Η ομιλία του Δημήτρη Στρατούλη στην εκδήλωση για το βιβλίο μου “Άρης Βελουχιώτης. Ο κομμουνιστής επαναστάτης", στο Art Εδέμ, στις 22 Νοεμβρίου.
Κατ’ αρχή συγχαίρω τις εκδόσεις Άπαρσις γι’ αυτή την καλά επιμελημένη έκδοση αυτού του πολύ σημαντικού πολιτικά και ιστορικά βιβλίου, αλλά και την καλά οργανωμένη και προετοιμασμένη εκδήλωση παρουσίασής του, στον πολύ όμορφο και φιλικό χώρο του ART ΕΔΕΜ.
Και ευχαριστώ πολύ τον συγγραφέα, τον καλό μου σύντροφο κι αγαπημένο φίλο και συμπατριώτη Γιώργο Αλεξάτο, που μου έκανε τη μεγάλη τιμή να είμαι ένας από αυτούς, που παρουσιάζουν το βιβλίο του.
Ο συγγραφέας με απόλυτο σεβασμό στα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα και χωρίς σκόπιμες αποκρύψεις και διαστρεβλώσεις, με τη ρέουσα, λιτή, συναρπαστική γραφή του, με πειστικά και τεκμηριωμένα επιχειρήματα, υπηρετεί πιστά το σκοπό του βιβλίου του, όπως τον περιγράφει στον πρόλογό του, εξηγώντας τι το ιδιαίτερο ήθελε να προσθέσει στην ήδη πολύ πλούσια εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία για τον Άρη Βελουχιώτη, την κορυφαία μορφή της Εθνικής Αντίστασης στη φασιστική κατοχή.
Δηλαδή, περιγράφει την ιστορική διαδρομή, μέσα από την οποία διαμορφώθηκε ο κομμουνιστής - επαναστάτης Θανάσης Κλάρας και τη δράση του ως ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης. Ως στέλεχος ενός επαναστατικού εκείνη την εποχή κομμουνιστικού κόμματος, με το οποίο ήρθε, τελικά, σε αντιπαράθεση, για την τακτική προώθησης στρατηγικών στόχων του.
Ο συγγραφέας, ξεκινώντας από την παιδική και εφηβική ηλικία του Θανάση Κλάρα περιγράφει την πορεία της ενηλικίωσής του με τις έντονες αντιφάσεις του χαρακτήρα του, τις αδυναμίες, τα πάθη, το πνεύμα της ανυπακοής και παραβατικότητας, τα προτερήματά του, παράλληλα με τις εξελισσόμενες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις και την πορεία της οικογένειάς του. Κυρίως, όμως, αποτυπώνει με παραστατικότητα και εμβρίθεια το πως αυτός αναδιαμορφώθηκε ιδεολογικοπολιτικά, ηθικά και αξιακά μετά την ένταξή του στην ΟΚΝΕ και στο ΚΚΕ, τη συμμετοχή του σε σκληρούς ταξικούς αγώνες, τις φυλακές, τις εξορίες και τα βασανιστήρια, ώστε να μετατραπεί σ’ ένα κομμουνιστή – επαναστάτη και εν συνεχεία σε Άρης Βελουχιώτης, σε κορυφαία μορφή του ΕΛΑΣ και σε λαϊκό ηγέτη της ένοπλης αντίστασης στη φασιστική Κατοχή.
Επομένως, ο συγγραφέας αντιμετωπίζει τον Άρη Βελουχιώτη ως κομμουνιστή - επαναστάτη, που εκπαιδεύτηκε, διαπαιδαγωγήθηκε και αναδείχτηκε ως τέτοιος, γιατί αγωνίστηκε συνειδητά, σταθερά και έμπρακτα για την προώθηση των στόχων του κόμματός του, του ΚΚΕ. Αυτό, εκείνη την περίοδο, έθετε ως προτεραιότητα τον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία, την οποία θεωρούσε ως προϋπόθεση για την κατάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας, της «Λαοκρατίας», όπως την ονόμαζε, και για το άνοιγμα του δρόμου και για την κοινωνική απελευθέρωση και το σοσιαλισμό.
Ο συγγραφέας με γραπτά ντοκουμέντα αποδεικνύει τον προσανατολισμό του ΚΚΕ στην Αντίσταση, με συνδυασμό μαζικής και ένοπλης πάλης, από τις πρώτες μέρες της φασιστικής Κατοχής, πριν ακόμη ο Θανάσης Κλάρας σταλεί στη Ρούμελη για τη διερεύνηση των όρων δημιουργίας αντάρτικου. Αποδομεί ως ανιστόρητη και συκοφαντική την άποψη ότι το ΚΚΕ υιοθέτησε αυτή την πολιτική γραμμή μετά την γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ, στις 22 Ιουνίου 1941.
Σημαντική είναι η επισήμανση του συγγραφέα ότι ο αγώνας, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, για την επιβίωση του λαού, για να σωθεί, δηλαδή, από την πείνα, ήταν καθοριστικός για την ενίσχυση του κύρους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στη συνείδηση των φτωχών λαϊκών στρωμάτων και για τη συγκρότηση και ανάπτυξη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Όπως ο Δημήτρης Γληνός αναφέρει, στο «Τι είναι τι θέλει το ΕΑΜ»: «Όταν αφήσεις το λαό να πεθάνει στους δρόμους, να κουρελιαστεί ψυχικά και σωματικά, και λες έπειτα πως θα κάνεις “στον κατάλληλο καιρό” εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, είσαι ένας συνειδητός απατεώνας και συνεργάτης του εχθρού. Γιατί είναι, σα να λες, πως θα βάλεις ένα κουφάρι να πολεμήσει».
Αυτό το μήνυμα είναι διαχρονικό για τις δυνάμεις της Αριστεράς και, μάλιστα, σήμερα, που ο λαός υποφέρει, σηκώνοντας το βάρος μίας τριπλής κρίσης (υγειονομικής, οικονομικής, κλιματικής), είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ότι, δηλαδή, πρώτιστο καθήκον της Αριστεράς πρέπει να είναι η διεκδίκηση αιτημάτων για την οικονομική ανακούφιση και επιβίωση του λαού σε συνδυασμό με τους αγώνες για την ακύρωση των αντιλαϊκών πολιτικών, που η κυβέρνηση Μητσοτάκη, αξιοποιώντας τη ζοφερή συγκυρία, προσπαθεί να επιβάλλει.
Είναι σημαντικές δύο επισημάνσεις του συγγραφέα. Πρώτο, ότι ο Άρης και οι καπετάνιοι του ΕΛΑΣ συμμετείχαν στις κακουχίες των ένοπλων ομάδων τους, δεν δέχονταν καμιά προνομιακή αντιμετώπιση στον ύπνο, στο φαγητό, στην πορεία, στο κρύο, στη ζέστη και στον κίνδυνο και έδιναν πρώτοι το παράδειγμα. Δεύτερο, ότι γίνονταν συνελεύσεις των ένοπλων τμημάτων, όπου οι αντάρτες έλεγαν τη γνώμη τους. Αυτά ήταν τα δύο μυστικά, δηλαδή δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που ξεχώριζαν τον ΕΛΑΣ, την περίοδο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα από τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις και από όλους τους στρατούς. Κι αυτά, μαζί με το δίκαιο του αγώνα, συνέβαλαν καθοριστικά να υπάρχει στον ΕΛΑΣ συνοχή, αφοσίωση και πειθαρχία, που θα ζήλευαν και οι πιο εκπαιδευμένοι στρατοί.
Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, δηλαδή την ανιδιοτέλεια και τη συλλογική λειτουργία των καπετάνιων και τον ανοικτό δημοκρατικό διάλογο στη λήψη των αποφάσεων, οι δυνάμεις, που αυτή την περίοδο προωθούν το τιτάνιο έργο της ενωτικής ανασυγκρότησης της ανυπότακτης Ριζοσπαστικής Αριστεράς στη χώρα μας, θα πρέπει να τα πάρουν σοβαρά υπόψη στη λειτουργία και τη δράση τους, εάν θέλουν να επιτύχουν τον ελπιδοφόρο ενωτικό στόχο τους.
Ο συγγραφέας ανατρέπει μία διαδεδομένη άποψη στην βιβλιογραφία για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ εκείνης της περιόδου και για τις σχέσεις τους, ότι, δηλαδή, αυτές διαπερνιόνταν από μία συνεχή υποδόρια ή ανοικτή αντιπαράθεση του Άρη και των Καπετάνιων του ΕΛΑΣ με την πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Ο Άρης, μέχρι την ανοικτή διαφωνία του για την αντιμετώπιση από τις ηγεσίες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ του Αγγλικού ιμπεριαλισμού, ήταν αφοσιωμένος, όπως προαναφέρθηκε, στην πολιτική και στους στόχους του ΚΚΕ. Ακόμα και μετά τη διαφωνία του με τη συμφωνία της Βάρκιζας, αναζητούσε ο ίδιος εναγώνια διέξοδο σε αυτή την αντιπαράθεση είτε ζητώντας από την ηγεσία του ΚΚΕ να του δώσει σημείωμα, που ποτέ δεν του έδωσε, για να πάει στο εξωτερικό να συναντηθεί με ηγεσίες άλλων Κομμουνιστικών Κομμάτων είτε αποφεύγοντας πρακτικές, που θα μπορούσαν «να ρίξουν λάδι στη φωτιά». Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία από τους καπετάνιους του ΕΛΑΣ ήταν ή έγιναν εκείνη την περίοδο μέλη του ΚΚΕ. Εξάλλου, ιδέα του Άρη ήταν η τριμελής σύνθεση της διοίκησης κάθε αναρτοομάδας (στρατιωτικός, καπετάνιος, πολιτικός επίτροπος), αλλά και των περιφερειακών Αρχηγείων και του Κεντρικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ. Ο Πολιτικός Επίτροπος ήταν ο πολιτικός καθοδηγητής των σκοπών του ΕΑΜ. Ο Καπετάνιος ήταν ο λαϊκός ηγέτης, που συνδύαζε τις αγωνιστικές παραδόσεις του λαού με τους νέους αγώνες του για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του. Ο Στρατιωτικός ήταν ο έμπειρος επιτελικός διοικητής, που οδηγούσε την ομάδα στη μάχη, υπεύθυνος για τη στρατιωτική εκπαίδευση των ανταρτών, για την κατάστρωση του σχεδίου και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η αντίθεση του αρχικαπετάνιου του ΕΛΑΣ στους πολιτικούς χειρισμούς της ηγεσίας του ΚΚΕ, στα 1944-45, δεν συνιστούσε μια αντιπαράθεση στρατηγικού χαρακτήρα, αλλά μια διαφορετική οπτική για την εξυπηρέτηση των στρατηγικών στόχων του. Κι αυτό συνέβαινε, σε μια κρίσιμη ιστορική συγκυρία, όταν για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα όροι για την ανατροπής της αστικής ταξικής κυριαρχίας και για τον κοινωνικό μετασχηματισμό σε σοσιαλιστική κατεύθυνση, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης ενός ισχυρού λαϊκού επαναστατικού κινήματος, λόγω της έκρηξης των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων στα χρόνια της φασιστικής Κατοχής και, κυρίως, λόγω της πρωτοπόρας παρέμβασης των Ελλήνων κομμουνιστών, που ανέλαβαν την πρωτοβουλία της ίδρυσης του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Ο Άρης είχε δίκιο ότι η ηγεσία του ΚΚΕ, η οποία μπόρεσε ν’ ανταποκριθεί στα ιστορικά της καθήκοντα στα αμέσως προηγούμενα χρόνια, επέδειξε στην κρίσιμη εκείνη συγκυρία πρωτοφανή πολιτική ανεπάρκεια, με την υπογραφή των συμφωνιών του Λιβανου και της Καζέρτας λίγο πριν την απελευθέρωση και, κυρίως, της συμφωνίας της Βάρκιζας λίγους μήνες μετά.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, εγκλωβισμένη στις αρχικές στοχεύσεις της για ευρεία εθνική – λαϊκή ενότητα, δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ότι στόχος των Βρετανών στα χρόνια της Κατοχής ήταν ο περιορισμός της δύναμης και της πολιτικής επιρροής του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ότι αυτοί ήθελαν να διαμορφώσουν τους όρους για τη μεταπολεμική αποκατάσταση της επικυριαρχίας τους στην Ελλάδα και για τη διασφάλιση του αστικού πολιτικού κατεστημένου και της πλουτοκρατίας με την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου και την εγκαθίδρυση ενός πολιτικού καθεστώτος, ικανού να καταπνίξει το ΕΑΜικό λαϊκό κίνημα, το οποίο εκτιμούσαν ότι θα εμπόδιζε την προώθηση των στόχων τους. Για αυτό οι Βρετανοί υποχρέωσαν τις αστικές πολιτικές δυνάμεις «να θάψουν βαθειά μέσα στο έδαφος» τις προπολεμικές αντιθέσεις βενιζελισμού – αντιβενιζελισμού και να συγκροτήσουν μεταξύ τους, αλλά ακόμα και μ’ αυτούς που συνεργάζονταν κρυφά ή φανερά με τις δυνάμεις κατοχής, ένα ενιαίο αντιΕΑΜικό μέτωπο.
Η ηγεσία του ΚΚΕ επιδίωκε να αποτρέψει την επερχόμενη σύγκρουση με τους Βρετανούς ιμπεριαλιστές, θεωρώντας ότι αυτή θα ερχόταν σε αντίθεση με τη στήριξη από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα της συμμαχίας της ΕΣΣΔ με τη Βρετανία και τις ΗΠΑ, στον πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας, ο οποίος ακόμα συνεχιζόταν. Ταυτόχρονα, επιδίωκε να αποφύγει τη ρήξη με το σύνολο του αστικού πολιτικού κόσμου, για να μην υπονομεύσει την προσπάθειά του για εθνική – λαϊκή ενότητα, ως προϋπόθεση για νικηφόρα έκβαση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Ο Άρης Βελουχιώτης ήταν βέβαιος ότι η αντιπαράθεση με τον ελληνικό αστισμό και τους Βρετανούς ήταν αναπόφευκτη και ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ θα έπρεπε να προετοιμάσουν το λαό γι’ αυτή. Για αυτό διαφώνησε με την υπογραφή της ηγεσίας του ΚΚΕ στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Η συμφωνία της Βάρκιζας ήταν αυτή που «ξεχείλισε το ποτήρι». Η ιστορία, εκ των υστέρων, τον δικαίωσε με τραγικό για το λαό, την Αριστερά και τον ίδιο τρόπο.
Η αντιμετώπιση από την τότε ηγεσία του ΚΚΕ του Άρη Βελουχιώτη ήταν πρωτοφανώς απαράδεκτη. Δεν συζήτησε μαζί του για τη διαφωνία του, δεν του προσέφερε ούτε γουλιά νερό ούτε κομμάτι ψωμί ούτε καταφύγιο απέναντι στην εκδικητική μανία των φασιστών διωκτών του. Προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στάση της, συκοφαντώντας τον. Έτσι, το κεφάλι του ελευθερωτή της Ελλάδας κρεμάστηκε στο φανοστάτη.
Πλήρωσε ακριβά το τίμημα. Ήταν Αντάρτης, Αντάρτης μέχρι τέλους. Έγινε, όμως, θρύλος, έγινε σύνθημα και της σημερινής νεολαίας. Γιατί, η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τους πάνω και τους νικητές, γράφεται και από τους κάτω και τους ηττημένους.
Δυστυχώς, η ιστορία επαναλήφθηκε ως νέα τραγωδία σε άλλες εποχές και σε άλλους χρόνους, το πρώτο εξάμηνο του 2015, με την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ να θεωρεί ότι μπορούσε ως κυβέρνηση να εφαρμόσει το φιλολαϊκό αντιμνημονιακό πρόγραμμά της χωρίς σύγκρουση και ρήξη με τον εσωτερικό αστισμό και τον ξένο ιμπεριαλιστικό παράγοντα (ΕΕ και ΔΝΤ), που, όμως, είχαν αποφασίσει, για την αποφυγή μεταφοράς του αντιστασιακού παραδείγματος του ελληνικού λαού και σ’ άλλους λαούς και χώρες, αλλά και για τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους, να την ταπεινώσουν και να τη συντρίψουν.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά: άνευ όρων συνθηκολόγηση, υπογραφή 3ου μνημονίου, διάσπαση ΣΥΡΙΖΑ, κατασυκοφάντηση όλης της Αριστεράς σε Ελλάδα και Ευρώπη, απογοήτευση του λαού και ιδιαίτερα της νεολαίας. Δυστυχώς, όσοι και όσες εντός και εκτός του ΣΥΡΙΖΑ προβλέπαμε αυτή την καταστροφική κατάληξη, προειδοποιούσαμε γι’ αυτή και προσπαθούσαμε να την αποτρέψουμε, παρότι ηθικά και ιστορικά δικαιωθήκαμε, βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή εκτός κεντρικού πολιτικού σκηνικού, εντός, όμως, των λαϊκών αγώνων, λυπημένοι, αλλά αποφασισμένοι και αποφασισμένες για μία νέα αρχή, μέσα από την πρόσφατα συγκροτηθείσα Αριστερή Πρωτοβουλία Διαλόγου και Δράσης.
Το βιβλίο του καλού μου φίλου και συντρόφου Γιώργου Αλεξάτου αξίζει να διαβαστεί απ’ όσους κι όσες θέλουν να μάθουν – χωρίς σκόπιμες αποσιωπήσεις - την πραγματική ιστορία του λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας, τις ηρωικές αγωνιστικές παραδόσεις του αλλά και τις τραγικές ήττες του.
Κυρίως, όμως, αξίζει να διαβαστεί για να σκεφτούμε και ξανασκεφτούμε για το πώς μπορεί να επαναθεμελιωθεί η Αριστερά της Εποχής μας, ώστε να τη σέβονται και να την εμπιστεύονται οι λαοί και να τη φοβούνται το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα και οι πολιτικοί εκπρόσωποί του.
Το βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου για τον Άρη Βελουχιώτη δεν αφορά μόνο το παρελθόν αλλά και τη διαδρομή του λαϊκού κινήματος και της Αριστεράς στο μέλλον. Ο Άρης Βελουχιώτης είναι όσο ποτέ επίκαιρος. Με την συναρπαστική αγωνιστική διαδρομή του και την τελική θυσία του, με το ασυμβίβαστο παράδειγμά του, με το πολιτικό του ένστικτο να ξεχωρίζει τους φίλους από τους εχθρούς του λαϊκού κινήματος, φωτίζει από το φανοστάτη των Τρικάλων και για σήμερα και για αύριο τον ανυποχώρητο δρόμο ανατροπής, αλλαγής και δημιουργίας μίας νέας Ελλάδας ανεξάρτητης, κυρίαρχης, κοινωνικά δίκαιης και δημοκρατικής με κοινωνική απελευθέρωση και σοσιαλισμό. Σαν αυτή, για την οποία αγωνίστηκε το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ και ο Πρωτοκαπετάνιος του, ο Άρης.
Πριν τελειώσω, θα σας διαβάσω ένα από τα πολλά, ανέκδοτα μέχρι τώρα, αυθεντικά αντάρτικα τραγούδια, με τα οποία με νανούριζε η ΕΠΟΝίτισσα μάνα μου σ’ ένα σπίτι λίγα μέτρα πιο κάτω από το σπίτι του Γιώργου Αλεξάτου, στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, στον Αστακό:
Έχουν ψυχή, έχουν καρδιά
Τα ρουμελιώτικα παιδιά
Έχουν αρχηγό την Άρη
Του ΕΛΑΣ κρυφό καμάρι
Γεια σου Άρη Βελουχιώτη
Σαν εσένα βγαίνουν πρώτοι
Γυρίζουν στα κατσάβραχα
Στον Παρνασσό και στ’ Άγραφα
Γεια σου Άρη Βελουχιώτη
Σαν εσένα βγαίνουν πρώτοι.
Γιώργο μου σου εύχομαι από καρδιάς το νέο βιβλίο σου να διαβαστεί από χιλιάδες αναγνώστες/τριες, να είναι καλοτάξιδο, όπως αξίζει στην προσπάθειά σου για τη συγγραφή του, όπως αξίζει στο περιεχόμενό του και όπως αξίζει στα ανυπότακτα μηνύματά του.