Άρης Βελουχιώτης, το πρόσωπο, η επανάσταση και τα διλήμματα
Ο Γιώργος Αλεξάτος στο πρόσφατο βιβλίο του για τον Άρη Βελουχιώτη εξιστορεί τη ζωή του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, τις αντιφάσεις του και το ρόλο του στην εποποιία του αντάρτικου. Η προσωπικότητα του Άρη είναι αδιαχώριστη από την κομμουνιστική του στράτευση.
Ο Καρλ Μαρξ στη 18η Μπρυμαίρ γράφει ότι στις επαναστάσεις, η ανάσταση των νεκρών χρησιμεύει για να λαμπρύνει τους καινούργιους αγώνες. Από αυτήν την άποψη, η μορφή του Άρη Βελουχιώτη θα είναι πάντα ζωντανή στους αγώνες αυτής της χώρας. Το νέο βιβλίο του Γιώργου Αλεξάτου Άρης Βελουχιώτης, ο κομμουνιστής επαναστάτης, εκδόσεις Άπαρσις, δίνει με μια νηφάλια αφήγηση, μια περιεκτική ιστόρηση της ζωής του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ απαντώντας σε κρίσιμα ζητήματα γύρω από το πρόσωπό του. Στο τέλος μάλιστα αναφέρει πως οι νέες γενιές συνεχίζουν να εμπνέονται από τον Άρη φωνάζοντας το σύνθημα «Λαέ θυμήσου το χώμα που πατάς λευτέρωσε ο Άρης και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ».
Εισαγωγικά πολύ χρήσιμη είναι η κριτική παρουσίαση κάποιων βασικών ιστοριογραφικών προσεγγίσεων και ιστορικών αναπαραστάσεων της μορφής του Άρη. Οι εκπρόσωποι της εθνικοφροσύνης αντιμετωπίζουν τον Βελουχιώτη ως έναν «κομμουνιστή αφοσιωμένο στα σχέδια του κομμουνιστικού κόμματος για εκμετάλλευση του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης, προκειμένου να επιβάλει την κυριαρχία του μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους κατακτητές». Αυτή η προσέγγιση εστιάζει στις βίαιες μεθόδους στις οποίες πράγματι «διακρίθηκε ιδιαίτερα», σύμφωνα με τον συγγραφέα, «λόγω της θέσης που κρατούσε στην ηγεσία του ΕΛΑΣ, αλλά και της ιδιοσυγκρασίας του». Μια μεγάλη κατηγορία είναι όσοι συμπαθούν το ΕΑΜικό κίνημα, αλλά όχι το ΚΚΕ, και στέκονται επιφυλακτικοί απέναντι στο ρόλο του, ενώ σε μια παρόμοια κατηγορία ανήκουν όσοι υπερασπίζονται την προσωπικότητά του, αλλά αποδεσμεύουν τον ίδιο από το «κακό» ΚΚΕ.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται η δράση του Θανάση Κλάρα. Χωρίς να αναπαράγει την εξωραϊστική μυθολογία ενός γεννημένου κομμουνιστή, αλλά και χωρίς να ακροβατεί στο άλλο άκρο της εξιδανίκευσης μιας ασυμβίβαστης προσωπικότητας ιστορικοποιεί την πορεία του από τη λούμπεν συμπεριφορά της ατομικής εξέγερσης στην κομμουνιστική στράτευση. Ωστόσο, η μεγάλη συμβολή του κομμουνιστικού οράματος είναι ακριβώς η μεταμόρφωση λούμπεν προσωπικοτήτων σε κοινωνικούς αγωνιστές, η διοχέτευση δηλαδή της κοινωνικής έντασης σε συλλογικές δράσεις. Στο βιβλίο λοιπόν παρακολουθούμε ακριβώς αυτήν την περιπέτεια ενός ανθρώπου που μετακινείται σε όλα τα άκρη της χώρας για να οργανώσει κομμουνιστικούς πυρήνες και κινητοποιήσεις, συλλαμβάνεται και διαφεύγει, συμμετέχει στο κομμουνιστικό έντυπο. Η περίοδος αυτή κλείνει ουσιαστικά με τη σύλληψή του και την αποφυλάκισή του με δήλωση. Ο συγγραφέας και σε αυτήν την περίπτωση αντιμετωπίζει το ζήτημα αυτό μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα. Ήταν μια από τις επιλογές που πάρα πολλοί αγωνιστές έκαναν χωρίς να σημαίνει τίποτε για την πραγματική τους στράτευση.
Όταν αισθάνεται ότι η κομματική πειθαρχία οδηγεί στην ήττα σπάει την πειθαρχία και εξεγείρεται
Στη συνέχεια παρακολουθούμε τη γέννηση του Άρη Βελουχιώτη και του ΕΛΑΣίτικου αντάρτικου. Και σε αυτήν την περίπτωση, δεν είναι ο Άρης που κόντρα στο κακό ΚΚΕ φτιάχνει ένα κίνημα μόνος του, αλλά υπάρχει μια διαλεκτική διαπλοκή ατόμου και οργανωμένης πάλης. Επίσης, σε αντίθεση με τις προσωπολατρικές ερμηνείες, όταν αυτοί οι δύο πόλοι συγκρούονται δεν είναι το κόμμα που πάντα έχει λάθος. Για παράδειγμα, στο ζήτημα της βίας το ΚΚΕ προσπαθεί να περιορίσει και να ελέγξει την αντάρτικη βία. Ο Άρης Βελουχιώτης και το ΕΛΑΣίτικο κίνημα ισορροπεί διαρκώς ανάμεσα στο ιδανικό της αξίας της ανθρώπινης ζωής και τις ανάγκες ενός βάρβαρου πολέμου που διεξάγεται στο όνομα μιας μεγάλης υπόθεσης. Στο σημείο αυτό, ο τραχύς χαρακτήρας του Βελουχιώτη σε καμία περίπτωση δεν αποκρύβεται και οι ευθύνες του για πράξεις βίας που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Η ένταση ανάμεσα στον αρχηγό των ανταρτών και το ΚΚΕ είναι υπαρκτή και μπορεί να εκτονώνεται όσο ο Βελουχιώτης αισθάνεται ότι η κομματική πειθαρχία υπηρετεί τον αγώνα και μπορεί να περιορίζει τις αδυναμίες του. Όταν αισθάνεται ότι η κομματική πειθαρχία οδηγεί στην ήττα σπάει την πειθαρχία και εξεγείρεται. Ωστόσο, δεν είναι απλώς ο ανυπότακτος χαρακτήρας του που τον εξωθεί, αλλά η αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στον αγώνα και τους αγωνιστές του. Όταν λοιπόν μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας του πρότειναν να αναλάβει πρόεδρος των παλαίμαχων του ΕΛΑΣ υποστήριξε σε ιδιωτική συνομιλία: «Με φαντάζεστε εμένα, ενώ τριγύρω θα σκοτώνουν τους αγωνιστές και θα τους φυλακίζουν, ενώ θα βασανίζουν το λαό μας νέοι δυνάστες, εγώ να κρατώ μια τσάντα ασφαλισμένος, σαν πρόεδρος σωματείου, να γυρνώ στο χέρι;» Για αυτό λοιπόν θεώρησε πως είναι χρέος του να συνεχίσει τον αγώνα θεωρώντας ότι το Κόμμα δεν ανήκει στον Ιωαννίδη και τον Σιάντο.
*Εφημερίδα "Πριν", 12-13 Φεβρουαρίου 2022