Τι ήταν τα Δεκεμβριανά;
Μιλώντας για τα Δεκεμβριανά αναφερόμαστε στην ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων του ΕΑΜ, απ’ τη μια, και του συνασπισμού των αντιεαμικών δυνάμεων και των Βρετανών, από την άλλη, με επίκεντρο και κύριο πεδίο διεξαγωγής της την Αθήνα, κατά τον Δεκέμβριο του 1944. Και όταν μιλάμε για συνασπισμό αντιεαμικών δυνάμεων, εννοούμε το σύνολο του αστικού πολιτικού κόσμου, βενιζελικής και αντιβενιζελικής προέλευσης, με τη συμμετοχή και του τμήματός του που είχε συνεργαστεί με τους φασίστες κατακτητές στα χρόνια της Κατοχής. Ακόμη και εκείνων που βαρύνονταν με σωρεία στυγερών εγκλημάτων σε βάρος του ελληνικού λαού και του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης.
Πότε ξεκίνησαν;
Ημερομηνία έναρξης ήταν η Κυριακή 3 Δεκεμβρίου, όταν η αστυνομία επιτέθηκε ένοπλα κατά της συγκέντρωσης που οργάνωσε το ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος, στην Αθήνα, δολοφονώντας δεκάδες διαδηλωτές και τραυματίζοντας πολλούς άλλους.
Είχε προηγηθεί η παραίτηση των εαμικών υπουργών που συμμετείχαν στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου. Αιτία υπήρξε η απόφαση του Βρετανού στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι, για διάλυση των ένοπλων δυνάμεων της Αντίστασης και συγκρότηση εθνικού στρατού, με όρους που -σύμφωνα με το ΕΑΜ- τον καθιστούσαν όργανο του αντιεαμικού συνασπισμού και των Βρετανών. Έχοντας, έτσι, ως κύριο μέλημά του τη βίαιη αντιμετώπιση του μεγάλου εαμικού λαϊκού κινήματος και την ανακοπή των όποιων ομαλών πολιτικών εξελίξεων, οι οποίες, με δεδομένη την τεράστια απήχηση της Αριστεράς στον εργαζόμενο λαϊκό κόσμο, θα έθεταν σε κίνδυνο την ίδια την αστική ταξική κυριαρχία και τα βρετανικά συμφέροντα στην Ελλάδα και τη γύρω περιοχή.
Ποιος ο ρόλος των Βρετανών και ποια η στάση του ΚΚΕ;
Οι Βρετανοί, ήδη από τα χρόνια της Κατοχής, είχαν διαγνώσει τον μεγάλο κίνδυνο για τον αστικό καθεστώς και τα δικά τους ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, που αντιπροσώπευε το εαμικό κίνημα. Ήταν αυτοί που μεθόδευσαν την υπογραφή των συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας, κατορθώνοντας να αναγνωριστεί και από το ΕΑΜ η στρατιωτική τους παρουσία στην Ελλάδα, μετά την Απελευθέρωση. Αναγνωρίστηκε ακόμη και ο Σκόμπι ως διοικητής των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων, στις οποίες περιλαμβάνονταν και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ!
Αμέσως μετά την Απελευθέρωση, κύρια επιδίωξή τους ήταν η εξουδετέρωση του εαμικού λαϊκού κινήματος και αυτόν τον στόχο υπηρετούσαν οι όροι υπό τους οποίους θα συγκροτούνταν ο ελληνικός εθνικός στρατός.
Για την επίτευξη του στόχου τους δεν θα δίσταζαν –και όπως φάνηκε, δεν δίστασαν- ακόμα και μπροστά στην ένοπλη αντιπαράθεση. Για τη διεξαγωγή της οποίας απέσπασαν σημαντικές δυνάμεις από το ιταλικό μέτωπο, παρά το ότι συνεχιζόταν ο πόλεμος με τους Γερμανούς.
Το ΚΚΕ, κύρια πολιτική δύναμη του εαμικού κινήματος, επιδίωκε σταθερά τη συνδιαλλαγή, έχοντας ως κύρια μέριμνα την αποτροπή ενός εμφυλίου πολέμου. Φτάνοντας μέχρι και στο σημείο να απεμπολήσει τη δυνατότητα κατάληψης της εξουσίας με την αποχώρηση των Γερμανών.
Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, την πολιτική της συνδιαλλαγής την ακολούθησε ακόμη και κατά τα Δεκεμβριανά. Περιορίζοντας την πολεμική δράση του ΕΛΑΣ στην Αθήνα και την Ήπειρο, επιμένοντας σταθερά στην επιδίωξη διαπραγματεύσεων.
Θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό το αποτέλεσμα της σύγκρουσης; Η Βάρκιζα έπαιξε ρόλο; Η στάση της Σοβιετικής Ένωσης;
Αν πάρουμε υπόψη ότι ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε σ’ ολόκληρη τη χώρα, με εξαίρεση τη λεγόμενη «Σκομπία» στο κέντρο της Αθήνας και μικρά τμήματα της Κρήτης, της Ηπείρου και της ανατολικής Μακεδονίας, μια ενδεχόμενη επέκταση της σύγκρουσης σε πανελλαδικό επίπεδο ίσως να ανέτρεπε πλήρως τους συσχετισμούς. Επίσης, πολύ πιθανό να ήταν άλλο το αποτέλεσμα, αν ο ΕΛΑΣ καταλάμβανε και τη «Σκομπία», από τις πρώτες μέρες της σύγκρουσης και πριν ακόμα αρχίσει η απόβαση στο Φάληρο δεκάδων χιλιάδων Βρετανών, με τεθωρακισμένα και βαρύ οπλισμό.
Η Βάρκιζα υπήρξε συνέπεια της ήττας του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, και της επιμονής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στη συνδιαλλαγή με το αντίπαλο στρατόπεδο. Και πάλι, επιδίωξή τους ήταν η αποφυγή του εμφυλίου και της παράτασης της σύγκρουσης με τους Βρετανούς. Η οποία ήταν μια μεγάλη δύναμη στον συνεχιζόμενο συμμαχικό αγώνα κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Αυτή ακριβώς η συμμαχική σχέση καθόρισε και τη στάση των Σοβιετικών έναντι του Δεκέμβρη. Θα ήταν αδιανόητο να βγει δημοσίως η Σοβιετική Ένωση και να καταγγείλει τη σύμμαχο Βρετανία για τη στάση της στην Ελλάδα.
Παράλληλα, απ’ όσα στοιχεία έχουμε στη διάθεσή μας, οι Σοβιετικοί δεν απέτρεψαν το ΚΚΕ απ’ την απόφαση για ένοπλη σύγκρουση. Με δεδομένες τις σχέσεις μέσα στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα εκείνων των καιρών, θα ήταν απίθανο να προχωρούσε το ΚΚΕ στη σύγκρουση, αν οι Σοβιετικοί είχαν εκφράσει προς την κομματική ηγεσία αντίθετη γνώμη.
Στον Δεκέμβρη τι ρόλο έπαιξε η νεολαία εκείνης της εποχής;
Η νεολαία, όπως και την περίοδο της Κατοχής, πρωτοστάτησε στη δεκεμβριανή Αντίσταση. Ας πάρουμε υπόψη ότι η ΕΠΟΝ, η νεολαία του ΕΑΜ, είχε τότε περισσότερα από 600.000 μέλη. Και ότι το σύνολο, σχεδόν, των μαχητών του ΕΛΑΣ ήταν νέοι ηλικίας 17 έως 25 χρονών.
Η Μάχη της Αθήνας δόθηκε με την ΕΠΟΝ κυρίαρχη στις εργατικές-λαϊκές συνοικίες του λεκανοπεδίου, όπου μέλη της ήταν περίπου τα τρία τέταρτα των νέων. Αγοριών και κοριτσιών. Και με τον ΕΛΑΣ, που μαχόταν στους δρόμους, ν’ αποτελείται, σχεδόν αποκλειστικά, από νέους και νέες.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον ηρωικό λόχο Σπουδαστών του ΕΛΑΣ, «Λόρδο Μπάιρον», που έδωσε σκληρές μάχες όλο τον Δεκέμβρη στην περιοχή των Εξαρχείων, καθηλώνοντας σημαντικές βρετανικές δυνάμεις.
*"Δημοκρατική Φωνή" Πρέβεζας, 9 Δεκεμβρίου 2023