Το κείμενο βασίζεται στην αφήγηση μεταξύ των τραγουδιών που ακούστηκαν στη συναυλία με τραγούδια του Νέου Κύματος, που διοργάνωσε η κίνηση Φυσάει Κόντρα στο Κηποθέατρο της Νίκαιας, την Πέμπτη 24 Ιουνίου.
Η περιπλάνηση στις μουσικές διαδρομές του Νέου Κύματος είναι συνάμα και μια αναδρομή στην ιστορική πραγματικότητα της ελληνικής κοινωνίας των χρόνων της εμφάνισης και της ακμής αυτού του ξεχωριστού είδους μουσικής έκφρασης. Μια αναδρομή στα χρόνια κατά τα οποία η ελληνική κοινωνία πάσχιζε να κλείσει τις πληγές της σχετικά πρόσφατης τότε δεκαετίας του ’40, του πολέμου, της κατοχής, της Αντίστασης και του εμφύλιου σπαραγμού.
Αναφερόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Τότε που η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή αποτελούσε για τη μεγάλη λαϊκή πλειονότητα ένα όνειρο που κονταροχτυπιόταν με την πραγματικότητα της φτώχειας, της ανέχειας, της μαζικής μετανάστευσης, αλλά και του καθεστώτος της αστυνομικής βίας, της παρακρατικής τρομοκρατίας, των πολιτικών δολοφονιών.
Η μουσική και το τραγούδι ως οι μορφές πολιτιστικής έκφρασης με την ευρύτερη δυνατή λαϊκή αποδοχή, αντανακλούσαν το κλίμα της εποχής, αποτυπώνοντας και τις διαφορετικές προσλήψεις του από διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας.
Επρόκειτο για την εποχή που στις εργατικές και φτωχές λαϊκές συνοικίες μεσουρανούσε το μεταπολεμικό λαϊκό τραγούδι, ως μετεξέλιξη του προπολεμικού ρεμπέτικου, ενώ το παλιό ελαφρό τραγούδι, με τα μοτίβα του βαλς και του ταγκό, έδινε τη θέση του σε νέες εκφράσεις εμπλουτισμένες με στοιχεία της μπαλάντας και επηρεασμένες από ανάλογες διεργασίες της ευρωπαϊκής μουσικής σκηνής.
Την εποχή αυτή επιχειρείται και η ιστορική τομή των Χατζιδάκι – Θεοδωράκη, που κατατείνει στο να διαμορφώσει ένα νέο είδος τραγουδιού, που να υπερβαίνει τη διάκριση μεταξύ λαϊκού και ελαφρού, και που θα καταγραφεί, τελικά, με τον μάλλον αποτυχημένο όρο «έντεχνο λαϊκό τραγούδι».
Τότε ακριβώς είναι που κάνει την εμφάνισή του και το Νέο Κύμα. Μια νέα έκφραση στον χώρο της μουσικής και του τραγουδιού, με την πρωτοποριακή παρέμβαση τριών προσώπων που άφησαν το στίγμα τους στην πολιτιστική ιστορία αυτού του τόπου.
Επρόκειτο για τους Γάννη Σπανό, Γιώργο Παπαστεφάνου και Αλέκο Πατσιφά, που πραγματοποιούν τη δική τους τομή, με το εμβληματικό τραγούδι των δύο πρώτων, «Μια αγάπη για το καλοκαίρι», που κυκλοφορεί το 1964 από τη δισκογραφική εταιρία «Λύρα» του τρίτου, με ερμηνεύτρια τη νεαρή τότε Καίτη Χωματά.
Την ίδια χρονιά θα ακουστεί το «Άκρη δεν έχει ο ουρανός», των Γιάννη Κακουλίδη και Νότη Μαυρουδή, με τη φωνή του Γιώργου Ζωγράφου, και τα «Γκρεμισμένα σπίτια», των Νότη Περγιάλη και Γιάννη Μαρκόπουλου, με τον Κώστα Χατζή.
Το Νέο Κύμα είχε γεννηθεί, ως μια νέα μουσική έκφραση, επηρεασμένη από το ομώνυμο Νouvelle Vague, που κυριαρχούσε στη γαλλική πολιτιστική πραγματικότητα.
Από τη γαλλική μουσική σκηνή της εποχής θα προκύψει και ο νέος χώρος παρουσίασης του νέου μουσικού είδους, η μπουάτ. Το «κουτί» στα γαλλικά, που αποδίδει τον μικρό χώρο όπου ακούγεται το νέο τραγούδι. Εκεί όπου καταργείται η απόσταση ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κοινό, το οποίο καλείται να συμμετάσχει στη μέθεξη που προκαλεί αυτή η νέα μορφή επικοινωνίας και κοινής έκφρασης.
«Οι μπουάτ, που είναι ξενόφερτο είδος από το Παρίσι, ξεκίνησε από τον Γιώργο τον Παπαστεφάνου που είδε τον Γιάννη Σπανό στη Γαλλία και το μετέφερε αυτό στον Πατσιφά…» θυμάται η ερμηνεύτρια του Νέου Κύματος Πόπη Αστεριάδου. «Τότε, εκείνη την εποχή, στη δεκαετία του ’60 γινόταν αλλαγή όχι μόνο στο τραγούδι, αλλά σε όλες τις μορφές τέχνης, στον κινηματογράφο, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στο θέατρο… στα πάντα! Αυτή η ιδέα, το «Νέο Κύμα», έδωσε μεγάλη ώθηση σε μας! Ήταν κάτι πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή».
Το νέο μουσικό είδος θα μπορούσαμε να πούμε πως εμφανίζεται ως ανανεωμένη εκδοχή του ελαφρού τραγουδιού, σύμφωνα με τα γαλλικά μεταπολεμικά πρότυπα. Βασικά στοιχεία που το χαρακτηρίζουν είναι η αποσύνδεση από ρυθμούς χορευτικούς, η χρήση μικρού αριθμού μουσικών οργάνων -που έφτανε συχνά και στην αποκλειστικότητα της κιθάρας, την οποία έπαιζε ο ίδιος ο ερμηνευτής- και η λιτότητα του στίχου, αλλά και της μελωδικής και αρμονικής έκφρασης.
«Ήταν κάτι πρωτόγνωρο που έγινε κυρίαρχο», θα πει δεκαετίες αργότερα ο Γιάννης Σπανός. «Τραγούδι συναισθημάτων και νοσταλγίας θα το έλεγα. Αυτό ήταν το καινούργιο πράγμα. Ο Λάκης», συνέχιζε, αναφερόμενος στον Παππά, «με την κιθάρα του έλεγε τραγούδια, χόρδιζε, έλεγε αστεία, όλα αυτά στην ησυχία της μπουάτ, γεμάτη νέα παιδιά. Αυτά τα τραγούδια είχαν ειλικρίνεια και εντιμότητα. Δεν ήταν κατασκευές για εμπορικούς λόγους. Γι’ αυτό έμειναν στις καρδιές του κόσμου».
«Τα στέκια της εποχής ήταν στην Πλάκα και λιγότερο στα Εξάρχεια», αφηγείται ο Διονύσης Σαββόπουλος. «Τα Εξάρχεια βόλευαν περισσότερο για να φας κάτι τι το μεσημεράκι, το βράδυ όλος ο κόσμος πήγαινε στην Πλάκα, όλοι οι φοιτητές, να φάνε κάτι και μετά θα πήγαιναν σε μπουάτ. Δεν έκλεινες τραπέζι, αυτό ήταν στέκι και περνούσες έτσι κι αλλιώς από εκεί. Οι “Εσπερίδες” ήταν η πιο γνωστή, τα “Ταβάνια”. Καμάκι πολύ, βέβαια. Όλοι μιλούσαν πολιτικά, έχοντας αγκαλιά την γκόμενα από δίπλα. Οι συζητήσεις ήταν μέσα στην πολιτική κουβέντα, η οποία είχε κάτι το ξύλινο, κι έχωναν και μερικές βωμολοχίες για να ζωντανέψει».
«Ήταν δικοί μας χώροι», θα πει ο Μανώλης Ρασούλης. «Καθόμασταν δίπλα-δίπλα, όλοι μαζί μέσα σε μια κοινή μοίρα και πρεμούρα να επικοινωνήσουμε, να πλατσουρίσουμε σαν νήπια στο συλλογικό μας ασυνείδητο και σε μια νέα εθνική συνειδητότητα».
Το «Νέο Κύμα» ακμάζει σε μια περίοδο συγκλονιστικών ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Οι ελπίδες που ’χε γεννήσει η πτώση της καραμανλικής Δεξιάς, θα κλονιστούν με το βασιλικό πραξικόπημα του Ιουλίου 1965, ενώ την παλλαϊκή αντίσταση στην αντιδημοκρατική εκτροπή με το μεγαλειώδες κίνημα των Ιουλιανών και τους αγώνες του 1-1-4, θα ακολουθήσει η εφτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών.
Το «Νέο Κύμα», αν και θα ήταν λάθος να θεωρηθεί τραγούδι πολιτικό, δεν θα μείνει ανεπηρέαστο από τα ιστορικά αυτά γεγονότα και κάθε άλλο παρά αδιάφορο για τη συνολικότερη κοινωνική πραγματικότητα. Έτσι και ενώ έχει επιβληθεί ήδη η στρατιωτική δικτατορία, θα ακουστεί, σε μουσική και ερμηνεία της Αρλέτας, το «Είχα ένα αγόρι», γραμμένο για τον δολοφονημένο στα Ιουλιανά του 1965, νεαρό αγωνιστή της Αριστεράς, Σωτήρη Πέτρουλα, από την επίσης νεαρή συναγωνίστριά του, Παυλίνα Παμπούδη.
Σε κλίμα κοινωνικής αμφισβήτησης και κριτικής, γράφτηκαν από τη Σώτια Τσώτου και τα τραγούδια «Από το αεροπλάνο» και «Ο Στρατής», που μελοποιήθηκαν και ερμηνεύτηκαν από τον Κώστα Χατζή.
Η Μεταπολίτευση του 1974 θα συνοδευτεί από μια μεγάλη έκρηξη του «Νέου Κύματος» και των μπουάτ, οι οποίες είχαν δοκιμαστεί στα χρόνια της δικτατορίας, καθώς όλα εκείνα τα χρόνια και ιδιαίτερα από το 1971-72, όταν άρχισε να συγκροτείται το μαζικό αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, λειτουργούσαν ως χώροι συνεύρεσης της ανήσυχης και αγωνιζόμενης νεολαίας.
Εκεί ακούγονταν και τραγούδια απαγορευμένα, όπως του Θεοδωράκη, διαβάζονταν ποιήματα και γίνονταν συζητήσεις κάθε άλλο παρά ευχάριστες για το καθεστώς. Έτσι, δεν ήταν καθόλου σπάνιες οι εισβολές αστυνομικών, οι συλλήψεις, ακόμη και το κούρεμα των μακρυμάλληδων νεαρών θαμώνων.
Έχοντας προσφέρει στον πλούτο της πολιτιστικής έκφρασης στα χρόνια της ακμής του, το «Νέο Κύμα» θα γνωρίσει τη σταδιακή υποχώρηση και τελικά θα αποτελέσει παρελθόν. Έχοντας, εντούτοις, ριζώσει, καθώς επί τόσες δεκαετίες μετά δεν θα πάψει να ακούγεται ακόμη και από νέους ανθρώπους, αγέννητους στα χρόνια της ακμής του.
*kommon.gr, 26 Ιουνίου 2021