Είναι πολλά αυτά που κατά καιρούς έχουν γραφτεί σχετικά με τη στάση που κράτησε το ΚΚΕ μετά την επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας κατά της Ελλάδας, στις 6 Απριλίου 1941, και την κατάκτηση της χώρας από τα γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά στρατεύματα. Με το κείμενο αυτό επιχειρείται η αντίκρουση του σταθερά επαναλαμβανόμενου -από τη δεκαετία του 1940 και μέχρι τώρα- ψεύδους, ότι δήθεν το ΚΚΕ δεν αντέδρασε στη γερμανική εισβολή και την κατοχή, παρά μόνο μετά τις 21 Ιουνίου 1941, όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Σοβιετική Ένωση.
Το μύθευμα αυτό επιδιώκεται να βασιστεί σε μια δήθεν ευθυγράμμιση του ΚΚΕ –όπως και όλων των Κ.Κ. των χωρών που δέχτηκαν επίθεση από τις δυνάμεις του φασιστικού Άξονα- με τις υποτιθέμενες κατευθύνσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς, μετά την υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, τον Αύγουστο 1939.
Εντελώς συνοπτικά και επιγραμματικά, πρέπει να αναφερθεί ότι η Κομμουνιστική Διεθνής δεν είχε πάρει καμιά απόφαση με την οποία να υποδείκνυε στα Κ.Κ. να μη συμμετάσχουν στην αντίσταση των χωρών τους κατά των φασιστών εισβολέων. Αν και χαρακτήριζε τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές (τον φασιστικό Άξονα και τις δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, Μ. Βρετανία και Γαλλία), δεν αντιτάχθηκε ούτε στη συνεχιζόμενη αντίσταση του Κ.Κ. Κίνας κατά των ιαπώνων κατακτητών ούτε στην απόφαση του Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας να αντισταθεί στη γερμανική εισβολή, που πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα με την εισβολή στην Ελλάδα.
Είναι γνωστή η τοποθέτηση του δεσμώτη ηγέτη του ΚΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη, με το ιστορικό γράμμα της 31ης Οκτωβρίου 1940, για τη συστράτευση των κομμουνιστών και όλου του εργαζόμενου λαού, στον αγώνα κατά της εισβολής της φασιστικής Ιταλίας. Γνωστά είναι επίσης και τα δύο επόμενα γράμματά του –που δεν δημοσιεύτηκαν παρά το 1945- με τα οποία, μετά την απόκρουση της ιταλικής επίθεσης και την απώθηση των εισβολέων στο αλβανικό έδαφος, καλούσε σε τερματισμό του πολέμου. Γνωστή είναι, επίσης, η θέση που πήρε η καθοδηγούμενη από τον φυλακισμένο Νίκο Πλουμπίδη παράνομη «Παλιά Κ.Ε.» του ΚΚΕ (Βαγγέλης Κτιστάκης, Μήτσος Παπαγιάννης, Χρήστος Κανάκης κ.ά.) που χαρακτήρισε πλαστό το γράμμα του Ζαχαριάδη, αντιτάχθηκε στην αντίσταση κατά των εισβολέων και καλούσε σε αγώνα για την ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά. Η κατεύθυνση αυτή –ίδια με την τοποθέτηση των τροτσκιστών και των αρχειομαρξιστών- δεν ακολουθήθηκε από τους κομμουνιστές, καθώς οι φυλακισμένοι και εξόριστοι τάχθηκαν υπέρ της αντίστασης στους ιταλούς εισβολείς, ζητώντας, μάλιστα, να απελευθερωθούν και να σταλούν στο μέτωπο, ενώ ανάλογη στάση κράτησαν και δεκάδες χιλιάδες άλλοι που ήταν ελεύθεροι και εντάχθηκαν στον στρατό, όπως ο μετέπειτα αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Θανάσης Κλάρας, ο μετέπειτα γραμματέας του ΕΑΜ Θανάσης Χατζής κ.ά.
Υπέρ της απόκρουσης της ιταλικής επίθεσης τάχθηκε και το «Μακεδονικό Γραφείο» -το μόνο όργανο που εξακολουθούσε να καθοδηγεί κάποιες παράνομες οργανώσεις, μετά από την αποδιάρθρωση του κομματικού μηχανισμού από τα χτυπήματα της Ασφάλειας στα 1936-39-, το οποίο έθετε ταυτόχρονα και το ζήτημα της συνέχισης του αγώνα κατά της δικτατορίας Μεταξά.
Η γερμανική επίθεση βρήκε το ΚΚΕ ουσιαστικά αποδιαρθρωμένο. Περίπου 2.000 στελέχη του παρέμεναν φυλακισμένα και εξόριστα, και ανάμεσά τους το σύνολο των μελών της κεντρικής κομματικής καθοδήγησης. Τις αμέσως επόμενες βδομάδες σημαντικός αριθμός εξόριστων κατορθώνει να αποδράσει, αν και δυσκολεύεται να πιάσει επαφή με τις μικρές παράνομες οργανώσεις, τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του Μαΐου. Ανάμεσα στις οργανώσεις αυτές ξεχωρίζουν, ως σχετικά μαζικές και δραστήριες, εκτός από αυτές που καθοδηγούνται από το «Μακεδονικό Γραφείο» στη βόρεια Ελλάδα και η Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση της Αθήνας, με γραμματέα τον Σπύρο Καλοδίκη, και μια μικρότερη οργάνωση στην περιοχή της Ηπείρου.
Στα μέσα Απριλίου, λίγες μέρες προτού οι Γερμανοί φτάσουν στην Αθήνα, η Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση πραγματοποιεί μικρή παράνομη συγκέντρωση στην Ομόνοια με τα συνθήματα «Αντίσταση στους επιδρομείς», «Όπλα στο λαό» και «Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας».1
Το «Μακεδονικό Γραφείο» συγκαλεί στα τέλη του Απριλίου σύσκεψη στην ήδη κατεχόμενη Θεσσαλονίκη, με τη συμμετοχή και των στελεχών του κόμματος που απέδρασαν από το σανατόριο του Ασβεστοχωρίου, και εκδίδει «Μανιφέστο του Γραφείου της Κ.Ε. του ΚΚΕ για τη Μακεδονία-Θράκη», το οποίο κυκλοφορεί σε χιλιάδες πολυγραφημένα αντίτυπα και καλεί σε αγώνα κατά των κατακτητών.2 Ταυτόχρονα, καλούνται οι κομμουνιστές να συγκεντρώσουν πολεμικό εξοπλισμό, από αυτόν που είχε σκορπιστεί στην ύπαιθρο μετά τη διάλυση του ελληνικού στρατού, ενώ η Κ.Ο. Ηπείρου καλεί τους στρατιώτες που έρχονται από το Αλβανικό Μέτωπο να μην παραδώσουν τα όπλα τους.
Στα μέσα Μαΐου το «Μακεδονικό Γραφείο» ήρθε σε επαφή με τον δημοκρατικό συνταγματάρχη Δημήτρη Ψαρρό και αποφασίστηκε η ίδρυση της αντιστασιακής οργάνωσης «Ελευθερία».
Τις ίδιες μέρες πραγματοποιήθηκαν αποδράσεις κεντρικών καθοδηγητικών στελεχών του ΚΚΕ από την Κίμωλο και τη Φολέγανδρο. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, ο οποίος κατέφυγε στην Κρήτη. Ενόψει της γερμανικής επίθεσης στο νησί, δημοσίευσε άρθρο στην εφημερίδα του Ηρακλείου «Κρητικά Νέα», με το οποίο καλούσε σε αντίσταση κατά των εισβολέων.
«Στην Ακρόπολη του Περικλή και της Δημοκρατικής Αθήνας, εκεί όπου ακούστηκαν οι συνταρακτικές και για σήμερα εκκλήσεις του Δημοσθένη υπέρ της ελευθερίας, σηκώθηκε το σύμβολο της βαρβαρότητας και της δουλείας, ο αγκυλωτός σταυρός», έγραφε, μεταξύ άλλων, το μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Και συνέχιζε:
«Και μένει η Κρήτη… Το νησί όπου και η κάθε πέτρα έχει κάτι να διηγηθεί για κάποιο αίμα που χύθηκε σε αγώνα για τη λευτεριά, για κάποιο ηρωισμό που του στάθηκε μάρτυρας. Στην καινούργια αυτή φάση του τιτάνιου αγώνα της Ελλάδας μας, όπου η Κρήτη γίνεται ο προμαχώνας της ελευθερίας, καθήκον του κάθε Έλληνα είναι να σταθεί άξιος στρατιώτης του μεγάλου και ιστορικού αυτού αγώνα, που οι συνέπειές του για το μέλλον του ελληνικού λαού θάναι τεράστιες.
…………………
Στον αγώνα για την άμυνα της Κρήτης, που είναι αγώνας για την απελευθέρωση της Ελλάδας, οι κομμουνιστές πρέπει νάναι στις πρώτες γραμμές…».3
Ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Πορφυρογένη, οι κομμουνιστές της Κρήτης, μαζί και εξόριστοι που απέδρασαν και βρέθηκαν στο νησί, συμμετείχαν ενεργά στην ένοπλη λαϊκή αντίσταση, τις επόμενες μέρες.
Προς τα τέλη Μαΐου μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ που απέδρασαν από τους τόπους εξορίας (Λευτέρης Αποστόλου, Κώστας Γυφτοδήμος-Καραγιώργης, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Πέτρος Ρούσος κ.ά.) ανασυγκροτούν το κεντρικό καθοδηγητικό όργανο του κόμματος, στην πρώτη απόφαση του οποίου γίνεται σαφής αναφορά στην ανάγκη οργάνωσης της ένοπλης αντίστασης κατά των κατακτητών, ενώ ο Δημήτρης Γληνός αρχίζει τον Ιούνιο επαφές με προσωπικότητες από τον αστικό πολιτικό κόσμο, προκειμένου να διερευνηθούν οι διαθέσεις τους για τη συγκρότηση εθνικού απελευθερωτικού μετώπου.
Όταν στις 22 Ιουνίου 1941 φτάνει η είδηση της γερμανικής επίθεσης κατά της ΕΣΣΔ, οι έλληνες κομμουνιστές είναι ήδη προσανατολισμένοι στην οργάνωση κινήματος εθνικής αντίστασης.
1. Χρονικό αγώνων και θυσιών του ΚΚΕ. Τόμος Α΄, σ. 131 – β΄ έκδ., Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα 1986.
2. Στο ίδιο, σ. 132.
3. «Κρητικά Νέα», 16 Μαΐου 1941.