Στην ερώτηση που συχνά μου απευθύνεται από ανθρώπους που γνωριζόμαστε ελάχιστα ή που συναντάω για πρώτη φορά, "ιδεολογικά που εντάσσεσαι;", απαντάω συνήθως "είμαι μαρξιστής". Η απάντηση σπάνια ικανοποιεί την περιέργεια ή το ενδιαφέρον του συνομιλητή μου, οπότε αυτοπροσδιορίζομαι σαφέστερα: "είμαι αριστερός ευρωκομμουνιστής". Και εξηγώ:
- Αναφέρομαι στο έργο του Μαρξ, ως φιλοσοφία της υλιστικής διαλεκτικής και επιστήμη των ταξικών-κοινωνικών αντιθέσεων, που δεν αποτελεί σύνολο κειμένων υπό ερμηνεία και εφαρμογή, αλλά επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων, έχει όρια ανάπτυξης, άρα και δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης. Αναφέρομαι στον μαρξισμό, όπως αναπτύχθηκε και από τους Ένγκελς, Λένιν, Γκράμσι, Μάο, Αλτουσέρ, Πουλαντζά κ.ά. θεωρητικούς, που δεν μπορεί να κωδικοποιηθεί ως η μόνη και πλήρης αλήθεια, αλλά αποτελεί σύγκρουση τάσεων, όπως κάθε ζωντανή θεωρία και ιδεολογία. Κατά συνέπεια, δεν είναι μόνο η τάση στην οποία αναφέρομαι μαρξιστική. Και οι άλλες τάσεις, που αναφέρονται στον μαρξισμό, μαρξιστικές είναι. Με σοβαρά θεωρητικά κενά, από τα οποία δεν είναι απαλλαγμένη ούτε η δική μου τάση.
- Αναφέρομαι στην κεντρικότητα της ταξικής πάλης και στην ανάγκη ανάδειξης, στην εκάστοτε συγκυρία, του καθοριστικού -σε τελική ανάλυση- ρόλου της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας στο σύνολο των κοινωνικών αντιθέσεων. Στην ανάγκη διάκρισης της εκάστοτε κύριας αντίθεσης (που δεν ταυτίζεται οπωσδήποτε με τη βασική), αλλά και στην ανάγκη να παίρνουμε σοβαρά υπόψη και τις δευτερεύουσες αντιθέσεις. Το εθνικό ζήτημα, η δημοκρατία, η οικολογία, οι έμφυλες σχέσεις, ο πολιτισμός κ.λπ. δεν μπορεί να μας αφήνουν αδιάφορους. Συνήθως, κάποιο από αυτά τα ζητήματα αναδεικνύεται και σε κύρια αντίθεση της συγκυρίας.
- Αναφέρομαι στην παράδοση του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Στην τεράστια προσφορά του στους αγώνες ενάντια στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, τον ιμπεριαλισμό και τον φασισμό. Αντιμετωπίζω κριτικά λάθη, αδυναμίες και καταδικάζω απερίφραστα πρακτικές που μπορούν να χαρακτηριστούν ακόμη και εγκληματικές.
- Υποστηρίζω πως η ανατροπή του καπιταλισμού και ο σοσιαλιστικός κοινωνικός μετασχηματισμός συνεπάγεται τη στρατηγική του δημοκρατικού δρόμου, που βρίσκεται σε αντίθεση τόσο με την "εξ εφόδου κατάληψη της εξουσίας" όσο και με τον κοινοβουλευτικό δρόμο. Συνίσταται στην ανάπτυξη ισχυρών μαζικών κινημάτων και κομμάτων δημοκρατικά δομημένων και άμεσα συνδεδεμένων με την εργατική τάξη και τα άλλα κυριαρχούμενα λαϊκά στρώματα, που διεκδικούν την εξουσία μέσα από την κατάκτηση της ιδεολογικής ηγεμονίας, που επιτυγχάνεται με την εμπειρία αγώνων και οδηγεί σε ρήξεις με την υπάρχουσα κατάσταση.
- Υποστηρίζω ότι στη σοσιαλιστική κοινωνία η ταξική-κοινωνική αντιπαράθεση συνεχίζεται κυρίως με νέες μορφές και με κέντρο μια νέα βασική αντίθεση: αυτή μεταξύ διευθυντών και διευθυνομένων, που έχει ως υλική βάση τη διάκριση μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Η απάλειψη αυτής της διάκρισης δημιουργεί τους όρους για την απονέκρωση του ίδιου του σοσιαλιστικού κράτους και τη διάχυση των αρμοδιοτήτων του στο σύνολο του κοινωνικού σώματος. Με άλλα λόγια, οδηγεί στον κομμουνισμό.