"Είμαι πεισμένος πως, ακόμα κι όταν όλα έχουν χαθεί ή μοιάζουν να έχουν χαθεί, πρέπει ήρεμα να ξαναρχίζουμε το έργο μας από την αρχή. Eίμαι πεισμένος πως πρέπει πάντα να στηριζόμαστε στον εαυτό μας και στις δικές μας δυνάμεις. Nα μην περιμένουμε τίποτα από κανέναν και έτσι να μη συσσωρεύουμε απογοητεύσεις. Πως πρέπει να προγραμματίζουμε να κάνουμε αυτό που ξέρουμε και μπορούμε να κάνουμε, και να ακολουθήσουμε τον δρόμο μας.
H ηθική μου κατάσταση είναι εξαιρετική: υπάρχουν αυτοί που με θεωρούν σατανά κι αυτοί που με θεωρούν περίπου άγιο. Eγώ δεν θέλω να κάνω ούτε τον μάρτυρα ούτε τον ήρωα. Πιστεύω, απλώς, πως είμαι ένας μέσος άνθρωπος, που έχει τις δικές του πεποιθήσεις και που δεν τις αλλάζει με τίποτα στον κόσμο".
Φυλακισμένος από το 1926, ο ηγέτης του Κ.Κ. Ιταλίας Αντόνιο Γκράμσι θα πεθάνει στις 27 Απριλίου 1937, σε ηλικία 46 ετών, λίγο μετά την αποφυλάκισή του, εξαιτίας της κλονισμένης υγείας του.
Η σκέψη του, κυρίως στα χρόνια που βρισκόταν στη φυλακή του φασιστικού καθεστώτος, στρεφόταν στην προσπάθεια κατανόησης των αιτιών για τις οποίες η σοσιαλιστική επανάσταση νίκησε στην "καθυστερημένη" Ρωσία, αλλά ηττήθηκε στη Δύση. Εκεί όπου ένας μηχανιστικός και οικονομίστικος μαρξισμός θα περίμενε τη βέβαιη νίκη της, λόγω της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και της ύπαρξης ισχυρής εργατικής τάξης και εργατικού κινήματος με εμπειρία πολλών δεκαετιών.
Μέσα από αυτή την αγωνιώδη θεωρητική αναζήτηση, ο Γκράμσι θα διατυπώσει τις απόψεις του για την ιδιαίτερη βαρύτητα της ιδεολογικής λειτουργίας του αστικού κράτους, για την ανάγκη συγκρότησης της εργατικής αντιηγεμονίας, για τη διεκδίκηση της ηθικής και πολιτιστικής υπεροχής της εργατικής τάξης, αναγκαίας για τη συγκρότηση εκείνου του ιστορικού ευρύτερου λαϊκού κοινωνικού συνασπισμού που θα διεκδικήσει την εξουσία.
Συνεπής στην υπόδειξη του Λένιν για "συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης", ο Γκράμσι θα τονίσει την ανάγκη μελέτης του εθνικού-λαϊκού πολιτισμού, ενώ θα συμπληρώσει τη λενινιστική θεωρία του επαναστατικού κόμματος με την επισήμανση της αναγκαιότητας λειτουργίας του ως συλλογικού διανοούμενου.
