Προορισμένος για υψηλή θέση στην εβραϊκή θρησκευτική κοινότητα της Ολλανδίας, πολύ νωρίς έγινε αποσυνάγωγος, για να συνεχίσει σε όλη τη σχετικά σύντομη ζωή του τον δρόμο του, σκεπτόμενος, χωρίς εξαρτήσεις από ηγεμόνες που του πρότειναν, επίσης, θέσεις σε πριγκιπικές αυλές και πανεπιστήμια.
Ο μεγαλύτερος, ίσως, φιλόσοφος των νεότερων χρόνων επέλεξε να βγάζει το ψωμί του με εργασία χειρωνακτική, λειαίνοντας φακούς. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι -και μ' αυτό τον τρόπο- μας παρότρυνε στην προσπάθεια "να δούμε".
Αντιμαχόμενος την καλβινιστική ηθική της άρνησης της χαράς, ως συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος (τον διάβολο, αλήθεια, ποιος τον εξαπάτησε;), προκάλεσε μέγιστο σκάνδαλο, λέγοντας πως ενώ οι θρησκείες και οι φιλόσοφοι ήθελαν να απαλλάξουν τον άνθρωπο από την επιθυμία, το ζητούμενο είναι η συμφιλίωσή του μ' αυτήν.
Απορρίπτοντας την τελεολογία, την αυταπάτη που καλλιέργησαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, πως όλα όσα υπάρχουν επιτελούν κάποιο σκοπό, ανέδειξε την αξία της ελευθερίας, εντοπίζοντάς την στη γνώση της αναγκαιότητας.
Κατά συνέπεια, αρνήθηκε και την "ελευθερία της βούλησης και εκλογής", μια άλλη αυταπάτη, που καλλιέργησε ο φιλοσοφικός ανθρωπισμός. Ο Σπινόζα μάς έμαθε ότι δρούμε ελεύθερα, σε πλαίσια, όμως, που δεν καθορίζουμε εμείς.
Συμπύκνωση της σκέψης του, η παρότρυνση να μη χλευάζουμε και ελεεινολογούμε, αλλά να προσπαθούμε να καταλάβουμε.
Και τα είπε όλ' αυτά δύο με δυόμισι αιώνες πριν δυο άλλοι, επίσης Εβραίοι, διανοητές, ο Καρλ Μαρξ και ο Σίγκμουντ Φρόιντ, μιλήσουν για τον καθορισμό από τις ιστορικοκοινωνικές συνθήκες και το ασυνείδητο.