Αν και είναι μάλλον ελάχιστοι, στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς, εκείνοι που δεν θα ’χουν ακούσει τον όρο «αρχειομαρξιστές», το ίδιο ελάχιστοι πρέπει να είναι και όσοι έχουν μια σχετικά ικανοποιητική πληροφόρηση για το ιδιόμορφο αυτό ρεύμα, που αναπτύχθηκε στις γραμμές του ελληνικού εργατικού κινήματος κατά τον Μεσοπόλεμο. Σε αντίθεση με την πληθώρα στοιχείων που διαθέτουμε για την ιστορία του κυρίαρχου στο εργατικό κίνημα της εποχής ρεύματος, που εκφράστηκε από το ΚΚΕ.
Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει το βιβλίο του ιστορικού Κώστα Παλούκη, «Αρχειομαρξιστές. Οι άλλοι κομμουνιστές του μεσοπολέμου», που κυκλοφόρησε πριν λίγες εβδομάδες από τις εκδόσεις Ασίνη.
Με την αξιοποίηση πρωτογενών πηγών και απαλλαγμένος από προκαταλήψεις, τόσο συνηθισμένες στην ιστοριογραφία, ο Παλούκης καταπιάνεται με το θέμα του, επιχειρώντας τη διερεύνηση των όρων υπό τους οποίους συγκροτήθηκε, έδρασε, αναπτύχθηκε και παρήκμασε το ιστορικό αυτό ρεύμα, που σημάδεψε με την παρουσία του το ελληνικό εργατικό κίνημα κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’30.
Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο παρακολουθούμε την ιστορική διαδρομή του αρχειομαρξισμού (που πήρε το όνομά του από το περιοδικό «Αρχείο Μαρξισμού» που εξέδιδε στα 1923-25 και το 1927), από τη συγκρότησή του με τη μορφή «φράξιας» στο εσωτερικό του ΣΕΚΕ(Κ) και της ΟΚΝΕ, το 1923, και την αυτονόμησή του, το 1924, μέχρι την κρίση και την αποδυνάμωσή του, στα 1933-34.
Η ιστορική αναφορά περιλαμβάνει την οργανωτική διάρθρωση και ανάπτυξη του ρεύματος, που μέχρι το 1929-30 χαρακτηριζόταν από άκρατο συγκεντρωτισμό, για να υιοθετήσει κατόπιν τον λενινιστικό δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, και την διαδικασία ιδεολογικής συγκρότησης που κατέληξε στην προσχώρηση στη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση (ΔΑΑ), που είχε επικεφαλής της τον Λέοντα Τρότσκι. Η Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας – Αρχειομαρξιστές (ΚΟΜΛΕΑ) υπήρξε, μάλιστα, το μαζικότερο τμήμα της ΔΑΑ και αυτό με τη μεγαλύτερη συμμετοχή εργατών στις γραμμές του.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στην παρέμβαση των αρχειομαρξιστών στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, η οποία, κατά την περίοδο 1929-1932, εμφανιζόταν απειλητική ως προς την αντίστοιχη παρέμβαση του ΚΚΕ. Όπως, επίσης, και η αναφορά στην ιδιότυπη ηθική που καλλιεργούνταν και διαμορφωνόταν στις τάξεις του ρεύματος, ως έκφραση της προσπάθειας διαμόρφωσης μιας πολιτισμικής πρότασης στον αντίποδα της κυρίαρχης αστικής. Έστω κι αν διαπνεόταν από μια ιδιόμορφη πουριτανική αντίληψη, χαρακτηριστική του ήθους ειδικευμένων εργατών που μόλις είχαν απολέσει την εργασιακή τους ανεξαρτησία και αντιστέκονταν στον κίνδυνο υπαγωγής τους στο περιθωριακό υποπρολεταριάτο.
Η ιστορία του αρχειομαρξισμού εκείνων των χρόνων συνιστά, ούτως ή άλλως, μια ενδιαφέρουσα πτυχή του εργατικού κινήματος της χώρας μας, ακόμη και όσον αφορά στην αντιπαλότητά του προς το ΚΚΕ, που έπαιρνε πολύ συχνά μορφές βίαιων, ακόμη και αιματηρών, αντιπαραθέσεων.
Αποτελεί, κατά συνέπεια, μια ιστορία που δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε, στον βαθμό που θα θέλαμε να έχουμε μια πιο πλήρη εικόνα της συνολικής ιστορίας του ελληνικού εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Και από την άποψη αυτή, το βιβλίο του Κώστα Παλούκη μας είναι εξαιρετικά χρήσιμο.
*Δημοσιεύτηκε στις 21 Νοεμβρίου 2020 στο ergasia.net