Προδημοσίευση από το βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου «Η εργατική τάξη στην Ελλάδα. Κοινωνική συγκρότηση και ταξικοί αγώνες στα 1940-1990», που πρόκειται να εκδοθεί σύντομα.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου της Αθήνας από τους φοιτητές, την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973, και η γρήγορη μετεξέλιξη της φοιτητικής διαμαρτυρίας σε αντιδικτατορική και αντιιμπεριαλιστική κινητοποίηση, συνοδεύτηκε από τη μαζική συμμετοχή εργαζομένων, κυρίως νέων εργατών, και τη μετατροπή της σε λαϊκή εξέγερση.
Επρόκειτο για δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους σε οικοδομές, εργοστάσια, βιοτεχνίες, εμπορικά καταστήματα κ.λπ., σε σημαντικό ποσοστό σπουδαστές τεχνικών σχολών και μαθητές νυχτερινών γυμνασίων, που συμμετείχαν στην εξέγερση αυθόρμητα, συνήθως ως παρέες και πιο σπάνια ως μεμονωμένα άτομα. Μεγάλο ποσοστό ανάμεσά τους αποτέλεσαν τα «Βλαχάκια», τα παιδιά εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας, που προέρχονταν από την επαρχία και είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα, συχνά χωρίς την οικογένειά τους, και σε μεγάλο ποσοστό συνδύαζαν την εργασία (συνήθως στην οικοδομή) με τη φοίτηση σε νυχτερινά σχολεία ή νυχτερινές τεχνικές σχολές. (1)
Η μόνη συγκροτημένη παρουσία εργατών στην κινητοποίηση ήταν η οργανωμένη από τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ πορεία εκατοντάδων οικοδόμων από την πλατεία Κοτζιά (Δημαρχείου) όπου βρισκόταν η «πιάτσα» των μπετατζήδων, στο Πολυτεχνείο, το απόγευμα της Πέμπτης 15 Νοεμβρίου.
Παράλληλα, μέσα στο κατειλημμένο Πολυτεχνείο πραγματοποιήθηκε Εργατική Συνέλευση, αποτελούμενη, κυρίως, από μέλη ή συμπαθούντες παράνομων οργανώσεων, που κινούνταν στ’ αριστερά των δύο ΚΚΕ. Ιδιαίτερα τροτσκιστικών και άλλων, που έθεταν ως άμεσο στρατηγικό στόχο τη σοσιαλιστική επανάσταση.
Η Συνέλευση ενέκρινε Διακήρυξη, που αποτύπωνε την ιδεολογικοπολιτική τοποθέτηση της μεγάλης πλειοψηφίας των μελών της:
ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ
Η Συνέλευση των εργατών του Πολυτεχνείου διακηρύχνει:
Ο χαρακτήρας του σημερινού αγώνα, που ξεκινώντας από τους φοιτητές αγκαλιάζει τώρα όλο το λαό, είναι αγώνας, τόσο ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία όσο και στα ξένα και ντόπια μονοπώλια που (τη γέννησαν και) τη στηρίζουν. Είναι αγώνας για το πέρασμα της εξουσίας στον (εργαζόμενο) λαό (και όχι στους δημαγωγούς, που επί δεκάδες χρόνια τον καπηλεύονται με τα γενικά «περί Δημοκρατίας» συνθήματά τους).
Θεωρώντας το καταληφθέν από τους φοιτητές και εργαζόμενους Πολυτεχνείο, σαν την πραγματική βάση του αγώνα μας αυτή τη στιγμή, προτείνουμε τη διατήρηση της κατάληψής του και ταυτόχρονα τη δημιουργία μικτών επιτροπών φοιτητικών - εργατικών για να μεταφέρουν το μήνυμα του αγώνα στους χώρους συγκέντρωσης των οικοδόμων, στα εργοστάσια, στη σημερινή συγκέντρωση των Μεγαριτών.
Οι μικτές φοιτητικές – εργατικές επιτροπές πρέπει να προπαγανδίζουν το σύνθημα της δημιουργίας επιτροπών στους τόπους δουλειάς μα σκοπό τη δημιουργία προϋποθέσεων για το κατέβασμα των εργαζομένων σε οικονομική και πολιτική απεργία.
Πολυτεχνείο 17 Νοέμβρη 1973
Έξω οι Αμερικάνοι – Ο λαός στους δρόμους – Κάτω η Χούντα – Εργοστασιακές Επιτροπές.
Εργάτες – Αγρότες – Φοιτητές, Ενιαίο μέτωπο δράσης. (2)
Η καταστολή της εξέγερσης άρχισε όταν, με πρωτοβουλία νέων εργατών, πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Παρασκευής 16 Νοεμβρίου πορεία προς την πλατεία Συντάγματος. Η πορεία χτυπήθηκε στην οδό Σταδίου από την αστυνομία με γκλομπ και βροχή δακρυγόνων, με συνέπεια τη διάλυσή της και τη διασπορά του πλήθους σε ολόκληρο, σχεδόν, το κέντρο της Αθήνας, όπου διεξήγαγε πολύωρες μάχες, οπλισμένο με πέτρες, ξύλα και τούβλα από τα γιαπιά της περιοχής. Στις συγκρούσεις αυτές έπεσαν από αστυνομικά πυρά και οι πρώτοι νεκροί, πριν ακόμη κάνουν την εμφάνισή τους τα τανκς.
Η μαζική συμμετοχή εργαζομένων στην εξέγερση φάνηκε και από το ότι μεταξύ των 24 νεκρών του τριημέρου της καταστολής της, από Παρασκευή μέχρι Κυριακή, οι 6 ήταν εργάτες και οι 2 ιδιωτικοί υπάλληλοι. Από τους τραυματίες, οι εργάτες αποτελούσαν τη μεγαλύτερη ομάδα (26,7%) και μαζί με τους ιδιωτικούς υπαλλήλους (15,8%) έφταναν το 42,5% του συνόλου. (3)
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το ότι αποτελούσαν την πλειονότητα μεταξύ των 866 συλληφθέντων, ανερχόμενοι σε 475 (ποσοστό 55%), στη μεγάλη τους πλειονότητα νέοι, όπως και οι νεκροί και οι τραυματίες. (4)
Η καταστολή της εξέγερσης, η επιβολή εκ νέου του στρατιωτικού νόμου και η ανάδειξη στην εξουσία της σκληρής πτέρυγας της στρατιωτικής Χούντας που είχε επικεφαλής τον διοικητή της ΕΣΑ Δημήτριο Ιωαννίδη, είχε ως συνέπεια, εκτός όλων των άλλων, και την ανακοπή των διεργασιών ανάπτυξης του διεκδικητικού κινήματος των εργαζομένων. Παρ’ όλα αυτά, η ανησυχία του καθεστώτος από την εκφρασμένη, πια, λαϊκή αντίθεση, που έγινε ακόμη πιο έντονη λόγω της σφαγής της νεολαίας στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ανάγκασε την κυβέρνηση να δώσει, τον Δεκέμβριο, αύξηση 20% στα κατώτατα μεροκάματα.
Εντούτοις, από τις αρχές του 1974 και μέχρι την πτώση της δικτατορίας, τον Ιούλιο, πραγματοποιούνται κινητοποιήσεις ή γίνεται σοβαρή απόπειρα πραγματοποίησής τους, στους χώρους των εμποροϋπαλλήλων (που επιβάλλουν συνεχές ωράριο και για τη Δευτέρα, έχοντας κατακτήσει, ήδη, το συνεχές ωράριο της Τετάρτης), των εργαζομένων στον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο Αθήνας-Πειραιά (που υποχωρούν, υπό το βάρος της τρομοκρατίας), στην Ολυμπιακή Αεροπορία, στα τρόλεϊ, στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών κ.λπ. Έντονες αγωνιστικές διαθέσεις εκδηλώνονται και από τους οικοδόμους, που αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια σοβαρό πρόβλημα ανεργίας.
Περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε, από το 1967 και μετά, ως συνέπεια του μηνύματος του Νοέμβρη ’73 και παρά το κλίμα τρομοκρατίας που επιβλήθηκε μετά την καταστολή της εξέγερσης, οι πιάτσες των οικοδόμων και τα γιαπιά, όπως και τα νυχτερινά γυμνάσια και οι τεχνικές σχολές, λειτουργούν ως «απελευθερωμένα εδάφη», όπου γίνονται, λίγο-πολύ, ανοιχτά πολιτικές συζητήσεις και εκφράζεται η αντίθεση προς το καθεστώς.
1. Δήμητρα Λαμπροπούλου, Οικοδόμοι. Οι άνθρωποι που έχτισαν την Αθήνα 1950-1967 – Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009, σ. 168-169.
2. Οι φράσεις του κειμένου που βρίσκονται μέσα σε παρενθέσεις δεν περιλήφθηκαν στο τελικό κείμενο, με ευθύνη της φοιτητικής Συντονιστικής Επιτροπής, που ήταν συνολικά υπεύθυνη για την κατάληψη και στην οποία πλειοψηφούσαν αγωνιστές που συνδέονταν με τα δύο ΚΚΕ. Αν και η Διακήρυξη ψηφίστηκε την Παρασκευή 16 Νοέμβρη, μπήκε ως ημερομηνία η επόμενη μέρα που θα δημοσιευόταν στις εφημερίδες.
3. Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες, στο Γιώργος Γάτος (επιμ.), Πολυτεχνείο ’73. Ρεπορτάζ με την ιστορία – 2ος τ., Φιλιππότης, Αθήνα 2004, σ. 46.
4. Σόλων Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974, 3ος τ., Δικτατορία 1967-1974 – Polaris, Αθήνα 2011, σ. 795.
*Ergasianet και radikal.gr, 16 και 17 Νοεμβρίου 2022