Φίλες και φίλοι, θα ήθελα να ευχαριστήσω και δημοσίως την Κίνηση Πολιτών Επαρχίας Σάμης για την εξαιρετικά τιμητική πρόσκληση να είμαι ομιλητής στη σημερινή επετειακή εκδήλωση. Μια πρόσκληση που την αποδέχτηκα ανεπιφύλακτα, καθώς θεωρώ ότι η ιστορική μνήμη αποτελεί ακαταμάχητο όπλο στον αγώνα κατά του φασισμού και του πολέμου.
Δυστυχώς, δεν ήταν δυνατόν να ανταποκριθώ, καθώς διαπιστώθηκε κόβιντ σε άτομο του στενού μου προσωπικού κύκλου με το οποίο ήμουν σε καθημερινή επαφή. Κατά συνέπεια, υποχρεώθηκα σε καραντίνα, καθώς θα μπορούσε να ήταν επικίνδυνο για τους άλλους το να βρίσκομαι ανάμεσα σε κόσμο.
Εύχομαι καλή επιτυχία στην αντιφασιστική εκδήλωση μνήμης για τα ηρωικά Μουζακάτα. Ο αγώνας συνεχίζεται!
…
Φίλες και φίλοι, βρισκόμαστε σήμερα εδώ για την απότιση φόρου τιμής στα ηρωικά και μαρτυρικά Μουζακάτα. Το χωριό που αποτέλεσε κάστρο του εθνικοαπελευθερωτικού και αντιφασιστικού αγώνα της Κεφαλονιάς στα χρόνια της φασιστικής Κατοχής, κατακτώντας επάξια το προσωνύμιο «μικρό Σούλι».
Ήταν 23 Απριλίου 1944 όταν οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους πυρπόλησαν τα Μουζακάτα, καταστρέφοντάς τα ολοσχερώς. Και καθώς οι περισσότεροι κάτοικοί τους είχαν καταφύγει στο βουνό, έπιασαν τέσσερις απ’ αυτούς που ‘χαν απομείνει και τους εκτέλεσαν στο Αργοστόλι μετά από λίγες μέρες. Την Πρωτομαγιά. Την ίδια μέρα που στην Καισαριανή εκτελούνταν οι 200 κομμουνιστές αντιφασίστες.
Οι εκτελεσμένοι της Πρωτομαγιάς του 1944 στο Αργοστόλι ήταν οι Γιάννης Γρηγοράτος, Γιάννης Μουρίκης, Αριστομένης Μιχαλάτος και ο 17χρονος γιος του, Πέτρος Μιχαλάτος.
Το μένος των Γερμανών και των ντόπιων φασιστών κατά των Μουζακάτων συνδεόταν άμεσα με το γεγονός ότι το μικρό αυτό χωριό αποτέλεσε την έδρα της Διοίκησης του ΕΛΑΣ Κεφαλονιάς. Εδώ βρισκόταν το κέντρο των δραστηριοτήτων του λαϊκού επαναστατικού στρατού, με λαοπρόβλητο καπετάνιο τον Αστραπόγιαννο, όπως ήταν το αγωνιστικό ψευδώνυμο του Γεράσιμου Γρηγοράτου.
Κι αυτός ο λαϊκός επαναστατικός στρατός στηριζόταν σε ένα ισχυρό και μαζικό λαϊκό επαναστατικό κίνημα, που συγκροτούσε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ της Κεφαλονιάς.
Με την κατάληψη του νησιού από τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής, τον Απρίλιο 1941, είχαν αρχίσει και οι πρώτες κινήσεις για την οργάνωση της Αντίστασης. Σε αντίθεση με την ανεκδιήγητη πλαστογράφηση της ιστορίας, όπως εκφράστηκε και με διάφορα κακόηχα μαντολίνα κατακτητών λοχαγών, μικρό ήταν το τμήμα του πληθυσμού που ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τους Ιταλούς φασίστες. Και πάντα με το αζημίωτο. Και συνήθως άτομα που ανήκαν στην τοπική άρχουσα τάξη, αυτή που ήξερε ήδη από τα χρόνια της Ενετοκρατίας να πλευρίζει τους εκάστοτε ισχυρούς για να κάνει τις δουλειές της.
Σ’ εκείνα τα χρόνια εντοπίζονται και οι ρίζες των μεγάλων και σκληρών πατριωτικών, δημοκρατικών και κοινωνικών αγώνων που διαπερνούν την ιστορία της Κεφαλονιάς. Ενός νησιού με έντονες ταξικές αντιθέσεις, όπου ο πλούτος ήταν συγκεντρωμένος στα χέρια των συνεργατών των εκάστοτε κατακτητών, που τα ονόματά τους καταγράφονταν στο Libro d’ oro, ενώ η μεγάλη λαϊκή πλειονότητα ζούσε στη φτώχεια, τη στέρηση, αλλά και την καταπίεση και την ανελευθερία.
Κι ήταν αυτές οι οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις που τροφοδότησαν τα μεγάλα επαναστατικά κινήματα σ’ αυτόν εδώ τον τόπο. Από την εποχή των αγροτικών εξεγέρσεων κατά των ντόπιων κόντηδων και των Βενετσιάνων προστατών τους, που κατέληξαν στο κάψιμο του μισητού Libro d’ oro στο Αργοστόλι, το 1797, μέχρι το επικό κίνημα των Ριζοσπαστών, κατά της Αγγλοκρατίας και της φεουδαρχίας.
Στα 1848-49, μια περίοδο που η Ευρώπη ολόκληρη συγκλονιζόταν από επαναστατικές εκρήξεις, η Κεφαλονιά έζησε δυο αγροτικές εξεγέρσεις, του Σταυρού και της Σκάλας. Συνάμα, αποτέλεσε το λίκνο και τον τόπο όπου συγκέντρωνε τις μεγαλύτερες δυνάμεις του το Κόμμα των Ριζοσπαστών.
Τις επαναστατικές αυτές παραδόσεις κληρονόμησε το εργατικό σοσιαλιστικό κίνημα που έκανε την εμφάνισή του στο νησί ήδη από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Εδώ εκδόθηκε το 1875 η πρώτη ελληνική εφημερίδα σοσιαλιστικής αναφοράς, ο «Εργάτης» του παλιού ριζοσπάστη, Παναγιώτη Πανά, ενώ Κεφαλονίτης ήταν και ο πρωτομάρτυρας του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος, Μαρίνος Αντύπας.
Οι έντονες ταξικές αντιθέσεις διαπερνούσαν την κοινωνία του νησιού και στα χρόνια που προηγήθηκαν του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου. Με συνεχή αιμορραγία από τον εξαναγκασμό σε μετανάστευση, ενώ πολύ μεγάλο ποσοστό αποτελούσαν και οι ναυτεργάτες. Οι περισσότεροι από τους οποίους, στα χρόνια πριν τη δικτατορία Μεταξά, συμμετείχαν σε μεγάλους αγώνες του κλάδου τους και μέσα απ’ αυτούς προσέγγισαν τις ιδέες του κοινωνικού μετασχηματισμού και συνδέθηκαν με το ΚΚΕ.
Μέσα σε λίγα χρόνια η Κεφαλονιά, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, θα ζήσει τις αλλεπάλληλες τραγωδίες της δικτατορίας, του πολέμου και της κατοχής. Και μέσα σ’ αυτά τα λίγα χρόνια η μεγάλη πλειονότητα του εργαζόμενου λαού και της νεολαίας θα διαπιστώσει ότι πίσω και από τις τρεις αυτές τραγωδίες βρίσκεται η ίδια γενεσιουργός αιτία: το κοινωνικό σύστημα της εκμετάλλευσης των πολλών από τους λίγους.
Η συνειδητοποίηση αυτής της πραγματικότητας θα γίνει μέσα από τα άμεσα βιώματα του λαού μας, αλλά και χάρη στην πρωτοπόρα δράση εκείνων που πήραν την πρωτοβουλία οργάνωσης της Αντίστασης. Των κομμουνιστών, που από τον Οκτώβριο του 1940, με την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας κατά της Ελλάδας, είχαν ως κατευθυντήρια γραμμή της δράσης τους το ιστορικό Γράμμα του δεσμώτη ηγέτη του κόμματός τους, Νίκου Ζαχαριάδη, για διεξαγωγή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Και στην κατεύθυνση αυτή πρωτοστάτησαν, με τη συμμετοχή και άλλων αριστερών δυνάμεων, σοσιαλιστών και αγροτιστών, στην ίδρυση του ΕΑΜ, που επρόκειτο να αναδειχθεί σε ένα γιγάντιο λαϊκό επαναστατικό κίνημα. Ένα κίνημα το οποίο, θέτοντας ως άμεσο στόχο την αποτίναξη της φασιστικής κατοχής και την κατάκτηση της εθνικής απελευθέρωσης και ανεξαρτησίας, έθετε συνάμα και το ζήτημα της μεταπελευθερωτικής δημοκρατικής ανασυγκρότησης της χώρας, προβάλλοντας το αίτημα της Λαοκρατίας.
Ήταν ακριβώς αυτή η συσπείρωση των εργαζομένων και της νεολαίας στο ΕΑΜ και γύρω απ’ αυτό και η ηρωική ένοπλη πάλη που διεξήγαγε ο ΕΛΑΣ, που άνοιγε τον δρόμο για τη γνήσια λαϊκή κυριαρχία και κατά συνέπεια και για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, που κατατρόμαξε την άρχουσα τάξη και τους Βρετανούς προστάτες της. Μια άρχουσα τάξη που δεν δίσταζε να συνεργάζεται με τους κατακτητές και να θησαυρίζει ακόμη κι εκείνα τα μαύρα χρόνια της Κατοχής, ενώ οι πολιτικοί της εκπρόσωποι, όσοι δεν είχαν εγκαταλείψει τον λαό και τον τόπο καταφεύγοντας στην ασφάλεια του Λονδίνου και του Καΐρου, είτε συνιστούσαν υπομονή και αποφυγή κάθε μάταιης (όπως τη χαρακτήριζαν) αντίστασης είτε συνεργάζονταν απροκάλυπτα με τους φασίστες κατακτητές.
Η κατάσταση που διαμορφώθηκε εκείνα τα χρόνια στην Κεφαλονιά δεν διέφερε απ’ αυτήν που ‘χε κυριαρχήσει σ’ ολόκληρη, σχεδόν, τη χώρα. Κι εδώ, την τεράστια ανάπτυξη του εαμικού κινήματος που συνοδεύτηκε και με τη συγκρότηση ενός ισχυρού ΕΛΑΣ -του μεγαλύτερου, ίσως, σε σχέση με τα τμήματα που είχαν συγκροτηθεί σε άλλα νησιά, εξαιρουμένης, φυσικά, της Κρήτης- την τροφοδότησε τόσο η αποφασιστικότητα να αντιταχθεί σθεναρή αντίσταση στους κατακτητές και να εκδιωχθούν από τον τόπο μας, όσο και η ελπίδα και προσμονή ενός αύριο που δεν θα θύμιζε το μαύρο παρελθόν της εκμετάλλευσης, της κοινωνικής αδικίας, της φτώχειας, της καταπίεσης και της αστυνομοκρατίας. Ενός αύριο λαοκρατούμενου.
Με το έδαφος του νησιού να προσφέρεται για την ανάπτυξη του αντάρτικου, τα Μουζακάτα και τα γύρω χωριά, ως ενταγμένα στον ορεινό όγκο του Αίνου, πολύ γρήγορα αποτέλεσαν το κέντρο της Αντίστασης. Και συγκέντρωσαν, βέβαια, το μίσος των κατακτητών και των συνεργατών τους.
Έχοντας αντικαταστήσει τους Ιταλούς, εννιά χιλιάδες απ’ τους οποίους, ως αιχμαλώτους, κατέσφαξαν στην Κεφαλονιά, σε ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα πολέμου, οι Γερμανοί βρήκαν πρόθυμους συνεργάτες εκείνους που για λόγους ταξικών συμφερόντων και εξαιτίας ιδιοτελών βλέψεων, συγκρότησαν τη διαβόητη Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλληνίας. Την Προδοτική Οργάνωση Κεφαλονιάς, όπως τη χαρακτήριζε ο λαός του νησιού. Την αιμοσταγή ΠΟΚ, που εξοπλισμένη από τους ναζί κατακτητές δρούσε στο πλευρό τους για την τρομοκράτηση του λαού και την αντιμετώπιση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ,
Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας Γερμανών και δωσίλογων προδοτών εντάσσεται και η επίθεση της 23ης Απριλίου 1944 στα Μουζακάτα. Στην ίδια κατεύθυνση έγινε αργότερα, στις 10 Ιουνίου, ανάλογη επίθεση στα Αργίνια, το άλλο μαρτυρικό χωριό που κατέστρεψαν οι φασίστες, δολοφονώντας και δεκαεφτά από τους κατοίκους του.
Σφάδαζε το ναζιστικό θηρίο από τα πλήγματα που δεχόταν στα πεδία των μαχών και ξεσπούσε σε αγριότητες κατά αμάχων. Μέχρι που τον Σεπτέμβριο του 1944 οι ναζί κατακτητές υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο μας και μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου είχε απελευθερωθεί όλη η Ελλάδα.
Όμως, για τον λαό μας τα πάθη δεν έλεγαν να τελειώσουν. Γιατί τους Γερμανούς κατακτητές διαδέχτηκε η Βρετανική Αυτοκρατορία και κατόπιν οι υπερατλαντικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, που έσπευσαν στο πλευρό της άρχουσας τάξης και των συνεργατών των ναζί, για τη ματαίωση της λαοκρατικής διεξόδου.
Είναι χαρακτηριστικό από την άποψη αυτή το γεγονός ότι τα Μουζακάτα δεν ξαναχτίστηκαν. Σε συνθήκες Εμφυλίου πολέμου ήταν εξαιρετικά δύσκολο στους κατοίκους τους να επιστρέψουν στον τόπο τους.
Όπως χαρακτηριστικό είναι και το ότι τόσο τα Μουζακάτα όσο και τ’ Αργίνια συγκαταλέγονται στα περισσότερα από χίλια χωριά ολόκληρης της Ελλάδας που ενώ καταστράφηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές, η μεταπολεμική Γερμανία αρνήθηκε την όποια αποζημίωση των κατοίκων τους. Πρόκειται για ιστορικής σημασίας πρόκληση, που καθιστά τον αγώνα για την καταβολή των γερμανικών οφειλών πάντα επίκαιρο.
Όπως επίκαιρο είναι και το μήνυμα αυτής της επετείου που τιμούμε σήμερα. Σε μια κρίσιμη ιστορική στιγμή, με τα τύμπανα του πολέμου ν’ ακούγονται από την Ουκρανία μέχρι εδώ, ενώ οι ναζί έχουν σηκώσει κεφάλι, με ολόκληρη τη Δύση να στηρίζει δολοφονικά στρατιωτικά σώματα τύπου Αζόφ, που εκπρόσωποί τους εμφανίστηκαν πρόσφατα και στην ελληνική Βουλή, από τον ανεκδιήγητο πολεμοκάπηλο Ζελένσκι.
Σε μια κρίσιμη ιστορική στιγμή κατά την οποία η χώρα μας σέρνεται πίσω από το άρμα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, και μπλέκεται όλο και πιο άμεσα σε έναν πόλεμο που ανά πάσα στιγμή θα μπορούσε να επεκταθεί με απρόβλεπτες συνέπειες. Και θα ‘ταν τραγικές οι εξελίξεις για μια χώρα που από τη Σούδα της Κρήτης μέχρι την Αλεξανδρούπολη, έχει εκχωρήσει εθνικά εδάφη τους Αμερικάνους εμπρηστές του πολέμου.
Αυτές ακριβώς τις κρίσιμες στιγμές, προτάσσεται το μεγάλο και διαχρονικό μήνυμα των μαρτυρικών Μουζακάτων:
Ποτέ πια πόλεμος! Ποτέ πια φασισμός!