Στους διεκδικητικούς αγώνες αυτής της πρώτης περιόδου ανάπτυξης του ελληνικού εργατικού κινήματος ξεχωρίζουν οι κινητοποιήσεις των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, που ξεσπούν στα 1883, ’87, ’96 και 1906, προσλαμβάνοντας εξεγερσιακά χαρακτηριστικά.
Τα μεταλλεία του Λαυρίου, σε σχετικά μικρή απόσταση από την Αθήνα, τα εκμεταλλευόταν από το 1864 γαλλική εταιρία του ιταλού επιχειρηματία Τζοβάνι Σερπιέρι, με τη συμμετοχή και του Ανδρέα Συγγρού. Οι εργάτες προέρχονταν από διάφορα μέρη και μεγάλο αριθμό αντιπροσώπευαν οι πρόσφυγες της αποτυχημένης Κρητικής Επανάστασης του 1866-69.
Το Λαύριο αποτέλεσε πραγματικό βιομηχανικό γκέτο. Η διαφοροποίηση με βάση τη θέση στην ιεραρχία των εργασιακών σχέσεων εκφραζόταν ακόμα και στη διαμόρφωση της πόλης και «οι διακρίσεις στον ιδιωτικό χώρο κατοίκησης συνεχίζονταν και ανάμεσα σε εργάτες με οικογένεια ή χωρίς οικογένεια, σε εργαζόμενους συνδικαλιστές ή “αφοσιωμένους” στην εταιρεία κ.λπ.» (1).
Εργαζόμενοι σε συνθήκες «κυριολεκτικά εφιαλτικές»(2), οι μεταλλωρύχοι έπεφταν συχνά θύματα εργατικών ατυχημάτων. Σε έκθεση κυβερνητικού υπευθύνου αναφερόταν πως μόνο το 1892 υπήρξαν 36 θανατηφόρα ατυχήματα (3), άρα τρία ανά μήνα. Όπως γράφει ο Γιάννης Κορδάτος, η εταιρία «είχε φτιάσει το δεύτερο πάτωμα της Καμάριζας πλάι στη μηχανή, μια μαρμαρένια κάμαρα, κι εκεί κρύβονταν τα πτώματα των σκοτωμένων από τα φουρνέλα και τα βουλιμέντα. Τη νύχτα ο καροτσέρης Κάλιος Μάνθος, από τους σπιτικούς του Σερπιέρη, μαζί με άλλους πιστούς της Εταιρείας βγάζανε κρυφά τα πτώματα και τα πήγαιναν και τα παράχωναν στα πεύκα του Άη Κωνσταντίνου» (4).
Οι αγώνες των μεταλλωρύχων του Λαυρίου διεξάγονταν για περισσότερα από είκοσι χρόνια χωρίς συνδικαλιστική οργάνωση -ενδεικτικό του κλίματος τρομοκρατίας που επικρατούσε- και είχαν μορφή αυθόρμητων βίαιων κινητοποιήσεων, με αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία και τον στρατό. Οι πρώτες απεργίες -στα 1883 και ’87- έγιναν με αιτήματα οικονομικά, καθώς και για τη λήψη μέτρων κατά των ατυχημάτων και την κατάργηση της κυριακάτικης απλήρωτης εργασίας (αγγαρείας).
Στις 8 Απριλίου 1896 ξέσπασε η μεγάλη κινητοποίηση που έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Λαυρεωτικά». Κράτησε δεκατρείς μέρες και συνοδεύτηκε από σφοδρές ένοπλες συγκρούσεις. Μετά τη βίαιη καταστολή της εγκαταστάθηκε στο Λαύριο μόνιμη στρατιωτική φρουρά.
Δέκα χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο 1906, θα ιδρυθεί το σωματείο των μεταλλωρύχων του Λαυρίου. Την ίδρυσή του θα ακολουθήσει νέα απεργιακή κινητοποίηση, με τα ίδια αιτήματα που τίθονταν επί δύο δεκαετίες. Ούτε και τότε έλειψαν οι βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία και τον στρατό.
Με τους αγώνες αυτούς οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου, της μεγαλύτερης παραγωγικής μονάδας της χώρας, βρέθηκαν στην πρωτοπορία του ελληνικού εργατικού κινήματος κατά την πρώτη περίοδο της εμφάνισής του. Εντούτοις, βρίσκονταν κάθε φορά απομονωμένοι, καθώς απουσίαζε από την εργατική τάξη της εποχής η συνείδηση των κοινών ταξικών συμφερόντων, καθώς και αντίστοιχη ταξική συνδικαλιστική δομή.
1. Άννη Βρυχέα, «Ο οικισμός Κυπριανού» – εφημ. «Καθημερινή», Αφιέρωμα στο Λαύριο, 6-7/1/1996.
2 . Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας. Από την Επανάσταση του 1821 ώς το κίνημα του Γουδί (1909) – Τολίδη, Αθήνα 1974, σ. 45ο-451.
3 . Γεώργιος Αναστασόπουλος, Ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας 1840-1940 - Ελληνική Εκδοτική, Αθήνα 1947, τ. Β΄, σ. 695.
4 . Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος - γ΄ έκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972, σ. 35.
* Από το βιβλίο μου "Η εργατική τάξη στην Ελλάδα. Από την πρώτη συγκρότηση στους ταξικούς αγώνες του μεσοπολέμου" - β΄ έκδ. Κουκκίδα, Αθήνα 2015, σ. 77-79.