις κυριάρχησαν οι ύμνοι προς την κυβέρνηση, τα αντικομμουνιστικά παραληρήματα και οι διαβεβαιώσεις για την προσήλωση των συγκεντρωμένων στην εργασία για την «οικονομική ανοικοδόμηση», μακριά από απεργίες και άλλες τέτοιες «σλαβοκίνητες» εκδηλώσεις! Δεν παρέλειψαν να μιλήσουν και για τα εθνικά δίκαια, στα Δωδεκάνησα και τη… Βόρειο Ήπειρο, «ξεχνώντας» επιδεικτικά την υπό βρετανική κατοχή Κύπρο.
Η μεγαλειώδης πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση της ΓΣΕΕ στον «Παναθηναϊκό» θ’ αποτελέσει το κύκνειο άσμα του γιγάντιου εργατικού κινήματος που αναπτύχθηκε από τα χρόνια της Κατοχής. Ενάμισι μήνα αργότερα, τις 18 Ιουνίου, στο διαβόητο Γ΄ Ψήφισμα, «Περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα του κράτους», θα οριστεί ως μία από τις μέριμνες και η καθυπόταξη του συνδικαλιστικού κινήματος.
Το Γ΄ Ψήφισμα θεσμοθετούσε τη λογοκρισία, την κατάργηση του οικογενειακού ασύλου, τη σύσταση έκτακτων στρατοδικείων, οι αποφάσεις των οποίων θα ήταν μη εφέσιμες και εκτελέσιμες σε τρία 24ωρα, κ.ά., και όσον αφορά στο συνδικαλιστικό κίνημα, ουσιαστικά απαγόρευε τις απεργίες και αναγνώριζε και νομότυπα, πλέον, στην κυβέρνηση το δικαίωμα να καθαιρεί διοικήσεις μαζικών φορέων,
Μεταξύ των έκτακτων μέτρων ήταν και η απαγόρευση συναθροίσεων σε κλειστό χώρο χωρίς αστυνομική άδεια, άρα η «υπαγωγή στην αρμοδιότητα των στρατοδικείων, των συνεδριάσεων των διοικήσεων των σωματείων, των γενικών συνελεύσεών τους και εν γένει όλων των αναγκαίων δραστηριοτήτων για την επίτευξη των στόχων τους». (8)
Από τα μέσα Ιουλίου άρχισαν οι μαζικές συλλήψεις συνδικαλιστών, ενώ καθαιρέθηκαν και οι εκλεγμένες διοικήσεις σε όλα τα Εργατικά Κέντρα, στις πανελλαδικές κλαδικές οργανώσεις και στα πρωτοβάθμια σωματεία.
Στις 25 Ιουλίου, με απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας, ακυρώθηκε το 8ο Συνέδριο και κατά συνέπεια κρίθηκε παράνομη η εκλεγμένη Διοίκηση της ΓΣΕΕ. Θα ακολουθήσει εισβολή αστυνομίας στα γραφεία της και θα πραγματοποιηθούν συλλήψεις των κομμουνιστών στελεχών της και παραπομπή τους στο στρατοδικείο με το Γ΄ Ψήφισμα.
Η προσπάθεια απάντησης στις εξελίξεις αυτές, με τη διοργάνωση απεργιών και διαδηλώσεων, αν και αρχικά υπήρξε σχετικά μαζική, σύντομα κάμφθηκε, υπό το βάρος της κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας. Με τραγική συνέπεια την αδυναμία συγκρότησης μαζικού κινήματος στις πόλεις, όταν, πλέον, φούντωσε ο Εμφύλιος Πόλεμος.
Την έκταση της εγκληματικής αντιμετώπισης του εργατικού κινήματος εκείνα τα χρόνια τη διαπιστώνουμε και στο ότι από τους τέσσερις κομμουνιστές της εκλεγμένης ηγεσίας της ΓΣΕΕ, του 1946, επέζησε μόνο ο Θέος, που έτυχε να βρεθεί στο εξωτερικό σε συνδικαλιστική αποστολή. Ο Παπαρήγας δολοφονήθηκε, τον Φεβρουάριο 1949, στα γραφεία της Ασφάλειας και οι Αραμπατζής και Δημητρίου εκτελέστηκαν. Όπως δολοφονήθηκαν ή εκτελέστηκαν και εκατοντάδες άλλοι κομμουνιστές συνδικαλιστές, ενώ χιλιάδες ήταν αυτοί που φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν.
- «Ριζοσπάστης», 2/5/1946.
- Ο αριστερός Τύπος θα γράψει ότι ο φασίστας τρομοκράτης σκοτώθηκε κατά λάθος από δικούς του. Είναι φανερό πως η Αριστερά απέφευγε να δίνει προσχήματα για εξίσωση της παρακρατικής βίας με τη λαϊκή αντιβία.
- «Ριζοσπάστης», 27/6/1945.
- Βασίλης Μπαρτζιώτας, Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944 – Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985, σ. 161.
- Μιχάλης Λυμπεράτος, Στα πρόθυρα του Εμφυλίου Πολέμου. Από τα Δεκεμβριανά στις εκλογές του 1946 – Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006, σ. 216.
- «Ριζοσπάστης», 2/5/1946.
- «Ελευθερία» και «Εμπρός», 2/5/1946.
- Γρηγόρης Παντελόγλου, Η αποτυχία του εκδημοκρατισμού του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος στη μεταπολεμική περίοδο και η θεσμοθέτηση των παρεμβάσεων. Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα στην περίοδο 1945-1950, στο Η ελληνική κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο 1945-1967 – Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1994, σ. 523.