ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ Λ-Π

Λ

 

Λάδης Φώντας (1943-). Συγγραφέας και ποιητής. Γεννήθηκε στη Σπάρτη και εργάζεται ως δημοσιογράφος. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ και εκτός των άλλων έχει γράψει και στίχους πολιτικών τραγουδιών. Στα 1974-76 ήταν συνεκδότης του περιοδικού «Τετράδιο». Έχουν εκδοθεί οι ποιητικές του συλλογές «Γράμματα από τη Γερμανία», «Μικρές σημαίες» κ.ά., μυθιστορήματα και θεατρικά έργα, καθώς και δοκίμια («Τι είναι και πού πηγαίνει ο ευρωκομμουνισμός», «Παράδοση και προοπτική» κ.ά.).

 

Λαζαρίδης Κώστας (1903-1943). Στέλεχος του συνδικαλιστικού και του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στους Ασώματους Ροδόπης, δραστηριοποιήθηκε στο καπνεργατικό κίνημα και από το 1929 συμμετείχε στην ηγεσία της Ενωτικής ΓΣΕΕ. Εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά. Το 1941 έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και ανέλαβε γραμματέας του Εργατικού ΕΑΜ. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

 

Λαζάρου Φώφη (1922-2015). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ως φοιτήτρια της Νομικής Σχολής συμμετείχε στη ίδρυση και στη ηγεσία της ΕΠΟΝ. Στα 1947-57 καθοδηγούσε παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ. Φυλακίστηκε στα 1957-66 και στα 1968-73, και υπήρξε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ εσωτερικού. 

 

Λαϊκή. Εφημερίδα που εκδιδόταν από το ΕΚΚΕ και το M-Λ ΚΚΕ στα 1980-82, στο πλαίσιο των διαδικασιών ενοποίησης των δύο οργανώσεων. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος, η «Λ.» συνέχισε να εκδίδεται ως όργανο του ΕΚΚΕ, μέχρι το 1988.

 

Λαϊκή Αλληλεγγύη. Οργάνωση που συγκροτήθηκε από το ΕΚΚΕ για την αλληλεγγύη σε απεργιακούς αγώνες, καθώς και για τη συμπαράσταση σε δοκιμαζόμενες λαϊκές συνοικίες. Έδρασε κυρίως στα 1976-78, στηρίζοντας το κίνημα του εργοστασιακού συνδικαλισμού, ενώ ανέπτυξε σημαντική δράση στη Θεσσαλονίκη μετά τους σεισμούς του 1978.

 

Λαϊκή Αντίσταση. Μικρή αντιδικτατορική οργάνωση που ιδρύθηκε από την Οργάνωση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ) και έδρασε στα 1972-74.

 

Λαϊκή Αντίσταση - Αριστερή Αντιιμπεριαλιστική Συνεργασία (ΛΑ-ΑΑΣ). Κίνηση συνεργασίας του ΚΚΕ (μ-λ) και του Μ-Λ ΚΚΕ. Ιδρύθηκε το 2013, ως συνέπεια της συνεργασίας των δύο οργανώσεων ήδη από το 2012, με την κοινή κάθοδό  τους στις εκλογές, και έπαψε να λειτουργεί το 2020.

 

Λαϊκή Δημοκρατία. Μεταβατικό στάδιο στην πορεία προς την οικοδόμηση του σοσιαλισμού ή μορφή σοσιαλιστικής οικοδόμησης, που στηρίζεται στη συμμαχία της εργατικής τάξης με άλλες κοινωνικές δυνάμεις. Αποτέλεσε αντικείμενο αντιπαραθέσεων στο διεθνές σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα και στην ελληνική Αριστερά, ήδη από την ίδρυση του ΣΕΚΕ, το 1918.

Έχοντας περιληφθεί στο Πρόγραμμα του κόμματος, παρά την αντίθεση της αριστερής του πτέρυγας που υποστήριζε τη θέση της σοσιαλιστικής επανάστασης και της εργατοαγροτικής κυβέρνησης, σύντομα απαλείφθηκε. Περιλήφθηκε στα προγράμματα σοσιαλιστικών κινήσεων του Μεσοπολέμου (Εργατική Σοσιαλιστική Ένωση Ελλάδας κ.ά.) και άρχισε να αναφέρεται σταθερά από το ΚΚΕ μετά το 1934.

Αναφερόταν και ως Λαοκρατία, και έγινε αποδεκτή ως στόχος του ΕΑΜ από το 1942. Ήδη το 1941, ένα από τα ιδρυτικά κόμματα του ΕΑΜ έφερε τον τίτλο Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Σύμφωνα με τις θέσεις του 7ου Συνεδρίου του ΚΚΕ του 1945, η λ.δ. νοούνταν ως εξουσία της εργατικής τάξης σε συμμαχία με τους αγρότες, επαγγελματίες, βιοτέχνες, διανοούμενους, τεχνικούς, καθώς και μικρούς και μεσαίους αστούς, που θα ολοκλήρωνε την αστικοδημοκρατική επανάσταση και θα άνοιγε τον δρόμο για τον σοσιαλισμό.

Κατά τους σοσιαλιστές του ΣΚ-ΕΛΔ, η λ.δ. αποτελούσε το πρώτο στάδιο σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Τόσο οι τροτσκιστές όσο και οι αρχειομαρξιστές απέρριπταν τη λ.δ., καθώς δεν δέχονταν τη στρατηγική των σταδίων και υποστήριζαν πως η επανάσταση θα έπρεπε να έχει σοσιαλιστικό χαρακτήρα.

Το 1949, στην τελευταία φάση του Εμφυλίου Πολέμου, το ΚΚΕ ταύτισε τη λ.δ. με τη διαδικασία σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και τη θέση αυτή υιοθέτησε και το Σχέδιο Προγράμματος του κόμματος το 1953. Εντούτοις, τον επόμενο χρόνο, με παρεμβάσεις της μετασταλινικής ηγεσίας του ΚΚΣΕ, το Σχέδιο έπαψε να συζητιέται και μετά την ανατροπή της καθοδήγησης Ζαχαριάδη, το 1956, εγκαταλείφθηκαν οι αναφορές στη λ.δ. και τον άμεσο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Στην προοπτική της λ.δ. αναφέρονταν κατά την περίοδο της δικτατορίας και τα επόμενα χρόνια, οργανώσεις του μ-λ ρεύματος.

 

Λαϊκή Δημοκρατική Ενότητα (ΛΔΕ). Ο τίτλος με τον οποίο συμμετείχε το ΚΚΕ (μ-λ) στις εκλογές του 1977. Πήρε 9.000 ψήφους (0,17%).

 

Λαϊκή Δράση - Ομάδα Κομμουνιστών/Αγωνιστών. Κίνηση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Συμμετέχει στον πολιτικό χώρο Ηλέκτρα Αποστόλου και εκδίδει την εφημερίδα «Από τη Σπίθα στη Φλόγα».

 

Λαϊκή Ενότητα. 1. Όργανο του Αγωνιστικού Μετώπου Ελλήνων Εξωτερικού (ΑΜΕΕ), που συνδεόταν με την Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ). Εκδιδόταν στα 1972-74 στη Μόντενα της Ιταλίας.

2. (ΛΑΕ). Μέτωπο πολιτικών οργανώσεων που ιδρύθηκε το 2015. Η ΛΑΕ συγκροτήθηκε από δυνάμεις που αποχώρησαν από τον ΣΥΡΙΖΑ μετά τη μνημονιακή του στροφή, με κυριότερο το Αριστερό Ρεύμα, τη Διεθνιστική Εργατική Αριστερά (ΔΕΑ), την Αριστερή Ριζοσπαστική Κίνηση (ΑΡΚ) κ.ά. Συμμετείχαν, επίσης, δυνάμεις που αποχώρησαν από την ΑΝΤΑΡΣΥΑ (ΑΡΑΝ και ΑΡΑΣ), η Κομμουνιστική Οργάνωση Ανασύνταξη, το Κίνημα Δεν Πληρώνω κ.ά.

Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, στις οποίες, παίρνοντας 155.000 ψήφους (2,87%) δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, συνεργάστηκαν μαζί της και προσωπικότητες, όπως η Ζωή Κωνσταντοπούλου που ίδρυσε αργότερα την Πλεύση Ελευθερίας, ο Μανώλης Γλέζος, η Νάντια Βαλαβάνη κ.ά. Το 2016 αποχώρησαν από τη ΛΑΕ η ΑΡΚ, το Κίνημα Δεν Πληρώνω και η Κομμουνιστική Τάση, και το 2017 η Κομμουνιστική Οργάνωση Ανασύνταξη. Στις εκλογές του 2019 πήρε μόλις 15.500 ψήφους (0,3%) και στις ευρωεκλογές 32.000 (0,56%).

Η νέα αυτή αποτυχία ακολουθήθηκε από την αποχώρηση του μέχρι τότε γραμματέα της, Παναγιώτη Λαφαζάνη, που αντικαταστάθηκε από τον Νίκο Χουντή, καθώς και όλων των οργανώσεων που συμμετείχαν, με εξαίρεση το Αριστερό Ρεύμα και την ΑΡΑΣ. Από τις οργανώσεις αυτές προέρχονται και οι δύο γραμματείς της, Παναγιώτης Στρατούλης και Μαριάννα Τσίχλη, που εκλέχτηκαν το 2022, όταν συμπλήρωσε τον τίτλο της, ως Λαϊκή Ενότητα - Ανυπότακτη Αριστερά. Συμμετέχοντας στις εκλογές του 2023 σε συνεργασία με το ΜέΡΑ25, δεν κατόρθωσε και πάλι να μπει στη Βουλή.

 

Λαϊκή εξουσία. 1. Όρος που αναφέρεται στην εξουσία του συνασπισμού της εργατικής τάξης με άλλες λαϊκές κοινωνικές δυνάμεις. Ιστορικά, έχει συνδεθεί με την επιδίωξη της λαϊκής δημοκρατίας. Αποτελεί προγραμματικό στόχο του ΚΚΕ από το 1995 και ταυτιζόταν με την έναρξη της διαδικασίας της αντιμονοπωλιακής-αντιιμπεριαλιστικής επανάστασης. Τα τελευταία χρόνια ταυτίζεται από το ΚΚΕ με την απαρχή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

2. Μαρξιστική Λενινιστική Οργάνωση Λ.Ε. Ιδρύθηκε το 1972 από τον Κώστα Ζυρίνη, ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση και συνέχισε τη λειτουργία της και μετά τη δικτατορία, ως μία από τις μικρές οργανώσεις του μ-λ ρεύματος. Υπερασπιζόταν τη μνήμη του Νίκου Ζαχαριάδη και την προοπτική της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης. Το 1976 μπήκε σε διαδικασία ενοποίησης με τις οργανώσεις ΚΚΕ (Μ-Λ) - Κόκκινη Σημαία, ΜΛΚΕ και ΣΑΚΕ, που όμως απέτυχε. Μέλη της φυλακίστηκαν το 1980, κατηγορούμενα για σύσταση τρομοκρατικής οργάνωσης, αλλά αθωώθηκαν. Το 1981 συμμετείχε στο εκλογικό σχήμα της Κίνησης για μια Επαναστατική Αριστερά και έπαψε να λειτουργεί από το 1983.

 

Λαϊκή Επαναστατική Αντίσταση (ΛΕΑ). Αριστερή αντιδικτατορική οργάνωση που έδρασε στα 1969-74. Ιδρύθηκε στο Παρίσι από μέλη του Κινήματος 29 Μάη, όπως οι Βίκτωρ Αναγνωστόπουλος, Αλέξανδρος Γιωτόπουλος, Ανδρέας Ζεμπίλας, Δημήτρης Σκαρπαλέζος κ.ά., και ανέπτυξε δυναμική βομβιστική δραστηριότητα και στην Ελλάδα, που είχε ως συνέπεια συλλήψεις και διώξεις μελών της.

 

Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία. Νεολαία της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Ιδρύθηκε το 1942 και εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων. Γραμματέας της ήταν ο Γιώργος Σταύρος. Το 1943 συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΠΟΝ και αυτοδιαλύθηκε.

 

Λαϊκή Επιθεώρηση. Θεωρητικό-πολιτικό περιοδικό του ΚΚΕ. Εκδόθηκαν παράνομα δύο τεύχη, τον Οκτώβριο 1941 και τον Απρίλιο 1942. Στη συνέχεια επανήλθε ο προπολεμικός τίτλος της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης».

 

Λαϊκή Πάλη. Αντιδικτατορική οργάνωση που έδρασε στα 1967-69 στη Θεσσαλονίκη. Συνδεόταν με την τροτσκιστική οργάνωση Εργατική Πρωτοπορία και στην αρχή συγκροτήθηκε ως Σπουδαστική Πάλη, με τη συμμετοχή και μελών του Ρήγα Φεραίου. Μετά από κάποιες αντιστασιακές ενέργειες εξαρθρώθηκε και τα μέλη της καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές. Ανάμεσά τους ήταν οι Τάσος Δαρβέρης, Στέργιος Κατσαρός, Αντώνης Λιάκος, Τριαντάφυλλος Μηταφίδης κ.ά.

 

Λαϊκή Φωνή. 1. Εφημερίδα που εκδόθηκε το 1936 στη Θεσσαλονίκη, ως εβδομαδιαίο όργανο του Γραφείου Μακεδονίας-Θράκης του ΚΚΕ. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά εκδιδόταν παράνομα σε αραιά διαστήματα, ενώ η παράνομη έκδοση έγινε πιο σταθερή στην περίοδο της Κατοχής, με έδρα τη Δράμα και κατόπιν τη Θεσσαλονίκη. Συνέχισε την έκδοσή της ως νόμιμη καθημερινή εφημερίδα και μετά την Απελευθέρωση, έως την απαγόρευσή της το 1947. Για λίγους μήνες κυκλοφόρησε με τους τίτλους «Συμφιλιωτής», «Οδηγητής» και «Αγωνιστής».

2. Όργανο της Οργάνωσης Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ), που εκδιδόταν στο Λονδίνο στα 1971-74.

 

Λαϊκό Δημοκρατικό Μέτωπο Ελλάδας (ΛΔΜΕ). Ολιγομελής κίνηση που συγκροτήθηκε από τη Μαρξιστική Λενινιστική Κίνηση Ελλάδας (ΜΛΚΕ) και έδρασε στα 1973-76.

 

Λαϊκό Μέτωπο. Μορφή συμμαχίας που υιοθέτησε η Κομμουνιστική Διεθνής από το 7ο Συνέδριο του 1935. Στηρίχτηκε στην ανάλυση του φασισμού ως έκφρασης των συμφερόντων των πιο αντιδραστικών μερίδων του μονοπωλιακού κεφαλαίου και απέβλεπε στην ενότητα του συνόλου των δυνάμεων που αντιτάσσονται στον φασισμό, συμπεριλαμβανόμενων και των αστικών δημοκρατικών.

H συμμαχία του Λ.M. πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή κομμουνιστών, σοσιαλιστών και κεντροαριστερών δημοκρατικών κομμάτων στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Χιλή κ.λπ., από το 1936. Στην Ισπανία η εκλογική νίκη του Λ.Μ. προκάλεσε στρατιωτικό πραξικόπημα και εμφύλιο πόλεμο, που έληξε με τη νίκη των φασιστών. Στη Γαλλία το Λ.M. βρέθηκε στην εξουσία στα 1936-37, αλλά στη συνέχεια διαλύθηκε. H πολιτική του Λ.M. επικρίθηκε από τον τροτσκιστικό χώρο, ως πολιτική ταξικής συνεργασίας.

Απόπειρα συγκρότησης Λ.M. στην Ελλάδα από το ΚΚΕ πριν τις εκλογές του Ιανουαρίου 1936 απέτυχε και το Παλλαϊκό Μέτωπο που ιδρύθηκε ήταν στην πραγματικότητα συμμαχία του κόμματος με προσωπικότητες από τον σοσιαλιστικό και αγροτιστικό χώρο. Η συμφωνία συγκρότησης Λ.M. μεταξύ ΚΚΕ και Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας το καλοκαίρι του 1936 δεν υλοποιήθηκε, καθώς επιβλήθηκε η δικτατορία Μεταξά.

 

Λαϊκοί Αγώνες. Εβδομαδιαία εφημερίδα, όργανο του ΕΚΚΕ. Εκδιδόταν στα 1975-79, με υπεύθυνο τον Πέτρο Στάγκο.

 

Λαϊκός Δρόμος. Εφημερίδα που εκδόθηκε τον Ιανουάριο 1967 ως εβδομαδιαία, προβάλλοντας τις θέσεις της κίνησης που συγκροτούνταν γύρω από το περιοδικό «Αναγέννηση», και κατά τον Απρίλιο τις θέσεις της Συνεπούς Πολιτικής Αριστερής Κίνησης (ΣΠΑΚ). Η έκδοσή της σταμάτησε με το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Επανεκδόθηκε παράνομα, ως μηνιαία θεωρητική επιθεώρηση της ΟΜΛΕ, στα 1968-73, και νόμιμα, ως εβδομαδιαία, το 1974. Μετά τη διάσπαση του 1976 εκδίδεται ως όργανο του Μ-Λ ΚΚΕ, με εξαίρεση την περίοδο 1979-88, όταν εκδιδόταν από το M-Λ ΚΚΕ (ανασυγκροτημένο).

 

Λαϊκός Λόγος. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδωσαν το 1965 η Βούλα Δαμιανάκου και ο Βασίλης Ρώτας.

 

Λαϊκός Στρατός. Όργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ, που εκδιδόταν το 1943.

 

Λαμπράκηδες. 1. Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Οργάνωση που ιδρύθηκε τον Ιούνιο 1963, μετά τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη, με πρωτοβουλία του κομμουνιστή μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και στελεχών του νεολαιίστικου κινήματος, και με την υποστήριξη της ΕΔΑ. Στόχος της ήταν η ανάπτυξη κινήματος για την ειρήνη, τη δημοκρατία και τον πολιτισμό. Εξέδιδε το περιοδικό «Τετράδια Δημοκρατίας» και μαζικοποιήθηκε με γρήγορους ρυθμούς. Το 1964 συγχωνεύτηκε με τη Νεολαία της ΕΔΑ, συγκροτώντας τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη.

2. Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ). Οργάνωση νεολαίας της Αριστεράς που ιδρύθηκε το 1964, με τη συγχώνευση της Νεολαίας ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Η απόφαση ίδρυσής της αποτέλεσε αφορμή αντιπαραθέσεων μέσα στη Νεολαία ΕΔΑ, στελέχη της οποίας (Μάκης Παπούλιας,  Σωτήρης Πέτρουλας, Γιώργος Χατζόπουλος κ.ά.) αντιτάχθηκαν στη διάλυσή της μέσα σε μια πλατιά οργάνωση χωρίς σαφή ιδεολογικά χαρακτηριστικά.

Πρόεδρος της ΔΝΛ ανέλαβε o μουσικοσυνθέτης και βουλευτής της ΕΔΑ Μίκης Θεοδωράκης, ιδρυτής και πρόεδρος της ΔΚΝ Γρηγόρης Λαμπράκης, και γραμματέας ο Τάκης Μπενάς, γραμματέας μέχρι τότε της Νεολαίας  ΕΔΑ και μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Στην ηγεσία της συμμετείχαν, επίσης, οι Γρηγόρης Γιάνναρος, Μπάμπης Θεοδωρίδης, Θανάσης Καλαφάτης, Νίκος Κιάος, Μπάμπης Κοβάνης, Ανδρέας Λεντάκης, Αριστείδης Μανωλάκος, Γιάννης Μπανιάς, Χρόνης Μίσσιος, Θεόδωρος Πάγκαλος, Στέφανος Στεφάνου, Τάσος Τρίκκας, Λαοκράτης Χαλβατζής κ.ά. Έως την άνοιξη του 1965 εξέδιδε το περιοδικό «Τετράδια Δημοκρατίας», όργανο της ΔΚΝ Γρηγόρης Λαμπράκης μέχρι την ίδρυση της ΔΝΛ, και από τον Ιούλιο 1965 την εβδομαδιαία εφημερίδα «Η Γενιά μας».

Η ΔΝΛ γνώρισε γρήγορη ανάπτυξη, σε συνθήκη χαλάρωσης της αστυνομοκρατίας, κατά την περίοδο της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου. Συμμετείχε καθοριστικά στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος και του κινήματος των νέων εργαζομένων, ενώ η δραστηριότητά της στον χώρο των μαθητών αντιμετωπίστηκε με εγκύκλιο της κυβέρνησης Γεώργιου Παπανδρέου που στοχεύοντας στη δίωξη του κομμουνισμού, απαγόρευε τη μαθητική πολιτική και συνδικαλιστική δράση στη Μέση Εκπαίδευση. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή της ΔΝΛ στο σπάσιμο του κλίματος τρομοκρατίας στην επαρχία. Τα μέλη της, οι λαμπράκηδες, πρωτοστάτησαν στις μαζικές και μαχητικές κινητοποιήσεις στα Ιουλιανά του 1965, σε αντίθεση, πολλές φορές, με τις κατευθύνσεις της ηγεσίας της ΔΝΛ και της ΕΔΑ, που επιδίωκαν τον περιορισμό τους σε πλαίσιο ειρηνικό.

Μέσα στις γραμμές των λαμπράκηδων διαμορφώθηκαν τάσεις αμφισβήτησης της επίσημης γραμμής και συνολικά της πολιτικής της ΕΔΑ και του παράνομου ΚΚΕ, και από τις τάσεις αυτές προήλθαν συγκροτημένες ομάδες και οργανώσεις της άκρας Αριστεράς. Τμήματα που αποχώρησαν από τη ΔΝΛ ίδρυσαν το 1965 την ΠΑΝΔΗΚ Σωτήρης Πέτρουλας και το 1966 την ΠΠΣΠ, που συνδεόταν με τον κύκλο του περιοδικού «Αναγέννηση».

Η διάλυσή της, σαν οργάνωσης κομμουνιστικής, αποτέλεσε πάγιο στόχο της Δεξιάς και με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 τέθηκε εκτός νόμου. Εκατοντάδες στελέχη της εξορίστηκαν, ενώ άλλα συμμετείχαν στη συγκρότηση του αντιδικτατορικού κινήματος, πρωτοστατώντας στην ίδρυση του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠΑΜ), της φοιτητικής αντιδικτατορικής οργάνωσης Ρήγας Φεραίος, αλλά και οργανώσεων της άκρας Αριστεράς. Η μεγάλη πλειονότητα των στελεχών της προσχώρησε, μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, στο ΚΚΕ εσωτερικού. Μέχρι το 1971 εξακολούθησαν να λειτουργούν οργανώσεις της ΔΝΛ στη δυτική Ευρώπη, υποστηρίζοντας τις θέσεις του ΚΚΕ εσ., ενώ κατά διαστήματα, εκδιδόταν παράνομα στην Ελλάδα «Η Γενιά μας».

 

Λαμπράκης Γρηγόρης (1912-1963). Αγωνιστής της Αριστεράς και του κινήματος ειρήνης. Γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας, υπήρξε αθλητής Βαλκανιονίκης και συμμετείχε ως φοιτητής στην ΕΠΟΝ. Το 1943 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ένωσης Ελλήνων Αθλητών, που ανέπτυξε αντιστασιακή και κοινωνική δραστηριότητα. Έγινε υφηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, διατηρώντας σχέσεις με την Αριστερά,  και το 1961 εκλέχτηκε βουλευτής, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ.

Το 1962 εκλέχτηκε αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, και συμμετείχε στην ίδρυση του ελληνικού τμήματος του Συνδέσμου Νέων Μπέρτραντ Ράσελ. Τον Απρίλιο  1963 πραγματοποίησε την A΄ Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, παρά την αστυνομική απαγόρευση. Τον επόμενο μήνα δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη από παρακρατικούς, υπό την κάλυψη της αστυνομίας. Η δολοφονία του προκάλεσε αποσταθεροποίηση του καθεστώτος του Κράτους της Δεξιάς και συνέβαλε στην πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή. Μετά τη δολοφονία του ιδρύθηκε η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γ.Λ., που ενοποιήθηκε το 1964 με τη Νεολαία της ΕΔΑ, συγκροτώντας τη Δημοκρατική Νεολαία Λ.

 

Λαμπρίδη Έλλη (1898-1970). Στέλεχος του σοσιαλιστικού και του γυναικείου κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα, τη Ζυρίχη και το Λονδίνο. Δίδαξε στην Κωνσταντινούπολη και σε παιδαγωγικές σχολές στην Ελλάδα. Εντάχθηκε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, συμμετείχε στο ΕΑΜ και σε διάφορες σοσιαλιστικές και γυναικείες κινήσεις. Ήταν ηγετικό στέλεχος του Ελληνικού Αντιαποικιακού Συνδέσμου και του Σοσιαλιστικού Κόμματος - Ελληνικού Λαϊκού Κινήματος Ανεξαρτησίας (ΣΚ-ΕΛΚΑ). Μεταξύ άλλων έγραψε το βιβλίο «Εισαγωγή στη φιλοσοφία».

 

Λαμπρίδης Μανώλης (1920-2002). Μαρξιστής κριτικός της λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στη Λέκκα Σάμου και το πραγματικό του επώνυμο ήταν Λεοντάρης. Σπούδασε νομικά στη Θεσσαλονίκη και εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα στην Αθήνα. Εντάχθηκε στο ΔΕΚΕ του Άγι Στίνα το 1944, με τον οποίο συνεργάστηκε και αργότερα στο ΚΔΚΕ και στο Εργατικό Μέτωπο. Ιδεολογικά, επηρεάστηκε από τις απόψεις του Τρότσκι, του Λούκατς και του Καστοριάδη, συνεργάστηκε με αριστερά έντυπα και συμμετείχε στην έκδοση περιοδικών, όπως οι «Μαρτυρίες», οι «Σημειώσεις» κ.ά. Έγραψε τα βιβλία «Παλιά και νέα ποίηση», «Αντι-ιδεολογικά», «Η ποίηση και το ηθικό πρόβλημα» κ.ά.

 

Λαμπρινός Γιώργος (1909-1949). Ψευδώνυμο του συγγραφέα Γιώργου Μπαστουνόπουλου. Γεννήθηκε στην Αλαγονία Μεσσηνίας, σπούδασε νομικά και εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Η δικτατορία Μεταξά τον εξόρισε στη Σίκινο. Κατά την περίοδο της Κατοχής συμμετείχε στο ΕΑΜ, καθώς και στην έκδοση του παράνομου λογοτεχνικού περιοδικού «Πρωτοπόροι». Μετά την Απελευθέρωση ήταν υπεύθυνος εκ μέρους του ΚΚΕ για το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» και συντάκτης του «Ριζοσπάστη». Σκοτώθηκε στα Τζουμέρκα, πολεμώντας από τις γραμμές του ΔΣΕ. Έγραψε τα βιβλία «Μορφές του Εικοσιένα», «Το δημοτικό τραγούδι», «Η μοναρχία στην Ελλάδα» κ.ά.

 

Λαοκρατία. 1. Προγραμματικός στόχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, που εξέφραζε μια ανώτερου επιπέδου και πιο ουσιαστική δημοκρατία. Ταυτιζόταν με τον στόχο της λαϊκής δημοκρατίας, ως μορφής εξουσίας που θα ολοκλήρωνε την επίλυση αστικοδημοκρατικών ζητημάτων, πραγματοποιώντας μετασχηματισμούς σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΕΑΜ αναφέρονταν στη Λ. ήδη από το 1942, όταν έγινε φανερή η απροθυμία ένταξης στο αντιστασιακό κίνημα εκπροσώπων των παραδοσιακών αστικών δυνάμεων και αποσαφηνίζονταν τα χαρακτηριστικά του εαμικού κινήματος ως συνασπισμού αριστερών λαϊκών δυνάμεων. Αναδείχτηκε σε μαζικό σύνθημα που κυριάρχησε κατά την Κατοχή και την πρώτη μεταπελευθερωτική περίοδο. Η αναφορά στη Λ. εγκαταλείφθηκε από το ΚΚΕ μετά την αλλαγή της πολιτικής του το 1956. Την επανέφεραν κατά την περίοδο της δικτατορίας του 1967-74 και στα επόμενα χρόνια, οργανώσεις του μ- λ ρεύματος (ΕΚΚΕ, ΟΕΜΛ, ΜΛΚΕ, ΚΕΜΛ, Λαϊκή Εξουσία, ΣΑΚΕ κ.λπ.).

2. Καθημερινή απογευματινή εφημερίδα που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο 1944, εκφράζοντας τις θέσεις του ΕΑΜ.

3. Περιοδικό που εξέδιδε παράνομα, στα 1972-73, η Οργάνωση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ).

 

Λαός. Με τίτλο Κοινωνιστικός Σύλλογος Λ., σοσιαλιστική κίνηση που ιδρύθηκε το 1902 στην Αθήνα. Επικεφαλής της ήταν ο Γεώργιος Δημόπουλος, σοσιαλιστής, ρεφορμιστικού προσανατολισμού. Ήρθε σε επαφή με τη Σοσιαλιστική Διεθνή, η οποία την προσκάλεσε να συμμετάσχει στο Διεθνές Σοσιαλιστικό Συνέδριο.

 

Λαπαθιώτης Ναπολέων (1889-1944). Ποιητής. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε νομικά. Κατά τη δεκαετία του 1910 ήταν μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου της Ελληνικής Νεολαίας του Νίκου Γιαννιού, και αργότερα προσέγγισε το ΣΕΚΕ, παραμένοντας μέχρι το τέλος της ζωής του φίλος του ΚΚΕ. Συνεργάστηκε με αριστερά λογοτεχνικά περιοδικά και πολλές φορές τοποθετήθηκε δημοσίως ενάντια στις διώξεις του εργατικού κινήματος. Τολμούσε, παρά την εξαιρετικά αρνητική κοινωνική αντιμετώπιση, να εμφανίζει φανερά την ομοφυλοφιλία του. Έχοντας ξοδέψει την περιουσία που κληρονόμησε, έζησε με στερήσεις την περίοδο της Κατοχής και αυτοκτόνησε.

 

Λαυράγκας Διονύσης (1864-1941). Μουσικοσυνθέτης. Γεννήθηκε στο Αργοστόλι και σπούδασε μουσική στην Ιταλία και τη Γαλλία, όπου ξεκίνησε και την καριέρα του ως αρχιμουσικός της όπερας. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1894, ανέλαβε τη διεύθυνση της Φιλαρμονικής Εταιρίας Αθηνών και το 1898 ίδρυσε το Επαγγελματικό Μελόδραμα, το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την ίδρυση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, διευθύνοντάς το μέχρι τη δεκαετία του 1930. Επηρεάστηκε από τις σοσιαλιστικές ιδέες και παρέμεινε αριστερός μέχρι τον θάνατό του. Άφησε πλούσιο μουσικό έργο (μελοδράματα, συμφωνίες κ.λπ.) και συντέλεσε καθοριστικά στη δημιουργία της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής, επιχειρώντας τον συνδυασμό κλασικών δυτικοευρωπαϊκών και ελληνικών παραδοσιακών μουσικών στοιχείων.

 

Λαφαζάνης Παναγιώτης (1951-). Στέλεχος της Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Ελευσίνα και ως φοιτητής εντάχθηκε στην Αντι-ΕΦΕΕ και την ΚΝΕ, συμμετέχοντας στο φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα. Έγινε ηγετικό στέλεχος της ΚΝΕ, μέλος της Κ.Ε. και του Π.Γ. του ΚΚΕ, και από το 1991 συμμετείχε ως κεντρικό στέλεχος στο ενιαίο κόμμα του Συνασπισμού και αργότερα στον ΣΥΡΙΖΑ.  Ήταν ηγετικό στέλεχος του Αριστερού Ρεύματος από την ίδρυσή του. Εκλέχτηκε βουλευτής το 2000 και επανεκλεγόταν σταθερά από το 2007 έως το 2015. Ανέλαβε υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης στην κυβέρνηση Τσίπρα, το 2015, και παραιτήθηκε μετά τη μνημονιακή στροφή.  Συμμετείχε στην ίδρυση της Λαϊκής Ενότητας, γραμματέας της οποίας εκλέχτηκε το 2016. Ταυτόχρονα ήταν γραμματέας του Αριστερού Ρεύματος, που είχε μετεξελιχθεί σε πολιτική οργάνωση. Μετά τις εκλογές του 2019 αποχώρησε από τη ΛΑΕ και το Αριστερό Ρεύμα, και το 2022 ίδρυσε το Δημοκρατικό Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης (ΔΗΚΕΑ).

 

Λεβιάθαν. Νεομαρξιστικό θεωρητικό περιοδικό, που εκδιδόταν το 1984 και στα 1988-96 από τον Γιώργο Μερτίκα. Παράλληλα λειτουργούσε και ομώνυμος εκδοτικός οίκος. 

 

Λειβαδίτης Τάσος (1922-1988). Ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ως φοιτητής της Νομικής Σχολής εντάχθηκε στο εαμικό κίνημα. Εξορίστηκε στα 1947-51 και κατόπιν συνεργάστηκε με την «Αυγή» και την «Επιθεώρηση Τέχνης». Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, τοποθετήθηκε στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς. Η πρώτη του ποιητική συλλογή, «Μάχη στην άκρη της νύχτας», δημοσιεύτηκε το 1952 και μεταξύ άλλων εκδόθηκαν οι συλλογές «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου», «Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα» κ.λπ. Αρχικά αισιόδοξος στρατευμένος ποιητής, εξέφρασε στη συνέχεια το πνεύμα της αμφιβολίας, εντασσόμενος στους «ποιητές της ήττας». Στην τελευταία περίοδο της ζωής του το έργο του διαπερνάται από εσωτερικότητα, εκφράζοντας υπαρξιακές αναζητήσεις.

 

Λεκατσάς Παναγής (1911-1970). Μαρξιστής κοινωνικός ανθρωπολόγος. Γεννήθηκε στην Ιθάκη, σπούδασε νομικά και ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με τη μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Συνδέθηκε με το κομμουνιστικό κίνημα, συμμετείχε στο ΕΑΜ και συνεργάστηκε με αριστερά έντυπα, όπως ο «Ανταίος» και η «Επιθεώρηση Τέχνης». Στο έργο του είναι εμφανής η αντίληψη του νομοτελειακού χαρακτήρα των σταδίων γραμμικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, στη βάση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και κυρίως της τεχνικής. Έγραψε τα βιβλία «Η καταγωγή των θεσμών, των εθίμων και των δοξασιών», «Διόνυσος», «Η μητριαρχία και η σύγκρουσή της με την ελληνική πατριαρχία», «Η Πολιτεία του Ήλιου» κ.ά.

 

Λεμός Αδαμάντιος  (1916-2006). Θεατρικός σκηνοθέτης. Γεννήθηκε στα Καρδάμυλα Χίου. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στα 1940-44 ίδρυσε το «Θέατρο Δραπετσώνα», το «Κάτοψη στη Βουλιαγμένης» και τον «Θίασο Λεμού», επιδιώκοντας τη πολιτιστική προσφορά στον εργαζόμενο λαϊκό κόσμο. Στα   1957-67 εργάστηκε στις ΗΠΑ.

 

Λενινισμός. Το σύνολο των θέσεων που προκύπτουν από το θεωρητικό έργο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Κατά τους οπαδούς του λ., αυτό το θεωρητικό έργο συνίσταται στην υπεράσπιση του επαναστατικού χαρακτήρα της μαρξιστικής θεωρίας και στην περαιτέρω ανάπτυξή της στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού και των σοσιαλιστικών επαναστάσεων.

Ο ίδιος ο Λένιν δεν συνόψισε τις βασικές του θέσεις, οι οποίες προκύπτουν από τα κείμενα που έγραψε επί μια εικοσιπενταετία. Η κωδικοποίηση των βασικών θέσεων του λ. έγινε μετά τον θάνατο του Λένιν, με κυρίαρχη επί δεκαετίες την εκδοχή που εκφράστηκε από τον Στάλιν. Αντίστοιχη κωδικοποίηση έγινε και από το τροτσκιστικό ρεύμα.

Σύμφωνα με όλες, σχεδόν, τις τάσεις που αναφέρονται στον λ., βασική του θέση αποτελεί η αναγνώριση του πρωτοποριακού ρόλου της εργατικής τάξης στον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό, που οδηγεί στην επαναστατική ανατροπή της αστικής εξουσίας. Για την αποτελεσματική διεξαγωγή του επαναστατικού αγώνα απαιτείται η ύπαρξη επαναστατικού εργατικού κόμματος νέου τύπου, συγκροτημένου στη βάση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και εξοπλισμένου με τη μαρξιστική θεωρία. Κατά συνέπεια, η ταξική πάλη δεν περιορίζεται στο επίπεδο των οικονομικών διεκδικήσεων, αλλά είναι ταυτόχρονα ιδεολογική και πολιτική, αποβλέποντας στην κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, στην καταστροφή του αστικού κρατικού μηχανισμού και την αντικατάστασή του με τον κρατικό μηχανισμό της εργατικής εξουσίας, με την επιβολή της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Η εργατική τάξη διεξάγει αποτελεσματικά τον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού, στον βαθμό που αναπτύσσει μαζικούς διεκδικητικούς αγώνες μέσα από συνδικαλιστικούς φορείς στους οποίους, ανεξάρτητα από τον αντιδραστικό, ρεφορμιστικό ή επαναστατικό τους προσανατολισμό, είναι αναγκαία η παρέμβαση των επαναστατών. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η συγκρότηση συμμαχιών με κοινωνικές δυνάμεις που τα συμφέροντά τους τις οδηγούν σε πρόσκαιρες ή πιο σταθερές αντικαπιταλιστικές πρακτικές και, κατά συνέπεια, η συμμαχία του επαναστατικού κόμματος με πολιτικές εκφράσεις αυτών των δυνάμεων.

Καθώς ο καπιταλισμός έχει περάσει στο στάδιο της κυριαρχίας των μονοπωλίων, στο οποίο η παλιά αποικιοκρατική πολιτική έχει αντικατασταθεί από την ιμπεριαλιστική, που συνίσταται, κυρίως, στην οικονομική εκμετάλλευση του μεγαλύτερου μέρους του πλανήτη από τις καπιταλιστικά αναπτυγμένες χώρες μέσα από την εξαγωγή κεφαλαίων, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η διεξαγωγή αντιιμπεριαλιστικών αγώνων και η υποστήριξη από το εργατικό επαναστατικό κίνημα των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και του δικαιώματος της εθνικής αυτοδιάθεσης των λαών.

Με το πέρασμα του καπιταλισμού στο μονοπωλιακό και ιμπεριαλιστικό στάδιο, η επανάσταση για την ανατροπή του αποκτάει επικαιρότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και διεξάγεται με βάση τις εθνικές ιδιομορφίες κάθε χώρας. Στην περίοδο του ιμπεριαλισμού και των επαναστάσεων, οι αγώνες για εθνική ανεξαρτησία και δημοκρατικές ελευθερίες, οι οποίοι παλιότερα διεξάγονταν υπό την ηγεμονία της αστικής τάξης, συνδέονται με τον αγώνα της εργατικής τάξης για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Κατά συνέπεια, το επαναστατικό κίνημα υποστηρίζει αυτούς τους αγώνες, στους οποίους παρεμβαίνει, διεκδικώντας την ηγεμονία και τη σύνδεσή τους με την αντικαπιταλιστική προοπτική.

H αποδοχή των λενινιστικών θέσεων αποτέλεσε την προϋπόθεση για την ένταξη κομμάτων στην Κομμουνιστική Διεθνή από το 1921. Μετά το 1924 από το κομμουνιστικό κίνημα υιοθετήθηκε ο όρος μαρξισμός-λ. και με το ξέσπασμα των αντιθέσεων μέσα στο Κόμμα των Μπολσεβίκων και στην Κομμουνιστική Διεθνή καθεμιά από τις αντιμαχόμενες τάσεις διεκδικούσε την αυθεντική έκφρασή του. Η αναφορά στον λ. τέθηκε σε αμφισβήτηση από τάσεις που αποκόπτονταν από το τροτσκιστικό ρεύμα (καστοριαδικοί κ.ά.), κατά τη δεκαετία του 1940, και στις γραμμές του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, κατά τη δεκαετία του 1970, από κόμματα που εντάσσονταν στο ρεύμα του ευρωκομμουνισμού.

O λ. και το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Αν και το ΣΕΚΕ είχε συνδεθεί με την Κ.Δ. ήδη από το 1920, προσθέτοντας στον τίτλο του τον όρο «Κομμουνιστικό», σαφής αναφορά στον λ., ως βάση της ιδεολογικής συγκρότησης του κόμματος γίνεται από το 1924, όταν το κόμμα μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Μέχρι τότε η αναφορά στον λ. γινόταν με τον όρο «επαναστατικός μαρξισμός».

Αμφισβητώντας τον λενινιστικό χαρακτήρα του ΚΚΕ, οι τάσεις και οργανώσεις που συγκρότησαν το αρχειομαρξιστικό και το τροτσκιστικό κίνημα εξέφρασαν την αμφισβήτηση αυτή, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, συχνά και με την αναφορά του λ. στους τίτλους τους (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας - Αρχειομαρξιστές, Λενινιστική Αντιπολίτευση του ΚΚΕ κ.ά.). Το ΚΚΕ, από τα μέσα αυτής της δεκαετίας μέχρι το 1956, έκανε συχνά αναφορά στην ιδεολογική του φυσιογνωμία προσθέτοντας στον όρο μαρξισμός-λ. και τον όρο σταλινισμός.

Το 1956, η αποπομπή από την ηγεσία του ΚΚΕ του Νίκου Ζαχαριάδη συνοδεύτηκε με την κατηγορία της παραβίασης των λενινιστικών αρχών συγκρότησης και λειτουργίας του κόμματος. Για εγκατάλειψη των λενινιστικών θέσεων επικρίθηκε στη συνέχεια το ΚΚΕ από τα ρεύματα της άκρας Αριστεράς που διαμορφώθηκαν κατά τις δεκαετίες 1960 και ’70. Ταυτόχρονα με το αντίστοιχο διεθνές, υιοθέτησε τον όρο μαρξιστικό-λενινιστικό το ρεύμα που συγκροτήθηκε με αναφορά στις θέσεις του Κ.Κ. Κίνας στην αντιπαράθεσή του με το ΚΚΣΕ, ενώ τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης οργανώσεις της άκρας Αριστεράς, όπως η ΟΣΕ, ο Μαχητής, το ΕΛΕΚ κ.ά., εμφανίστηκαν ως ιδιαίτερο λενινιστικό ρεύμα.

Με τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, και οι δύο πτέρυγες διεκδίκησαν την αυθεντική έκφραση του λ. Αργότερα το ΚΚΕ εσωτερικού εγκατέλειψε την αναφορά στον λ. και στον όρο μαρξισμός-λ. Διατηρώντας την αναφορά στον μαρξισμό, αναφερόταν και στη συμβολή του Λένιν στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας. Αρνούμενο, εντούτοις, τον όρο λ., θεωρώντας πως παραπέμπει στη σταλινική κωδικοποίηση των θέσεων του Λένιν. Η απάλειψη της αναφοράς στον λ. συνοδεύτηκε και από την εγκατάλειψη βασικών λενινιστικών θέσεων, πρώτα και κύρια της προοπτικής εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του προλεταριάτου. Στην κατεύθυνση αυτή αντιτάχθηκε η τάση της νεολαίας του κόμματος που συγκρότησε, το 1978, την ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (Β΄ Πανελλαδική).

Ενώ στον λ. εξακολουθεί να αναφέρεται το ΚΚΕ και το σύνολο, σχεδόν, των οργανώσεων της άκρας Αριστεράς, ο Συνασπισμός είχε απορρίψει κάθε σχετική αναφορά. Άλλες οργανώσεις της άκρας Αριστεράς χρησιμοποιούν εκ νέου, αντί του όρου μαρξισμός-λ., τον όρο επαναστατικός μαρξισμός.

 

Λενινιστική Αντιπολίτευση του ΚΚΕ (ΛΑΚΚΕ). Οργάνωση του τροτσκιστικού χώρου που ιδρύθηκε το 1932, από πρώην μέλη της Κομμουνιστικής Ενωτικής Ομάδας (ΚΕΟ) που προερχόταν από τον αρχειομαρξισμό, μεταξύ των οποίων και ο Μιχάλης Ράπτης (Σπέρος, ο μετέπειτα Πάμπλο) και άλλους, όπως ο Άγις Στίνας. Εξέδιδε την εφημερίδα  «Σημαία του Κομμουνισμού» και το περιοδικό «Διαρκής Επανάσταση». Το 1933 μετονομάστηκε σε Λενινιστική Ένωση. Η μετονομασία σχετιζόταν με την εγκατάλειψη της πολιτικής της αντιπολίτευσης προς το ΚΚΕ και τον προσανατολισμό σε νέο Κ.Κ. και νέα Διεθνή, σύμφωνα με τη νέα κατεύθυνση του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος. Με τον προσανατολισμό αυτό διαφώνησε ομάδα, με επικεφαλής τον Στίνα, η οποία αποχώρησε.

 

Λενινιστική Ένωση. Μετονομασία της Λενινιστικής Αντιπολίτευσης του ΚΚΕ (ΛΑΚΚΕ) μετά την αποχώρηση της ομάδας του Άγι Στίνα το 1933. H αλλαγή τίτλου σηματοδοτούσε την αποδοχή των θέσεων του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος για προσανατολισμό στην ίδρυση νέων επαναστατικών κομμάτων και νέας Διεθνούς, πέρα από τα Κ.Κ. και την Κομμουνιστική Διεθνή. Επικεφαλής της ήταν ο Μιχάλης Ράπτης (Σπέρος, ο μετέπειτα Πάμπλο). Η Λ.E. ενοποιήθηκε το 1934 με τον Σπάρτακο και συγκρότησαν από κοινού την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ).

 

Λενινιστικό ρεύμα. Όρος με τον οποίο αυτοαναγνωρίζονταν τα πρώτα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 οργανώσεις της άκρας Αριστεράς με μαοϊκές ή τροτσκιστικές αναφορές, που δεν εντάσσονταν στο μ-λ ή στο τροτσκιστικό ρεύμα. Πρόκειται για τις οργανώσεις Μπολσεβίκοι και ΟΕΕΚ, που ενοποιήθηκαν και ίδρυσαν το ΕΛΕΚ, τον Μαχητή, και την ΟΣΕ. Βασικό χαρακτηριστικό του λ.ρ. ήταν η απόρριψη του ρεφορμισμού που θεωρούσαν πως χαρακτήριζε τα δύο ΚΚΕ, ο στόχος της οικοδόμησης λενινιστικού κόμματος της εργατικής τάξης και η στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης.

 

Λεντάκης Ανδρέας (1934-1997). Στέλεχος της Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα και το 1953 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Εντάχθηκε στην παράνομη ΕΠΟΝ και στη Νεολαία ΕΔΑ,  και συμμετείχε στην ηγεσία των Λαμπράκηδων. Φυλακίστηκε από τη δικτατορία και με τη διάσπαση του ΚΚΕ  εντάχθηκε στην τάση του «Χάους». Το 1973 εξέδωσε δύο τεύχη περιοδικού με τίτλο «Ένα» και «Δύο». Μετά την πτώση της δικτατορίας συμμετείχε στην ΕΔΑ, της οποίας έγινε πρόεδρος από το 1987 μέχρι το 1993. Ήταν δήμαρχος Υμηττού επί σειρά χρόνων και το 1993 εκλέχτηκε βουλευτής του δεξιού κόμματος Πολιτική Άνοιξη, του Αντώνη Σαμαρά. Έγραψε τα βιβλία «Το παρακράτος και η 21η Απριλίου», «Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα» (4 τόμοι), «Τα είπε όλα ο Μαρξ;» κ.ά.

 

Λεοντάρης Βύρων (1932-2014). Λογοτέχνης και κριτικός λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στη Νιγρίτα Σερρών,  σπούδασε νομικά στην Αθήνα και εργάστηκε ως δικηγόρος. Εντάχθηκε στην Αριστερά και συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Επιθεώρηση Τέχνης», «Μαρτυρίες», «Σημειώσεις» κ.ά. Εκτός από ποιητικές συλλογές, εκδόθηκαν και οι μελέτες του «Η ποίηση της ήττας», «Γραφή και βιβλίο» κ.ά.

 

Λεοντής Χρήστος (1940-). Μουσικοσυνθέτης. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και  σπούδασε μουσική στην Αθήνα και το Παρίσι. Πρωτοεμφανίστηκε το 1964 με το έργο «Καταχνιά», σε στίχους Κώστα Βίρβου και εκτέλεση Στέλιου Καζαντζίδη, που αναφέρεται στην περίοδο της Κατοχής. Μετά τη δικτατορία κυκλοφόρησε το «Καπνισμένο τσουκάλι», σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Νίκο Ξυλούρη. Έχει γράψει μουσική και για θέατρο και  κινηματογράφο. Το έργο του χαρακτηρίζεται από την αλληλεπίδραση βυζαντινής, κρητικής και κλασικής μουσικής. Παραμένει αριστερός, με διακριτική παρουσία στον καλλιτεχνικό χώρο.

 

Λέρος. Το νησί της Δωδεκανήσου που αποτέλεσε τόπο εξορίας αγωνιστών του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Στα δύο στρατόπεδα συγκέντρωσης της Λ., στο Παρθένι και το Λακκί, κρατήθηκαν χιλιάδες εξόριστοι μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967. Με τη διάσπαση του ΚΚΕ τον επόμενο χρόνο, η Λ. αποτέλεσε ένα από τα κέντρα αντιπαράθεσης μεταξύ των υποστηρικτών της 12ης Ολομέλειας της Κ.Ε. και των αντιπάλων τους. Τα στρατόπεδα της Λ. διαλύθηκαν το 1971, με την απελευθέρωση και των τελευταίων εξόριστων.

 

Λεύγα. Ανεξάρτητο αριστερό περιοδικό που εκδιδόταν στα 2011-14, συνήθως ανά τετράμηνο. Η εκδοτική ομάδα αποτελούνταν από τους Στέφανο Βαμιεδάκη, Κωστή Καρπόζηλο, Όλγα Καρυώτη, Ελένη Κυμαργιανού, Κώστα Σπαραθάκη, Νίκο Τσιβίκη κ.ά.

 

Λεύτερη Νέα. Νεολαιίστικη αντιστασιακή οργάνωση που ιδρύθηκε το 1942 με πρωτοβουλία στελεχών της ΟΚΝΕ. Την καθοδήγησή της από την πλευρά του ΚΚΕ είχε η Καίτη Νισυρίου (μετέπειτα Ζεύγου) και βασικά της στελέχη ήταν η Μαρία Αγριγιαννάκη (μετέπειτα Καραγιώργη) και η Ηλέκτρα Αποστόλου. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων και το 1943 διαλύθηκε, συμμετέχοντας στην ίδρυση της ΕΠΟΝ. Εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα «Η Φωνή της Νέας».

 

Λευτεριά. Όργανο του ΕΑΜ Νέων. Εκδόθηκε παράνομα το 1942 και η έκδοσή του σταμάτησε με τη διάλυση του ΕΑΜ Νέων και την ίδρυση της ΕΠΟΝ το 1943. Με τον ίδιο τίτλο εκδιδόταν, μετά τον Εμφύλιο, παράνομη εφημερίδα της ΕΠΟΝ Αθήνας.

 

Ληναίος Στέφανος (1928-). Ηθοποιός, σκηνοθέτης και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Μεσσήνη και σπούδασε σε δραματικές σχολές της Αθήνας και του Λονδίνου. Είχε επιτυχημένη παρουσία στο θέατρο και τον κινηματογράφο και συμμετείχε στους δημοκρατικούς αγώνες της μετεμφυλιακής περιόδου. Στα 1989-90 ήταν βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Είναι σύζυγος της ηθοποιού Έλλης Φωτίου.

 

Λιάπα Φρίντα (1948-1994). Σκηνοθέτιδα του κινηματογράφου. Γεννήθηκε στη Μεσσήνη. Το 1965 έγινε φοιτήτρια της Φιλοσοφικής και εντάχθηκε στη Δ.Ν. Λαμπράκη. Στέλεχος του Ρήγα Φεραίου κατά τη δικτατορία, συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε. Ανάμεσα στα έργα της είναι οι ταινίες «Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί», «Ήταν ένας ήσυχος θάνατος», «Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης» κ.ά.

 

Λιαρούτσος Μιχάλης (1921-2015). Συγγραφέας, ποιητής και αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Τήνο, σπούδασε νομικά και εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και αργότερα στον ΔΣΕ. Φυλακίστηκε στα 1950-56 και αργότερα έγινε δημοτικός σύμβουλος στην Καισαριανή. Έγραψε ποιήματα και πεζά, όπως τα «Τελειώνοντας ο Δεκέμβρης», «Δρόμοι παλιοί», «Στη δίνη του Εμφυλίου» κ.ά.

 

Λιβιεράτος Δημήτρης (1927-2023). Στέλεχος του τροτσκιστικού κινήματος, συνδικαλιστής και ιστορικός του εργατικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα, εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και συμμετείχε στο Επαναστατικό Σοσιαλιστικό (Κομμουνιστικό) Κόμμα Ελλάδας και στις μετεξελίξεις του. Το 1946, ως στέλεχος της ομάδας Κόκκινη Σημαία, έγινε ιδρυτικό μέλος του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Ανέπτυξε συνδικαλιστική δραστηριότητα στον κλάδο των τυπογράφων και υπήρξε στέλεχος του Κινήματος Ελεύθερου Συνδικαλισμού και του Σοσιαλιστικού Συνδέσμου Νέων. Στα 1959-62 πήρε μέρος στην Επανάσταση της Αλγερίας. Διατηρώντας στενές σχέσεις με τον Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), υποστήριζε τις θέσεις του. Με την επιβολή της δικτατορίας συμμετείχε στις Δημοκρατικές Επιτροπές Αντίστασης και κατόπιν κατέφυγε στη Γερμανία, όπου συνεργάστηκε με το ΠΑΚ. Το 1974 επέστρεψε στην Ελλάδα, έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΠΑΣΟΚ, αλλά αποχώρησε το 1976 και συμμετείχε στον Πολιτικό Σύνδεσμο 3ης Σεπτέμβρη. Επί δεκαετίες εξέδιδε το δελτίο «Ενότητα». Έχει γράψει τα βιβλία «Η Αλγερινή Επανάσταση», «Η εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα», «Τα συνέδρια της ΓΣΕΕ», το πολύτομο «Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα» κ.ά.

 

Λιγδόπουλος Δημοσθένης (1898-1920). Μεταξύ των ηγετικών στελεχών του ΣΕΚΕ, στην πρώτη περίοδο της συγκρότησής του. Γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας. Ως φοιτητής, το 1917, συμμετείχε στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης Νεολαίας της Αθήνας, ανέλαβε τη διεύθυνση της εφημερίδας «Εργατικός Αγών» και το 1918 πήρε μέρος στο Ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ, ως εκπρόσωπός της. Εκλέχτηκε στην Κ.Ε. του κόμματος και παρέμεινε διευθυντής του «Εργατικού Αγώνα», που έγινε κομματικό δημοσιογραφικό όργανο. Τοποθετήθηκε στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος και το 1920 το αντιπροσώπευσε στο 2ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Μόσχα. Κατά την επιστροφή του δολοφονήθηκε μαζί με τον Ωρίωνα Αλεξάκη στη Μαύρη Θάλασσα, μάλλον από πειρατές, χωρίς να αποκλείεται και η πολιτική δολοφονία.

 

Λικβινταρισμός. Όρος που χρησιμοποιήθηκε το 1908, για να χαρακτηρίσει την πολιτική κατεύθυνση ομάδας του ρωσικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, που για την αντιμετώπιση της τσαρικής τρομοκρατίας πρότεινε τη διάλυση (λικβιντασιόν) των παράνομων κομματικών οργανώσεων και τον περιορισμό σε νόμιμες δραστηριότητες.

Στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος συνδέθηκε με τον χαρακτηρισμό, εκ μέρους του ΚΚΕ, της ομάδας που διαγράφηκε το 1927  και το 1928 συγκρότησε την Αριστερή Αντιπολίτευση γύρω από το περιοδικό «Σπάρτακος». Ο χαρακτηρισμός προσάφθηκε στην ομάδα Πουλιόπουλου, εξαιτίας της πρότασης του ίδιου και του Παστία Γιατσόπουλου για ανασυγκρότηση του κόμματος με  περισσότερο αυστηρά ποιοτικά κριτήρια.

 

Λιναρδάτος Σπύρος (1923-2004). Ιστορικός και στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς, σπούδασε στη Νομική Σχολή και εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ, την ΕΠΟΝ και το ΚΚΕ. Το 1946 έγινε συντάκτης του «Ριζοσπάστη». Εξορίστηκε στα 1948-52 και στη συνέχεια εργάστηκε στην «Αυγή». Έγινε αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ το 1961  και εξορίστηκε και πάλι στα 1967-70. Το 1974 συμμετείχε στην ίδρυση της μεταδικτατορικής ΕΔΑ. Άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο, κυρίως για τη νεότερη ελληνική ιστορία («Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου», «4η Αυγούστου», το τετράτομο «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα» κ.ά.).

 

Λογαρά Λούλα (Αργυρώ) (1923-1997). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και από το 1937 εργάστηκε ως υπάλληλος  στην  Αθήνα, όπου εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ. Τραυματίστηκε σε αντικατοχική διαδήλωση και στα 1949-57 παρέμεινε φυλακισμένη. Αναδείχτηκε μέλος της Δ.Ε. της ΕΔΑ και της Κ.Ε. του ΚΚΕ, το 1961. Την περίοδο της δικτατορίας εξορίστηκε. Στα 1978-90 ήταν μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ.

 

Λογοθέτης Ηλίας (1939-2024). Ηθοποιός του θεάτρου, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Γεννήθηκε στη Λευκάδα και σπούδασε στην Πάντειο και στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν. Τοποθετούνταν σταθερά στην Αριστερά, χωρίς συγκεκριμένη κομματική ένταξη και δράση.

 

Λόγος (Ο Λ. μας). Τροτσκιστικό περιοδικό που εκδιδόταν από το «Νέον Βιβλιοπωλείον» και συνδεόταν με το Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΔΚΕ). Κυκλοφόρησε στα 1964-67, με βασικά στελέχη τους Γιάννη Βερούχη, Γιώργο Δαλαβάγκα και Δημήτρη Λιβιεράτο.

 

Λογοτέχνης. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό τροτσκιστικού προσανατολισμού που εκδόθηκε το 1957 από τον Στέφανο Χατζημιχελάκη.

 

Λογοτεχνική Επιθεώρηση. Αριστερό περιοδικό που κυκλοφόρησε το 1927, με υπεύθυνο τον Αιμίλιο Χουρμούζιο. Συνεργάτες του ήταν οι Δημοσθένης Βουτυράς, Γιάννης Κορδάτος, Πέτρος Πικρός, Παντελής Πουλιόπουλος κ.ά.

 

Λοΐζος Μάνος (1937-1982). Μουσικοσυνθέτης. Καταγόταν από την Κύπρο και γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Το 1955 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και εγκαταλείποντας τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη μουσική. Ηχογραφούσε τραγούδια από το 1962 και εντάχθηκε στη Δ.Ν. Λαμπράκη. Στα 1967-68 αυτοεξορίστηκε στο Λονδίνο. Συμμετείχε στην ίδρυση της Ένωσης Συνθετών, της οποίας υπήρξε πρόεδρος. Παρέμεινε στο πλευρό του ΚΚΕ μέχρι τον θάνατό του. Μεταξύ των δίσκων του ήταν «Τα τραγούδια του δρόμου», «Τα τραγούδια μας», «Γράμματα στην αγαπημένη» κ.ά.

 

Λουλές Κώστας (1906-1988). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στον Τύρναβο από εύπορη οικογένεια. Ως φοιτητής της Νομικής Σχολής εντάχθηκε το 1924 στην ΟΚΝΕ και υπήρξε υπεύθυνος του εργατοαγροτικού αθλητισμού. Εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά, συμμετείχε στο ΕΑΜ και το 1945 εκλέχτηκε στην Κ.Ε. του ΚΚΕ. Συμμετείχε στον ΔΣΕ και το 1949 κατέφυγε ω πολιτικός πρόσφυγας στην ανατολική Ευρώπη. Επέστρεψε παράνομα και το 1955 φυλακίστηκε. Μετά την αποφυλάκισή του υπήρξε στέλεχος της ΕΔΑ. Εξορίστηκε από τη δικτατορία του 1967 και μετά την απελευθέρωσή του έφυγε και πάλι στην ανατολική Ευρώπη, μέχρι το 1974. Στα 1972-82 ήταν μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, στα 1977-85 βουλευτής και το 1981 ευρωβουλευτής.

 

Λούλης Βασίλης (1901-1971). Λογοτέχνης και αγωνιστής του εργατικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας και εργάστηκε ως ναυτεργάτης. Στα χρόνια της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Συνεργάστηκε με τα «Ελεύθερα Γράμματα» και την «Επιθεώρηση Τέχνης».

 

Λουντέμης Μενέλαος (1915-1977). Λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Αγία Κυριακή της Γιάλοβας, κοντά στην Κωνσταντινούπολη, και το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτρης Βαλασιάδης. Το 1922 εγκαταστάθηκε ως πρόφυγας στη Μακεδονία και πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1934. Έχοντας ενταχθεί στο ΚΚΕ, διώχτηκε από τη δικτατορία Μεταξά, συμμετείχε στο ΕΑΜ και στα 1948-56 εξορίστηκε. Από το 1959 έως το 1975 έζησε στη Ρουμανία και επί χρόνια υπήρξε μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης. Μετά τη διάσπαση του 1968 εντάχθηκε στην ανανεωτική Αριστερά. Υπήρξε συνεργάτης των «Ελεύθερων Γραμμάτων» και της «Επιθεώρησης Τέχνης», και έγραψε τα βιβλία «Αυτοί που φέρανε την καταχνιά», «Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος», «Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα», «Οδός Αβύσσου αριθμός 0», «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» κ.ά.

 

Λυκιαρδόπουλος Γεράσιμος (1936-). Ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Συμμετείχε στην έκδοση των περιοδικών «Μαρτυρίες», «Προτάσεις» και «Σημειώσεις», και είναι υπεύθυνος των εκδόσεων «Έρασμος». Έγραψε τις ποιητικές συλλογές «Υπό ξένην σημαία», «Ραγισμένο ταμπούρλο», «Μίμηση ήχων» κ.ά.

 

Λυτρωμός. Λογοτεχνικό περιοδικό που εκδόθηκε το 1933 από τον Γιώργο Μυλωνογιάννη. Εντασσόταν στον αρχειομαρξιστικό και τροτσκιστικό χώρο και βασικός συνεργάτης του ήταν ο Βάσος Βαρίκας.

 

 

 

 

 

 

M

 

Μαγγιώρου Λουκία (1914-2008). Χαράκτρια και ζωγράφος. Γεννήθηκε στην Ύδρα και σπούδασε στην Αθήνα και το Παρίσι. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών και συμμετείχε και στους μεταπολεμικούς δημοκρατικούς αγώνες. Ήταν σύζυγος του χαράκτη Τάσσου.

 

Μαγκανάρας Γιάννης (1875-1906). Ένας από τους πρωτοπόρους αναρχικούς του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Κόρινθο και το 1893 εγκαταστάθηκε στην Πάτρα, όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Το 1895 αγόρασε την εφημερίδα «Επί τα πρόσω», που τη συνέδεσε με τη Σοσιαλιστική Αδελφότητα της Πάτρας, και στα 1898-99 εξέδιδε το περιοδικό «Αναρχική Βιβλιοθήκη». Κατόπιν εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και συμμετείχε στον Αναρχικό Εργατικό Σύνδεσμο. Μετά το 1901 απομακρύνθηκε από το κίνημα και συνδέθηκε με το κόμμα του Δηλιγιάννη.

 

Μαγκλής Γιάννης (1909-2006). Λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Κάλυμνο. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στον ΔΣΕ, και στους μετέπειτα δημοκρατικούς αγώνες. Έγραψε τα βιβλία «Οι κολασμένοι της θάλασσας», «Τ’ αδέλφια μου οι άνθρωποι», «Οι σημαδεμένοι», «Κοντραμπατζήδες του Αιγαίου» κ.ά.

 

Μάη 29, Κίνημα. Αντιδικτατορική αριστερή οργάνωση που ιδρύθηκε το 1967 στο Παρίσι, με πρωτοβουλία των φοιτητών Βένιου Αγγελόπουλου, Βίκτωρα Αναγνωστόπουλου, Κώστα Βεργόπουλου, Αλέξανδρου Γιωτόπουλου και Δημήτρη Σκαρπαλέζου. Αργότερα εντάχθηκαν και οι Ανδρέας Ζεμπίλας, Πέτρος Στάγκος, Ανδρέας Στάικος, Άννα Φιλίνη κ.ά. Εξέδιδε το περιοδικό «Το Κίνημα» και προπαγάνδιζε υπέρ της ένοπλης πάλης για την ανατροπή της στρατιωτικής δικτατορίας, ενώ εξασφάλισε και κάποια σύνδεση με την Ελλάδα.  Διαλύθηκε το 1969 και κάποια από τα μέλη της συμμετείχαν κατόπιν στην ίδρυση της Λαϊκής Επαναστατικής Αντίστασης (ΛΕΑ), του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κινήματος Ελλάδας (ΕΚΚΕ) και άλλων οργανώσεων.

 

Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΜΟΔΝΕ). Αντιδικτατορική οργάνωση που συγκροτήθηκε από την ΚΝΕ το 1973. Δραστηριοποιήθηκε σε ημερήσια και νυχτερινά σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και μετά την πτώση της δικτατορίας μαζικοποιήθηκε, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του μαθητικού συνδικαλισμού. Εξέδιδε την εφημερίδα «Μαθητική Φωνή».

 

Μαθητικό κίνημα. Κίνημα των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ουσιαστικά ανύπαρκτο προηγουμένως, εμφανίστηκε κατά τον Μεσοπόλεμο και στη συγκρότησή του καθοριστική ήταν η συμβολή της ΟΚΝΕ. Βασικές διεκδικήσεις του ήταν η βελτίωση των συνθηκών σπουδών, η δωρεάν παροχή των βιβλίων, η οικονομική στήριξη των φτωχών μαθητών, η αντικατάσταση της καθαρεύουσας από τη δημοτική γλώσσα, καθώς και ζητήματα δημοκρατικών ελευθεριών.

Το μ.κ. αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της Κατοχής, με τη συγκρότηση της Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, εξέδιδε τη «Μαθητική Φωνή» και συμμετείχε στο ΕΑΜ Νέων. Μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ αποτέλεσε ένα από τα κύρια μέτωπα δράσης της, συσπειρώνοντας τη μεγάλη πλειονότητα των μαθητών σε όλη την Ελλάδα. Από το 1946 υποχώρησε και η δραστηριότητα της παράνομης ΕΠΟΝ περιοριζόταν στην έκδοση μικρών παράνομων εντύπων προπαγάνδας, όπως ήταν η εφημερίδα «Το Κρυφό Σχολιό» κ.λπ.

Το μ.κ. επανεμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξή του έδωσε η μαζική συμμετοχή των μαθητών στις κινητοποιήσεις για το Κυπριακό, που προσλάμβαναν αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα και επέβαλαν τη νομιμοποίηση της μαθητικής πολιτικής δραστηριότητας. Στην περίοδο 1962-63 οι μαθητικές κινητοποιήσεις, από κοινού με τις φοιτητικές, πρόβαλαν τη διεκδίκηση του 15% του προϋπολογισμού για την Παιδεία, καθώς και ζητήματα εκδημοκρατισμού, ελεύθερου μαθητικού συνδικαλισμού, κατάργησης της καθαρεύουσας και του «ελληνοχριστιανικού» ιδεολογικού προσανατολισμού της εκπαίδευσης κ.λπ. Για την ανακοπή της ανάπτυξης του μ.κ. και της δράσης της Αριστεράς μέσω της Δ.Ν. Λαμπράκη στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου απαγόρευσε το 1965 την πολιτική και συνδικαλιστική δραστηριότητα στα σχολεία. Παρ’ όλα αυτά, το μ.κ. δεν υποχώρησε, ενώ ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε στον χώρο των νυχτερινών σχολείων, όπου από το 1962 δρούσε ο Σύλλογος Εργαζόμενων Μαθητών Μέσης Εκπαίδευσης (ΣΕΜΜΕ), που εξέδιδε την εφημερίδα «Μαθητική».

Κατά την περίοδο της δικτατορίας το μ.κ. διαλύθηκε, αν και εκδηλώθηκαν αυθόρμητες μαζικές αντιδράσεις, τόσο σε φιέστες που οργάνωνε το καθεστώς όσο και με τη μαζική άρνηση των μαθητών να ενταχθούν στο νεοφασιστικό Σώμα των Αλκίμων. Το 1973 ιδρύθηκε από την ΚΝΕ η Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΜΟΔΝΕ). Δεκάδες χιλιάδες μαθητές συμμετείχαν στην εξέγερση του Νοέμβρη, ενώ στον χώρο του κατειλημμένου Πολυτεχνείου συγκροτήθηκε Μαθητική Επιτροπή. Μεταξύ των νεκρών της εξέγερσης ήταν και ο μαθητής Διομήδης Κομνηνός.

Το μεταδικτατορικό μ.κ. Αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας το μ.κ. μαζικοποιήθηκε ταχύτατα και συσπείρωσε τη μεγάλη πλειονότητα των μαθητών. Παρά τη νομική απαγόρευση, o μαθητικός συνδικαλισμός επιβλήθηκε με την εκλογή μαθητικών συμβουλίων στα σχολεία και παράλληλα ανασυστάθηκε ο ΣΕΜΜΕ.

Στο μ.κ. παρέμβαιναν συγκροτημένες παρατάξεις, όπως η ΜΟΔΝΕ, που εξέδιδε την εφημερίδα «Μαθητική Φωνή» και αναδείχτηκε στη μαζικότερη παράταξη, η Δημοκρατική Μαθητική Κίνηση (ΔΗΜΑΚ) του Ρήγα Φεραίου, που εξέδιδε τη «Μαθητική Πορεία», η Πανελλήνια Αγωνιστική Μαθητική Κίνηση (ΠΑΜΚ) του ΠΑΣΟΚ, με τον «Μαθητικό Αγώνα», η Προοδευτική Μαθητική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΜΣΠ) της ΟΜΛΕ και κατόπιν του ΚΚΕ (μ-λ), με τη «Μαθητική Γενιά», η Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Μαθητική Παράταξη Ελλάδας (ΑΑΜΠΕ) του ΕΚΚΕ, η Μαθητική Πρωτοπορία του Μαχητή, η Πανελλήνια Ένωση Αντιιμπεριαλιστών Μαθητών (ΠΕΑΜ) του M-Λ ΚΚΕ κ.ά., ενώ η Δεξιά συγκρότησε την Μαθητική Ανεξάρτητη Κίνηση (ΜΑΚΙ), με περιορισμένη επιρροή. Την παραμονή της Πρωτομαγιάς 1976 σκοτώθηκε, καταδιωκόμενος από αστυνομικούς, ο μαθητής Σιδέρης Ισιδωρόπουλος, μέλος της Μαθητικής Πρωτοπορίας.

Την αναγνώριση του μαθητικού συνδικαλισμού, καθώς και μια σειρά άλλες κατακτήσεις του κινήματος (καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, το 1976, κατάργηση της σχολικής ποδιάς στις μαθήτριες, το 1982, κ.λπ.), κυρίως μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, ακολούθησε περίοδος ύφεσης του μ.κ., ενώ από τα τέλη της δεκαετίας 1970 είχαν διαλυθεί οι μαθητικές παρατάξεις της Αριστεράς.

Το μ.κ. το επαναπυροδότησε η απόπειρα της κυβέρνησης Μητσοτάκη, το 1990, να ανατρέψει πολλές απ’ αυτές τις κατακτήσεις, στην κατεύθυνση, κυρίως, της πειθάρχησης των μαθητών. Η απόπειρα αυτή ξεσήκωσε κύμα καταλήψεων των σχολείων σε όλη τη χώρα και η προσπάθεια αντιμετώπισής τους οδήγησε στη δολοφονία, από στελέχη της Δεξιάς, του κομμουνιστή καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα στην Πάτρα, τον Ιανουάριο 1991. Η γενίκευση των καταλήψεων και οι μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία, που επέφεραν τον θάνατο τεσσάρων εργαζομένων σε αθηναϊκό πολυκατάστημα, που κάηκαν από πυρκαγιά την οποία προκάλεσε η ρίψη δακρυγόνων, υποχρέωσε σε παραίτηση τον υπουργό Παιδείας Βασίλη Κοντογιαννόπουλο και σε υποχώρηση της κυβέρνησης.

Παρ’ ότι το συνολικότερο εργατικό, λαϊκό και νεολαιίστικο κίνημα διερχόταν μεγάλη κρίση, το μ.κ. συνέχισε να εκδηλώνεται και τα επόμενα χρόνια, με καταλήψεις, που συχνά δεν έθεταν συγκεκριμένους στόχους, εκφράζοντας, εντούτοις, μια αυθόρμητη τάση αμφισβήτησης του εκπαιδευτικού συστήματος. Εξάλλου, είχε περιοριστεί στο ελάχιστο η δράση οργανωμένων δυνάμεων της Αριστεράς. Το μ.κ. εκδηλώνεται και πάλι μαζικά και δυναμικά στα 1998-99, αντιδρώντας στην απόπειρα της κυβέρνησης Σημίτη να περάσει μια σειρά μέτρα που εντατικοποιούσαν τις σπουδές. Το κίνημα, στο οποίο έπαιξαν σημαντικό ρόλο τα Συντονιστικά Αγώνα που ιδρύθηκαν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με πρωτοβουλία της ανασυγκροτούμενης ΚΝΕ, δεν κατόρθωσε να αποκρούσει την κυβερνητική επίθεση.

Οι νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η αναδιάρθρωση στη Μέση Εκπαίδευση και κυρίως η εντατικοποίηση της σχολικής ζωής, λειτούργησαν αρνητικά, οδηγώντας στη συνολική υποχώρηση του μ.κ. Οι μαζικές μαθητικές κινητοποιήσεις των επόμενων χρόνων αφορούσαν, κυρίως, σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις (για τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ κλπ.). Στα 2006-07 υπήρξαν και πάλι μαθητικές κινητοποιήσεις, αν και περιορισμένες, παράλληλα με το φοιτητικό κίνημα των καταλήψεων.

Η μαθητική νεολαία ξεσηκώθηκε επί ένα μήνα σε όλη τη χώρα, τον Δεκέμβριο 2008, όταν αστυνομικός δολοφόνησε τον 15χρονο μαθητή Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο. Νέες μαθητικές κινητοποιήσεις έγιναν σποραδικά μετά το 2011, ως απάντηση στη συνολικότερη αντιλαϊκή πολιτική και σε νέα αντιεκπαιδευτικά μέτρα των μνημονιακών και μεταμνημονιακών κυβερνήσεων.

 

Μαΐλης Μάκης (1950-2021). Ηγετικό στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Ελευσίνα και το 1969, ως φοιτητής της Νομικής, εντάχθηκε στην παράνομη ΚΝΕ, συμμετέχοντας στον αντιδικτατορικό αγώνα. Αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1978 και από το 1987 τακτικό, συμμετείχε από το 1995 στο Π.Γ. Υπήρξε από τους βασικούς συντελεστές του αναπροσανατολισμού του ΚΚΕ (απόρριψη της στρατηγικής των σταδίων κ.λπ.).  

 

Μακεδονικό Γραφείο. Το καθοδηγητικό όργανο του παράνομου ΚΚΕ στη βόρεια Ελλάδα κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά και την Κατοχή. Ο επίσημος τίτλος του ήταν Γραφείο της Κ.Ε. για τη Μακεδονία-Θράκη. Επικεφαλής του μέχρι το 1939 ήταν ο Γιάννης Μιχελίδης, που μετά τη σύλληψή του πέρασε στην υπηρεσία της Ασφάλειας. Τον ίδιο καιρό χτυπήθηκαν και διαλύθηκαν και οι οργανώσεις στην περιοχή. Με επικεφαλής τον Παρασκευά Μπάρμπα και μέλη τους Μήτσο Κερασίδη, Μιχάλη Κρόκο, Γρηγόρη Πασχαλίδη, Απόστολο Τζανή, Παναγιώτη Τσέγο και  Θεόδωρο Τσουκαλίδη, το Γραφείο εγκαταστάθηκε στη Δράμα και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην ανατολική Μακεδονία και την Κομοτηνή, όπου υπήρχαν υπολείμματα παράνομων κομματικών οργανώσεων.

Με το ξέσπασμα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου κάλεσε στην αντιμετώπιση της εισβολής και στη συνέχιση της αντιδικτατορικής πάλης, ενώ την ίδια περίοδο έθετε ζήτημα σοσιαλιστικής εξουσίας. Αραιά κατά τη δικτατορία Μεταξά και πιο σταθερά από την αρχή της Κατοχής, εξέδιδε την εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή».

Οι δυνάμεις που συσπείρωνε το M.Γ. αποτέλεσαν τη βάση για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ στη βόρεια Ελλάδα. Μεταξύ των σημαντικών ενεργειών του υπήρξαν η ίδρυση της αντιστασιακής οργάνωσης Ελευθερία στη Θεσσαλονίκη και η συγκρότηση των πρώτων ανταρτοομάδων που έδρασαν το καλοκαίρι του 1941 στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία. Μετά την καταστολή της εξέγερσης της Δράμας από τους Βούλγαρους, τον Σεπτέμβριο 1941, πιάστηκαν και εκτελέστηκαν οι Μπάρμπας και Τζανής, ενώ ο Κερασίδης δολοφονήθηκε το 1943 από συνεργάτες των κατακτητών. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος της Κατοχής, καθοδηγητές του Μ.Γ. ήταν κατά σειρά οι Γιώργος Ερυθριάδης, Μάρκος Βαφειάδης και Λεωνίδας Στρίγκος.

 

Μακρής Μέμος (1913-1993). Γλύπτης. Γεννήθηκε στην Πάτρα και σπούδασε στη Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και στο Παρίσι. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στο κίνημα των Ενωμένων Καλλιτεχνών και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1945 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, απ’ όπου απελάθηκε το 1950 και εγκαταστάθηκε στην Ουγγαρία. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση. Έργα του είναι τα μνημεία στο Μαουτχάουζεν της Αυστρίας και στο Πολυτεχνείο.

 

Μακρίδης Θεόδωρος (1899-1981). Στρατιωτικός, στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και υπήρξε αξιωματικός του τουρκικού και αργότερα του ελληνικού στρατού. Αποτάχθηκε, λόγω της συμμετοχής του στο βενιζελικό κίνημα του 1935, και συνδέθηκε με το ΚΚΕ. Κατά την περίοδο της Κατοχής ήταν επιτελικό στέλεχος του ΕΛΑΣ και στρατιωτικός σύμβουλος του Π.Γ. του ΚΚΕ, με το αγωνιστικό ψευδώνυμο Έκτορας. Αντιτάχθηκε στις συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτας και Βάρκιζας, εξορίστηκε την περίοδο του Εμφυλίου και από το 1953 εγκαταστάθηκε στην Ουγγαρία και αργότερα στη Βουλγαρία. Μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ στα 1945-61, διαφώνησε το 1956-57 με την καθαίρεση και διαγραφή του Ζαχαριάδη. Επέστρεψε στην Αθήνα κατά τη Μεταπολίτευση, έχοντας αποχωρήσει από το ΚΚΕ.

 

Μακρόνησος. Η ακατοίκητη νησίδα των Κυκλάδων που αποτέλεσε τόπο κράτησης αριστερών αγωνιστών. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης της M. άρχισε να λειτουργεί την άνοιξη του 1947. Απ’ αυτό πέρασαν περίπου 100.000 αγωνιστές, κυρίως φαντάροι, από τους οποίους, με άθλιες συνθήκες κράτησης και με φρικτά βασανιστήρια, επιδιωκόταν η απόσπαση δήλωσης αποκήρυξης του ΚΚΕ. Δεκάδες έχασαν εκεί τη ζωή τους, εκατοντάδες κατέληξαν στα ψυχιατρεία, ενώ χιλιάδες ήταν αυτοί που υποχώρησαν και στάλθηκαν στο μέτωπο να πολεμήσουν κατά των συντρόφων τους, μαχητών του ΔΣΕ. Για σύντομη περίοδο στη M. κρατήθηκαν και γυναίκες αγωνίστριες. Από το 1953 άρχισε να περιορίζεται ο αριθμός των εκεί κρατούμενων αγωνιστών και το στρατόπεδο διαλύθηκε το 1958.

Η φρίκη της M. ενέπνευσε πολλούς λογοτέχνες, ποιητές, ζωγράφους και άλλους καλλιτέχνες. Ανάμεσα στους νέους αγωνιστές που πέρασαν από τη Μακρόνησο, πολλοί ήταν αυτοί που συνέβαλαν κατόπιν στην ανασυγκρότηση του αριστερού νεολαιίστικου κινήματος, όπως οι Παναγιώτης Κατερίνης, Αντώνης Μπριλλάκης, Πότης Παρασκευόπουλος, Χρήστος Τεγόπουλος κ.ά., οι οποίοι συγκροτούσαν στα 1950-53 ιδιαίτερο παράνομο μηχανισμό, συνδεδεμένο με την ηγεσία του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι.

 

Μαλτέζος Χρήστος (1908-1938). Στέλεχος και ηρωική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στα Μέθανα και ως φοιτητής εντάχθηκε το 1925 στην ΟΚΝΕ. Δραστηριοποιήθηκε στις οργανώσεις της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και του Βόλου, και ανέλαβε υπεύθυνος του περιοδικού «Νεολαία». Γραμματέας της παράνομης ΟΚΝΕ το 1937-38, πιάστηκε κατόπιν και πέθανε μετά από άγρια βασανιστήρια στις φυλακές της Κέρκυρας.

 

Μαμαγκάκης Νίκος (1929-2013). Μουσικοσυνθέτης. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο και σπούδασε μουσική στην Αθήνα και τη Γερμανία. Λόγω της αριστερής τοποθέτησής του, αντιμετώπισε διώξεις στα μετεμφυλιακά χρόνια. Έγραψε έργα για τον κινηματογράφο, όπερες και  τραγούδια.

 

Μαμή. Περιοδικό που εξέδιδαν στο Λονδίνο οι Επαναστατικές Σοσιαλιστικές Ομάδες στα 1970-71. Διευθυντής του ήταν ο Γιώργος Βότσης. Στα 1971-74 συνέχισε να εκδίδεται ως όργανο της Οργάνωσης Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ), που το επανεξέδωσε στα 1983-85, με υπεύθυνη τη Μαρία Στύλλου.

 

Μανδηλαράς Νικηφόρος (1928-1967). Αγωνιστής της Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Κόρωνο Νάξου και σπούδασε νομικά, εργαζόμενος ως οικοδόμος. Συμμετείχε στην ΕΠΟΝ και στην ΕΔΝΕ, και το 1961 ήταν υποψήφιος βουλευτής της Αριστεράς. Συνέβαλε στην ίδρυση της Ένωσης Δημοκρατικών Δικηγόρων και εντάχθηκε στην Ένωση Κέντρου. Έγινε ευρύτερα γνωστός ως υπερασπιστής των διωκόμενων δημοκρατικών αξιωματικών στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Μετά την επιβολή της δικτατορίας, στην προσπάθειά του να διαφύγει στο εξωτερικό, δολοφονήθηκε από όργανα της Χούντας και το σώμα του βρέθηκε τον Μάιο 1967 σε παραλία της Ρόδου.

 

Μανθούλης Ροβήρος (1929-2022). Σκηνοθέτης. Γεννήθηκε στην Κομοτηνή και έζησε από μικρός στην Αθήνα, όπου εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων και στην ΕΠΟΝ. Σπούδασε στην Πάντειο και συνέχισε με σπουδές κινηματογράφου και θεάτρου στη Νέα Υόρκη. Το 1967, μετά το γύρισμα της ταινίας «Πρόσωπο με πρόσωπο», διέφυγε στη Γαλλία, όπου έζησε όλη την περίοδο της δικτατορίας.

 

Μανούσακας Γιάννης (1907-1995). Λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Αργυρούπολη Ρεθύμνου. Εργαζόταν ως τσαγκάρης, έγινε πρόεδρος κοινότητας και επί δικτατορίας Μεταξά πέρασε στην παρανομία. Το 1939 φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, όπου έμαθε να διαβάζει. Συμμετείχε στον ΕΛΑΣ και στον ΔΣΕ στην Κρήτη, και στα 1949-52 έζησε παράνομος στην Αθήνα. Φυλακίστηκε στη συνέχεια έως το 1964 και πέρασε και πάλι στην παρανομία στα 1967-74. Έγραψε τα βιβλία «Ακροναυπλία: Θρύλος και πραγματικότητα», «Ο Εμφύλιος: Στη σκιά της Ακροναυπλίας», «Ο χαλασμός», «Ο φυγόδικος» κ.ά.

 

Μάντακας Εμμανουήλ (1891-1968). Στρατιωτικός, στέλεχος του ΕΛΑΣ και της μεταπολεμικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στους Λάκκους Χανίων. Κατατάχθηκε ως εθελοντής στον στρατό, διακρίθηκε στους πολέμους στα 1912-18 και σπούδασε σε Ανώτατη Σχολή Πολέμου στο Παρίσι. Συμμετείχε στο κίνημα του 1922 και έμεινε στον στρατό μέχρι την απόταξή του, το 1935. Το 1944 εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και ανέλαβε αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ και γραμματέας Στρατιωτικών. Στα Δεκεμβριανά συμμετείχε στην Κ.Ε. του ΕΛΑΣ και στα 1947-49 εξορίστηκε στη Μακρόνησο. Ήταν ηγετικό στέλεχος του Κόμματος των Αριστερών Φιλελευθέρων και το 1950 εκλέχτηκε βουλευτής της Δημοκρατικής Παράταξης. Συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΔΑ, στην οποία παρέμεινε και μετά την αποχώρηση των άλλων στελεχών του κόμματός του. 

 

Μανωλέας Μανώλης (1900-1945). Ψευδώνυμο του Αντώνη Κρητικού, στελέχους του ΚΚΕ που εξελίχθηκε σε ακραίο αντικομμουνιστή. Γεννήθηκε στην Καρδαμύλη Μεσσηνίας και αναδείχτηκε σε συνδικαλιστικό στέλεχος της νότιας Πελοποννήσου. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ και από το 1929 συνέχισε τη δραστηριότητά του στον Πειραιά. Το 1932 εκλέχτηκε βουλευτής, στα 1933-35 σπούδασε στην ΚΟΥΤΒ στη Μόσχα και επανεκλέχτηκε βουλευτής το 1936. Επί δικτατορίας Μεταξά πέρασε στην υπηρεσία της Ασφάλειας και συμμετείχε στην ελεγχόμενη από το καθεστώς «Προσωρινή Διοίκηση» του ΚΚΕ. Μετά την αποκάλυψη του χαφιέδικου ρόλου της, το 1941, ανέλαβε διαφωτιστής της ΕΟΝ. Στέλεχος της Εθνικής Σοσιαλιστικής Πολιτικής Οργάνωσης, συνεργάστηκε με τους ναζί κατακτητές. Εκτελέστηκε από την ΕΠΟΝ.

 

Μάξιμος Σεραφείμ (1898-1962). Ένας από τους κορυφαίους μαρξιστές μελετητές της νεοελληνικής πραγματικότητας. Γεννήθηκε στον Γάνο της ανατολικής Θράκης και σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Το 1918 προσχώρησε στην πολιτικοσυνδικαλιστική Διεθνή Πανεργατική Ένωση και αναδείχτηκε μέλος της ηγεσίας της, αντιπροσωπεύοντάς την στη Μόσχα.

Ήρθε στην Ελλάδα το 1922, έγινε μέλος του ΣΕΚΕ(Κ), εργάστηκε για λίγο ως καπνεργάτης και εξορίστηκε στη Σίφνο. Μέλος της Γραμματείας της Κ.Ε. του κόμματος στα 1923-24, το 1926 εκλέχτηκε βουλευτής και το 1927 έγινε μέλος του Π.Γ. Διαφώνησε με τη διαγραφή της ομάδας Πουλιόπουλου, καθαιρέθηκε το 1928, αποχώρησε από το ΚΚΕ, επικεφαλής της ομάδας των «κεντριστών»,  και συμμετείχε στη συγκρότηση της κίνησης που εξέδιδε το περιοδικό «Σπάρτακος», από την οποία αποχώρησε το 1931.

Συμμετείχε στο ΕΑΜ και μετά την Απελευθέρωση στην ΕΠ-ΑΝ. Κατά την περίοδο του Εμφυλίου εγκαταστάθηκε στην Πράγα, ως εκπρόσωπος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στις ανατολικές χώρες. Επιδίωξε κατ’ επανάληψη να επανενταχθεί στο ΚΚΕ, χωρίς να γίνει δεκτός, λόγω της παλιάς αντιπολιτευτικής δράσης του. Πέθανε στη Βιέννη. Έγραψε τα βιβλία «Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού», «Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό κατά τον XVIII αιώνα», «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;» και «Πού βαδίζουμε;».

 

Μαοϊσμός. Οι θεωρητικές θέσεις που απορρέουν από το έργο του Μάο Τσετούνγκ, στο οποίο αναφέρονται ποικίλες τάσεις της κομμουνιστικής Αριστεράς, χωρίς να υπάρχει ομοφωνία ως προς τη διατύπωσή τους. Στις θέσεις του Μάο αναφέρεται το μεγαλύτερο μέρος του μ-λ κινήματος, αν και απ’ αυτό οι περισσότερες τάσεις αποφεύγουν τη χρήση του όρου μ., καθώς επίσης και τάσεις του δυτικού μ. των δεκαετιών 1960 και ’70. Κυριότερες απ’ αυτές ήταν η τάση που επηρεαζόταν από τη σχολή Αλτουσέρ και την ιταλική κίνηση του «Il manifesto», τάσεις αυθορμητίστικες, όπως η ιταλική Lotta Continua, αλλά και αυτές που επικέντρωναν στην αντίθεση μητρόπολης-περιφέρειας, με κύριους θεωρητικούς τους Πολ Σουίζι, Σαμίρ Αμίν κ.ά.

Κοινά αποδεκτές από όλους όσους αναφέρονται στις θέσεις του Μάο είναι οι αναλύσεις του για τις αντιθέσεις, με τη διάκριση μεταξύ βασικής και κύριας αντίθεσης, καθώς και μεταξύ κύριας και δευτερευουσών αντιθέσεων, και η θέση του για τον καθοριστικό χαρακτήρα της ταξικής πάλης στην ιστορική διαδικασία, η οποία διαπερνάει ακόμη και το επαναστατικό κόμμα και συνεχίζεται και μετά την κατάκτηση της εξουσίας, μέχρι την οικοδόμηση του κομμουνισμού. Κατά τον μ., δεν είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που επιφέρει τον μετασχηματισμό των παραγωγικών σχέσεων, αλλά ο μετασχηματισμός των παραγωγικών σχέσεων είναι που επιτρέπει την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Επίσης, δεν είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής πλήρης συνθήκη για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, αλλά η συμπλήρωσή της με τη διαδικασία κατάργησης της διάκρισης μεταξύ διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, άρα και την εξάλειψη του κοινωνικού στρώματος των ειδικών της οικονομικής και πολιτικής διαχείρισης, που τείνουν να συγκροτηθούν σε νέα αστική τάξη.

Στην Ελλάδα, εκτός από το μ-λ κίνημα που αναφερόταν, συνήθως, στη «σκέψη Μάο Τσετούνγκ», αναφορές στον μ. είχαν και άλλες οργανώσεις, όπως οι Φίλοι Νέων Χωρών, η μετεξέλιξή τους, το Αντιφασιστικό Κίνημα Ελλάδας, και η Ομάδα για μια Προλεταριακή Αριστερά (ΟΠΑ), οι Μπολσεβίκοι, η Οργάνωση Ελλήνων Επαναστατών Κομμουνιστών (ΟΕΕΚ), το Ελληνικό Λενινιστικό Επαναστατικό Κίνημα (ΕΛΕΚ) και η Πολιτική Ένωση Ελλήνων Κομμουνιστών (ΠΕΕΚ), ο Προλεταριακός Αγώνας, η ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (Β΄ Πανελλαδική) κ.ά. Επιρροές από τον μ. είχε δεχτεί και η Κομμουνιστική Οργάνωση Μαχητής, αλλά και η Ενότητα Μαρξιστών Σοσιαλιστών (ΕΜΑΣ), ενώ αναφορές έχουν και οι οργανώσεις Αριστερή Ανασύνθεση (ΑΡΑΝ), Αριστερή Αντικαπιταλιστική Συσπείρωση (ΑΡΑΣ) και Αριστερή Συσπείρωση (ΑΡΙΣ).

 

Μαραγκός Θόδωρος (1944-). Σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Γεννήθηκε στα Φιλιατρά Μεσσηνίας και εργάστηκε ως ζωγράφος-σκιτσογράφος, πριν στραφεί στον κινηματογράφο το 1969. Εντάχθηκε στη Δ.Ν. Λαμπράκη και αργότερα υπήρξε μέλος του ΕΚΚΕ. Οι ταινίες του έχουν έντονο το στοιχείο της πολιτικής και κοινωνικής κριτικής. Ανάμεσά τους είναι οι «Λάβατε Θέσεις», «Ο αγώνας», «Από πού πάνε για τη χαβούζα;», «Θανάση, σφίξε κι άλλο το ζωνάρι», «Μάθε παιδί μου γράμματα», «Πώς να σωπάσω» κ.ά.

 

Μαραγκουδάκης Κώστας (1914-2020). Στέλεχος του κομμουνιστικού και του συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στην ΑΣΟΕΕ. Κατά την Κατοχή εντάχθηκε στο ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ. Μετά από δεκάχρονη φυλάκιση και εξορία, έγινε μέλος της ηγεσίας των Νέων της ΕΔΑ και εργαζόμενος ως λογιστής αναδείχτηκε πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Λογιστών και ηγετικό στέλεχος του κινήματος των 115 συνδικαλιστικών οργανώσεων. Εξορίστηκε και πάλι από τη στρατιωτική δικτατορία και υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΣΑΚ-Σ και στα 1991-2013 πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου του ΚΚΕ. 

 

Μαρασλειακά. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν με αφορμή κατηγορίες σε βάρος προοδευτικών εκπαιδευτικών του Μαρασλείου Διδασκαλείου και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας στα 1924-26. Με την ίδρυση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και τη μετατροπή του Μαρασλείου σε Πρότυπο Πειραματικό Ίδρυμα το 1924, με επικεφαλής αντίστοιχα τους Δημήτρη Γληνό και Αλέξανδρο Δελμούζο, προωθήθηκαν προοδευτικές εκπαιδευτικές απόψεις και πρακτικές, με συνέπεια την πρόκληση αντιδράσεων. Το 1925 αντιδραστικοί εκπαιδευτικοί κατήγγειλαν την παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των δύο ιδρυμάτων, για κομμουνιστική και αθεϊστική προπαγάνδα, διδασκαλία του ελεύθερου έρωτα κ.λπ. Η αντίδραση πήρε μεγάλες διαστάσεις και η δικτατορία Πάγκαλου απέλυσε τους Γληνό και Δελμούζο, οι οποίοι αποκαταστάθηκαν το 1926, λίγους μήνες μετά την ανατροπή της.

 

Μαρής Γιάννης (1916-1980). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του σοσιαλιστή δημοσιογράφου και συγγραφέα Γιάννη Τσιριμώκου. Γεννήθηκε στη Σκόπελο, καταγόμενος από τη Λαμία. Σπούδασε νομικά και εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Ήταν στέλεχος της ΕΛΔ, της ΕΛΔ-ΣΚΕ και του ΣΚ-ΕΛΔ. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και έγραψε σενάρια και μυθιστορήματα, ανάμεσα στα οποία και αστυνομικά, όπως τα «Ζήτημα ζωής και θανάτου», «Ο θάνατος του Τιμόθεου Κώνστα», «Έγκλημα στο Κολωνάκι» κ.ά.

 

Μαρκετάκη Τόνια (1942-1994). Σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Γεννήθηκε στην Ανδραβίδα Ηλείας. Σπούδασε κινηματογράφο στο Παρίσι και συμμετείχε στο νεολαιίστικο και στο αντιδικτατορικό κίνημα. Ανάμεσα στις ταινίες της είναι οι «Ιωάννης ο βίαιος», «Η τιμή της αγάπης», «Κρυστάλλινες νύχτες» κ.ά.

 

Μαρκίδης Μάριος (1940-2003). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του ποιητή Μάριου Αφαντόπουλου. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε ψυχιατρική. Συμμετείχε στην έκδοση των περιοδικών «Μαρτυρίες» και «Σημειώσεις». Έγραψε τα βιβλία «Μετά είκοσι έτη», «Η ψυχανάλυση της διχασμένης προσωπικότητας», «Ο εξανθρωπισμός της γλώσσας», «Λόγος περί της επιθυμίας» κ.ά.

 

Μαρξισμός. Η φιλοσοφική και πολιτική θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού και η κριτική της αστικής πολιτικής οικονομίας. Οι βάσεις του τέθηκαν από τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, και αναπτύχθηκε με τη συμβολή πολλών άλλων θεωρητικών. Φιλοσοφική βάση της μαρξιστικής θεωρίας αποτελεί η αποδοχή του υλισμού και της διαλεκτικής των αντιθέσεων, και βασική έννοια της μαρξιστικής προσέγγισης της ιστορικής πραγματικότητας είναι η ταξική πάλη, ως κινητήρια δύναμη της ιστορίας.

Ο μ. διαμορφώθηκε σε ρήξη και αντιπαράθεση με την αστική ιδεολογία, ως επαναστατική φιλοσοφία και επιστήμη του εργατικού κινήματος, και αναπτύχθηκε σε διαρκή αντιπαλότητα με άλλα θεωρητικά ρεύματα μέσα στο εργατικό κίνημα. Ο ίδιος ο μ., σε όλη την ιστορική του διαδρομή, αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης τάσεων, που προκύπτουν από διαφορετικές αναγνώσεις του έργου του Μαρξ, σε συνδυασμό με διαφορετικές εμπειρίες από τη διεξαγωγή της ταξικής πάλης.

O μ. στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα οι πρώτες αναφορές στον μ. γίνονται κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, είτε από μεμονωμένους διανοούμενους είτε από τις μικρές σοσιαλιστικές ομάδες της εποχής. Το πρώιμο σοσιαλιστικό κίνημα κυριαρχείται από τάσεις που αναφέρονται, συνήθως συγκεχυμένα, στον αναρχισμό, τον ρεφορμισμό, σε ουτοπικές θεωρήσεις της κοινωνικής προοπτικής, ακόμη και στον χριστιανοσοσιαλισμό. Οι τάσεις αυτές συνυπάρχουν και στις γραμμές του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου που ίδρυσε το 1890 ο Σταύρος Καλλέργης, ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας σοσιαλιστής που προσέγγισε συνειδητά κάποιες γενικές θέσεις του μ.

Σταθμό στην εισαγωγή της μαρξιστικής θεωρίας στην Ελλάδα αποτέλεσε η έκδοση, το 1907, του βιβλίου του Γεωργίου Σκληρού «Το κοινωνικό μας ζήτημα», στο οποίο επιχειρείται η μελέτη της ελληνικής πραγματικότητας από τη σκοπιά του ιστορικού υλισμού, έτσι όπως γινόταν αντιληπτός από την επαφή του συγγραφέα με τον κυρίαρχο μ. της B΄ Διεθνούς. Στα 1909-10 μεταφράζονται τα πρώτα βιβλία των Μαρξ και Ένγκελς, το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» και το «Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός», και η συζήτηση για τον μ. σημαδεύει το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1910, όταν οι περισσότερες από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις αυτοπροσδιορίζονται ως μαρξιστικές. Με την ίδρυσή του, το 1918, το ΣΕΚΕ αυτοπροσδιορίζεται, επίσης, ως μαρξιστικό, με κυρίαρχο στις γραμμές της ηγεσίας του, μέχρι το 1923, τον δευτεροδιεθνιστικό μ., αν και σημαντική τάση συγκροτείται από οπαδούς της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Σοβαρό εμπόδιο στις θεωρητικές αναζητήσεις της εποχής παραμένει η απουσία μεταφράσεων των έργων των Μαρξ και Ένγκελς, καθώς και των μετέπειτα μαρξιστών θεωρητικών, με συνέπεια τον περιορισμό της συζήτησης σε μικρούς κύκλους διανοουμένων. Την αδυναμία αυτή αποπειράθηκε να αντιμετωπίσει η ομάδα των στελεχών του ΣΕΚΕ(Κ) που από την ίδρυσή του αγωνιζόταν για τον κομμουνιστικό προσανατολισμό του, εκδίδοντας το 1923 το περιοδικό «Αρχείο Μαρξισμού». Το περιοδικό δεν ανταποκρίθηκε στον στόχο που έθεσε, όχι μόνο γιατί οι μεταφράσεις που δημοσίευε ήταν προβληματικές και αποσπασματικές, αλλά και γιατί η εκδοτική ομάδα βρέθηκε εκτός κόμματος και ξεκόπηκε έτσι από τη μεγάλη πλειονότητα των κομμουνιστών που ενδιαφέρονταν για τη μαρξιστική φιλολογία. Παρά τις προσπάθειες του ΚΚΕ να καλύψει το κενό, το πρόβλημα της μετάφρασης παρέμενε σοβαρό, σχεδόν μέχρι και τη δεκαετία του 1940. Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός πως η πρώτη πλήρης μετάφραση του «Κεφαλαίου» του Μαρξ, από τον σοσιαλιστή Γιάννη Σκουριώτη, δημοσιεύτηκε μόλις στα 1954-59.

Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ ρευμάτων και τάσεων που αναφέρονταν στον μ. στην Ελλάδα, παρακολουθούν, σε μεγάλο βαθμό, τις αντίστοιχες διεθνείς. Προσλαμβάνουν, εντούτοις, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καθώς αφορούν πέρα από γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις και σε ζητήματα που προκύπτουν από τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και των όρων διεξαγωγής της ταξικής πάλης στην Ελλάδα.

Το ΚΚΕ παρακολουθεί με χαρακτηριστική προσήλωση τις θεωρητικές επεξεργασίες και αναπροσαρμογές της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ως οργανικό τμήμα της, και κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1930 είναι ένα από τα κόμματα που με συνέπεια αποδέχονται την κυρίαρχη σταλινική ανάγνωση του μ. Στην πορεία διαμόρφωσής του σε τυπικά σταλινικό κόμμα έχει αντιμετωπίσει κρίσεις που συνδέονται και με ζητήματα διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων και λίγο-πολύ συμπίπτουν με αντίστοιχες διεργασίες στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα: διαγραφή της ομάδας Πουλιόπουλου, που προσανατολίστηκε στον τροτσκισμό, το 1927, και αποπομπή, το 1931, από την ηγεσία του κόμματος της ομάδας Χαϊτά, που κατηγορήθηκε στην ΕΣΣΔ για «μπουχαρινισμό» και είχε την τύχη του Μπουχάριν.

Η συζήτηση σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού αποτέλεσε το κεντρικό ζήτημα που υποχρέωσε το σύνολο της ελληνικής Αριστεράς να εμπλακεί στην προσπάθεια συγκεκριμένης ανάλυσης με βάση τις αποδοχές της μαρξιστικής θεωρίας. Στον προβληματισμό σχετικά με τη νεοελληνική πραγματικότητα συνέβαλε τόσο το έργο του μαρξιστή ιστορικού Γιάννη Κορδάτου και οι αντιπαραθέσεις που προκαλούσαν οι θέσεις του, όσο και, κυρίως, η σύνδεση της ανάλυσης αυτής της πραγματικότητας με την προοπτική της επανάστασης και τον χαρακτήρα της. Η υιοθέτηση από το ΚΚΕ της στρατηγικής των σταδίων μετάβασης στον σοσιαλισμό και η χάραξη της στρατηγικής της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, το 1934, προκάλεσε σημαντικές θεωρητικές αντιπαραθέσεις, ιδιαίτερα με την κατάθεση των απόψεων του ηγέτη του ελληνικού τροτσκισμού Παντελή Πουλιόπουλου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι σχετικές τοποθετήσεις των σοσιαλιστών, που συσπειρώνονταν στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ) και εξέδιδαν τη «Σοσιαλιστική Επιθεώρηση». Το ΣΚΕ αυτοπροσδιοριζόταν ως κόμμα μαρξιστικό που απέβλεπε στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και ως τέτοιο εξέφρασε την αντίθεσή του στη νέα στρατηγική που επέλεξε το ΚΚΕ, ασκώντας του κριτική από τ’ αριστερά. Ανάλογες θέσεις θα διατυπώσει και κατά την περίοδο της Κατοχής, και στην ίδια κατεύθυνση θα κινηθεί και η ΕΛΔ-ΣΚΕ και το ΣΚ-ΕΛΔ μετά το 1945, παρά το γεγονός ότι η πολιτική τους πρακτική ήταν σαφώς πιο μετριοπαθής από  αυτήν του ΚΚΕ.

Ζητήματα πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών (Ενιαίο Εργατικό Μέτωπο ή Λαϊκό Μέτωπο) καθώς και το ζήτημα της θέσης απέναντι στον πόλεμο θα τροφοδοτήσουν νέες αντιπαραθέσεις, ακόμη και στο εσωτερικό των ρευμάτων της Αριστεράς, με αναφορές στη μαρξιστική και λενινιστική θεωρητική παράδοση. Τα ζητήματα αυτά θα τεθούν και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα το 1941, ενώ το 1944 η αντιπαράθεση θα επικεντρωθεί στο ζήτημα της προοπτικής του εαμικού κινήματος μετά την Απελευθέρωση.

Χαρακτηριστικό θεωρητικής αδυναμίας είναι ότι στη συζήτηση δεν τίθεται η προοπτική αυτή μέσα από την ανάλυση της σχέσης εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και σοσιαλιστικής επανάστασης. Οι τροτσκιστές και αρχειομαρξιστές συνεχίζουν να επικρίνουν την ανάδειξη του ζητήματος της εθνικής απελευθέρωσης από το ΚΚΕ, ενώ το ίδιο το ΚΚΕ αδυνατεί να απεμπλακεί από τη στρατηγική των σταδίων. Η στρατηγική αυτή καθορίζει και το πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας που εγκρίνεται στο 7ο Συνέδριο του 1945, για να εγκαταλειφθεί  το 1949, όταν πλέον έχει προδιαγραφεί η ήττα του κινήματος. Οι συνθήκες του Εμφυλίου Πολέμου κι αυτές που καθόρισε η ήττα του 1949, λειτουργούν περιοριστικά στη θεωρητική ανάλυση.

Στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο μεγάλο μέρος των σοσιαλιστών εγκαταλείπει τις αναφορές στον μ. και ευθυγραμμίζεται με τις κυρίαρχες τάσεις στη διεθνή σοσιαλδημοκρατία. Στην κατεύθυνση αυτή κινείται από το 1946 και ό,τι απέμεινε από τον αρχειομαρξισμό, ενώ οι τροτσκιστές, έχοντας δεχτεί κριτική από την 4η Διεθνή για την αδυναμία τους να κατανοήσουν τη δυναμική που αναπτυσσόταν μέσα από την εαμική Αντίσταση, εμπλέκονται στη συνέχεια στις εσωτερικές διαμάχες του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος.

Το ΚΚΕ συγκλονίζεται στα 1955-56 από τη δική του εσωτερική κρίση, για να ευθυγραμμιστεί, μετά την καθαίρεση της ζαχαριαδικής καθοδήγησης, με τους νέους προσανατολισμούς του διεθνούς κέντρου, του ΚΚΣΕ (ειρηνική συνύπαρξη, ειρηνικός δρόμος για τον σοσιαλισμό κ.λπ.).

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 στο ΚΚΕ και την ΕΔΑ διαμορφώνονται οι τάσεις εκείνες που θα αυτονομηθούν τότε ή αμέσως μετά: το μ-λ ρεύμα, κινήσεις όπως οι Φίλοι των Νέων Χωρών και η ΠΑΝΔΗΚ Σωτήρης Πέτρουλας, τμήμα της οποίας αποτέλεσε πρόπλασμα της μετέπειτα Νέας Αριστεράς, αλλά και η τάση από την οποία θα προκύψει, μετά τη διάσπαση του 1968, ο χώρος της ανανεωτικής Αριστεράς.

Η περίοδος της δικτατορίας χαρακτηρίζεται από την πολυδιάσπαση του άλλοτε ενιαίου ΚΚΕ, με το τμήμα που διατήρησε τον ιστορικό τίτλο να «διορθώνει» τις «δεξιές παρεκκλίσεις» της προηγούμενης περιόδου και αντιτιθέμενο στον «αναθεωρητισμό» και τον «αριστερισμό», να προβάλει τις θέσεις της μαρξιστικής-λενινιστικής ορθοδοξίας, έτσι όπως τις επεξεργάζονται το ΚΚΣΕ και τα σοβιετικά μαρξιστικά ινστιτούτα. Με τις θέσεις αυτές θα δώσει τη μάχη ενάντια στους αντιπάλους του στις γραμμές του κινήματος και θα υπερισχύσει μετά την πτώση της δικτατορίας. Προφανώς, για τη μεγάλη πλειονότητα όσων αυτοαναγνωρίζονταν ως κομμουνιστές, η αίγλη της ΕΣΣΔ και η αναγνώριση της ιστορικής προσφοράς του ΚΚΕ στο κίνημα παρέμεναν ισχυρές.

Στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς κυριαρχεί το ΚΚΕ εσωτερικού, το οποίο, ξεκινώντας από την προβολή του στόχου της ανανέωσης του κομμουνιστικού κινήματος με την αποκατάσταση των αρχών του μ.-λενινισμού, ενάντια στη δογματική παραποίησή τους, αυτοεντάσσεται στο ευρωκομμουνιστικό ρεύμα, αποδεχόμενο την απόρριψη εκείνων των στοιχείων της μαρξιστικής θεωρίας που θεωρείται πως είχαν, πλέον, ξεπεραστεί (επαναστατική ανατροπή, δικτατορία του προλεταριάτου κ.λπ.). Στις γραμμές του θα αναπτυχθούν τάσεις που ο προβληματισμός τους συναντήθηκε με τις θέσεις που διατύπωνε η σχολή Αλτουσέρ και θα ταχθούν υπέρ της «επαναστατικής ανανέωσης», αντιπαραθέτοντάς την στην κυρίαρχη «σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης» εκδοχή της ανανέωσης της μαρξιστικής θεωρίας και του κομμουνιστικού κινήματος.

Σημαντικά ζητήματα τίθενται και στον χώρο της άκρας Αριστεράς, όπου η ιδεολογική αντιπαράθεση επικεντρώνεται στην ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και κατά συνέπεια στον χαρακτήρα της επανάστασης (αστικοδημοκρατικός ή λαϊκοδημοκρατικός για το μ-λ ρεύμα, σοσιαλιστικός κατά τους τροτσκιστές, αλλά και για οργανώσεις που έχουν μαοϊκές αναφορές), καθώς και στον χαρακτήρα των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού (εργατικός ή κρατικοκαπιταλιστικός).

Η παρουσία και ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ θέτει, για το σύνολο της κομμουνιστικής Αριστεράς, το ζήτημα της σχέσης μαζί του, ως απόρροια της εκτίμησης σχετικά με τη φυσιογνωμία του: ριζοσπαστικό σοσιαλιστικό κόμμα, τυπικά σοσιαλδημοκρατικό ή αστικό, ενώ διατυπώνονται και απόψεις που το προσεγγίζουν σαν κόμμα εθνικιστικό-λαϊκιστικό. Το σύνολο, επίσης, της Αριστεράς εμπλέκεται στη συζήτηση σχετικά με τον ιμπεριαλισμό, επικεντρώνοντας στην εκτίμηση αν είναι ή όχι η Ελλάδα χώρα εξαρτημένη από τις δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (κυρίως τις ΗΠΑ), θέση την οποία αποδέχονται τα δύο ΚΚΕ και το μ-λ ρεύμα, αλλά και το ΠΑΣΟΚ.

Η ανάπτυξη και στην Ελλάδα κινημάτων όπως το φεμινιστικό, το οικολογικό, το κίνημα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα κ.ά., θέτουν νέα ζητήματα σχετικά με τη δυνατότητα του μ. να δώσει απαντήσεις ή μεθόδους για την ανάλυση αντιθέσεων που έχουν περισσότερο διαταξικό χαρακτήρα.  Οι προβληματισμοί αυτοί συμπίπτουν με την υποχώρηση της μαρξιστικής θεωρητικής παραγωγής κατά τη δεκαετία του 1980, παρά το γεγονός ότι την περίοδο αυτή δραστηριοποιούνται και τα δύο κέντρα μαρξιστικών μελετών, το ΚΜΕ του ΚΚΕ και το ΚΜΑΣ του ΚΚΕ εσ. Η υποχώρηση αυτή συνδέεται και με τη γενικότερη κατάσταση στον διεθνή χώρο, όπου από τα μέσα της δεκαετίας δρομολογούνται διαδικασίες διάλυσης του κομμουνιστικού κινήματος, ενώ ήδη έχουν συρρικνωθεί τα ρεύματα της άκρας Αριστεράς. Η εγκατάλειψη της κομμουνιστικής αναφοράς από την πλειοψηφία του ΚΚΕ εσ. και αμέσως μετά η διάσπαση του ΚΚΕ και η συγκρότηση του Συνασπισμού, ως κόμματος χωρίς κομμουνιστικές αναφορές, μέσα στο γενικότερο αρνητικό κλίμα που δημιουργεί η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, σηματοδοτούν την ανοιχτή εκδήλωση της κρίσης του μ. και στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι και η εγκατάλειψη από το ΠΑΣΟΚ κάθε αναφοράς στον μ. και στη σοσιαλιστική προοπτική, και η ένταξή του στη Σοσιαλιστική Διεθνή.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 το ΚΚΕ επιστρέφει στην υπεράσπιση της ορθοδοξίας του σοβιετικού μ., ενώ στον χώρο του Συνασπισμού κυριαρχούν τάσεις εγκατάλειψης των αναφορών στη μαρξιστική θεωρία, τις οποίες επιχειρεί να αντιμετωπίσει η αριστερή του τάση, επαναφέροντας στη συζήτηση το ζήτημα της επικαιρότητας του μ., τείνοντας να θέσει και πάλι προβληματικές που απασχόλησαν το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού. Στον χώρο της άκρας Αριστεράς κυριαρχεί η αντιπαράθεση ιστορικών τάσεων με την προβληματική του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ), οι αναζητήσεις του οποίου στρέφονται στην ανάλυση της νέας πραγματικότητας, που θέτει άμεσα το ζήτημα της προβολής των στόχων της κομμουνιστικής απελευθέρωσης, παρακάμπτοντας το κλασικά αποδεκτό στάδιο της σοσιαλιστικής μετάβασης.

Τα ζητήματα που έθεσε η νέα πραγματικότητα προκαλούν γενικότερα συζητήσεις σχετικά με την «παγκοσμιοποίηση», τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου ιμπεριαλισμού και τη δυνατότητα ή μη άσκησης κυβερνητικής πολιτικής στο πλαίσιο του εκάστοτε καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού. Αν και οι θεωρητικές καταθέσεις παραμένουν ελλιπείς και περιορισμένες, το ενδιαφέρον για τον μ. τείνει να αναζωογονηθεί, καθώς τίθενται με ιδιαίτερη έμφαση, εκτός από τα παραπάνω, και ζητήματα που αφορούν στις κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες, τη σχέση ανάμεσα στη ρεφορμιστική και επαναστατική προοπτική, την ανάγκη ή μη ανεξάρτητης πολιτικής συγκρότησης της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς (ζήτημα που απασχολεί κυρίως την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά) κ.ά.

Αν και υπήρξαν Έλληνες θεωρητικοί που ζώντας στη Δυτική Ευρώπη συνέβαλαν στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας, έχοντας διεθνή αναγνώριση (Μιχάλης Ράπτης, Νίκος Πουλαντζάς, αλλά και ο Κορνήλιος Καστοριάδης, πριν την εγκατάλειψη των μαρξιστικών αναφορών του, καθώς και οι νεομαρξιστές Κώστας Αξελός, Παναγιώτης Κονδύλης κ.ά.), στην Ελλάδα το επίπεδο της γηγενούς θεωρητικής συνεισφοράς παρέμεινε περιορισμένο. Κύρια αιτία υπήρξαν οι πολύχρονες διώξεις κατά της Αριστεράς, αλλά και η κυριαρχία του ΚΚΕ επί δεκαετίες στο εργατικό κίνημα, που επέβαλε αντικειμενικά τις δικές του θεωρητικές αποδοχές, προερχόμενες, κυρίως, από επεξεργασίες που συντελούνταν στο ΚΚΣΕ. Παρ’ όλα αυτά, ουδέποτε υπήρξε μονόλογος στην ελληνική Αριστερά, στους κόλπους της οποίας εμφανίστηκε πλήθος ρευμάτων και τάσεων. Παράλληλα, αναδείχτηκαν θεωρητικοί, όπως οι Γιάννης Κορδάτος, Σεραφείμ Μάξιμος, Παντελής Πουλιόπουλος, Νίκος Ζαχαριάδης, Γιάννης Ζέβγος, Στρατής Σωμερίτης, Γιώργος Ζιούτος, Γιάννης Ιμβριώτης, Νίκος Κιτσίκης, Νίκος Ψυρούκης, Γρηγόρης Φαράκος, Λευτέρης Ελευθερίου, Θανάσης Βακαλιός, Σταύρος Ζορμπαλάς, Ευτύχης Μπιτσάκης, Γιώργος Καραμπελιάς, Κώστας Βεργόπουλος, Σάββας Μιχαήλ, Γιάννης Μηλιός, Ηλίας Ιωακείμογλου κ.ά.   

 

Μαρξισμός-λενινισμός. Θεωρητική βάση συγκρότησης του κομμουνιστικού κινήματος. Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται μετά τον θάνατο του Λένιν το 1924 και η χρήση του επικράτησε κατά τη δεκαετία του 1930, τόσο στην Κομμουνιστική Διεθνή όσο και στο τροτσκιστικό ρεύμα. H προσθήκη του όρου λ. για τον προσδιορισμό της θεωρητικής αναφοράς του κομμουνιστικού κινήματος δήλωνε την αναγνώριση της συμβολής του Λένιν στην ανάπτυξη του μ., στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού και των σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Παράλληλα, απέβλεπε στη διαφοροποίηση από τη σοσιαλδημοκρατία, που το μεγαλύτερο μέρος της συνέχιζε και κατά τον Μεσοπόλεμο να αναφέρεται στον μ.

Κατά την κρίση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, με τη ρήξη μεταξύ Κίνας-ΕΣΣΔ στις αρχές της δεκαετίας του 1960, τον όρο μ-λ χρησιμοποίησε ως προσδιοριστικό του το ρεύμα που συγκροτήθηκε αποδεχόμενο τις θέσεις του Κ.Κ. Κίνας, υπονοώντας την εγκατάλειψή του από τα Κ.Κ. που υποστήριζαν τις θέσεις των Σοβιετικών. Ο όρος τέθηκε σε αμφισβήτηση κατά τη δεκαετία του 1970 από το ευρωκομμουνιστικό ρεύμα, το οποίο αναφερόταν στον μ., αναγνωρίζοντας το έργο του Λένιν ως μια σημαντική συμβολή, ανάμεσα σε άλλες μεταμαρξικές θεωρητικές καταθέσεις. Τον όρο μ-λ δεν χρησιμοποιούν και πολλά από τα σημερινά Κ.Κ., καθώς και αυτά που εγκατέλειψαν τον κομμουνιστικό τίτλο.

Ανάλογη ιστορική διαδρομή είχε η χρήση του όρου και στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Σήμερα τον όρο εξακολουθεί να χρησιμοποιεί ως προσδιοριστικό του το μ-λ κίνημα (ΚΚΕ μ-λ, Μ-Λ ΚΚΕ, ΕΚΚΕ κ.λπ.) και σ’ αυτόν αναφέρεται το ΚΚΕ και πολλές οργανώσεις της άκρας Αριστεράς. Ο χώρος της ανανεωτικής Αριστεράς έχει πάψει να τον χρησιμοποιεί.

 

Μαρξιστική Βιβλιοθήκη. Θεωρητικό περιοδικό που κυκλοφορούσε ως δεκαπενθήμερο το 1927, με διευθυντή τον Θεοφύλακτο Παπακωνσταντίνου. Το 1933 επανεκδόθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ. Την ύλη του αποτελούσαν μεταφράσεις κλασικών μαρξιστικών κειμένων, ενώ κατά τη δεύτερη περίοδο περιλάμβανε και κείμενα Σοβιετικών θεωρητικών.

 

Μαρξιστική Λενινιστική Επιθεώρηση (ΜΑΛΕΠ). Πολιτικό-θεωρητικό περιοδικό που εξέδιδε η οργάνωση Συνεπής Αριστερή Κίνηση Ελλάδας (ΣΑΚΕ), στα 1990-93.

 

Μαρξιστική Λενινιστική Κίνηση Ελλάδας (ΜΛΚΕ). Ολιγομελής οργάνωση του μ-λ ρεύματος, με επικεφαλής τον Μανώλη Πιμπλή. Ιδρύθηκε το 1970 και εξέδιδε το «Πληροφοριακό Δελτίο» και την  «Επαναστατική Φωνή». Στα 1973-76 είχε συγκροτήσει το Λαϊκό Δημοκρατικό Μέτωπο Ελλάδας. Το 1976 συμμετείχε σε αποτυχημένη απόπειρα ενοποίησης με άλλες μικρές οργανώσεις που υπερασπίζονταν τη μνήμη του Νίκου Ζαχαριάδη και αναφέρονταν στον λαϊκοδημοκρατικό χαρακτήρα της επανάστασης, στηρίζοντας την έκδοση του περιοδικού «Κριτική-Συσπείρωση». Η ΜΛΚΕ διαλύθηκε το 1979.

 

Μαρξιστική Σκέψη. Τετραμηνιαίο θεωρητικό περιοδικό. Εκδίδεται από το 2011, με υπεύθυνο τον Χρήστο Κεφαλή.

 

Μαρξιστική Συσπείρωση. Περιοδικό που εκδιδόταν από πρώην μέλη της Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ) και άλλους τροτσκιστές στα 1983-88. Η ομάδα που το εξέδιδε (Τάκης Θανασούλας, Νίκος Μενεγάκης, Γιάννης Φελέκης κ.ά.), μαζί με άλλα μέλη της ΟΚΔΕ που αποχώρησαν το 1986, συγκρότησε το 1987 την ΟΚΔΕ-Σπάρτακος.

 

Μαρξιστική Τάση. Τροτσκιστική συσπείρωση που συγκροτήθηκε το 2004, με όργανο την  εφημερίδα «Μαρξιστική Φωνή». Την αποτελούσαν μέλη της Σοσιαλιστικής Έκφρασης που διαφώνησαν με τη συνέχιση της παρέμβασης στο ΠΑΣΟΚ και προσανατολίστηκαν στη στήριξη του ΚΚΕ, με επικεφαλής τους  Σταμάτη Καραγιαννόπουλο, Θεόδωρο Μαράκη κ.ά. Από το 2009 εντάχθηκε στον Συνασπισμό,  διατηρώντας σχέσεις με  την Επαναστατική Μαρξιστική Διεθνή, ενώ από το 2013 συμμετείχε στον ΣΥΡΙΖΑ ως Κομμουνιστική Τάση, με όργανο την εφημερίδα «Επανάσταση».

 

Μαρξιστική Φωνή. Εφημερίδα που εξέδιδε από το 2004 η τροτσκιστική οργάνωση Μαρξιστική Τάση. Συνέχισε να εκδίδεται ως περιοδικό σε αραιά διαστήματα και μετά την ένταξη των μελών της οργάνωσης στον Συνασπισμό, το 2009.

 

Μαρξιστικό Βήμα. Περιοδικό που εξέδιδε ο Γιώργος Κωνσταντινίδης (Ασημίδης), μετά τη διαγραφή του από το ΚΚΕ. Κυκλοφόρησαν τρία φύλλα στα 1934-36. Από το 1935 ήταν όργανο της ομάδας Αριστερή Παράταξη του ΚΚΕ.

 

Μαρξιστικό Δελτίο. Τροτσκιστικό θεωρητικό περιοδικό, όργανο του παράνομου Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΔΚΕ) στα 1959-67. Υπεύθυνος του περιοδικού ήταν ο Χρήστος Αναστασιάδης (Θαλασσινός) και βασικοί συνεργάτες του οι Γιάννης Βερούχης, Γιώργος Δαλαβάγκας, Μανώλης Λαμπρίδης, Δημήτρης Λιβιεράτος,  Μιχάλης Ράπτης (Πάμπλο), Βαγγέλης Σακκάτος,  Λάζαρος Τουρνόπουλος κ.ά. Επανεκδόθηκε για λίγο καιρό το 1975 και σταθερά από το 1979, με τη στήριξη της Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ), και υπεύθυνο και πάλι τον Αναστασιάδη. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έπαψε να συνδέεται με την ΟΚΔΕ. Σταμάτησε να κυκλοφορεί το 1986.

 

Μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα. Όρος στον οποίο αυτοαναγνωρίζονται κομμουνιστικά κόμματα, οργανώσεις και αγωνιστές που αναφέρονται στη ρήξη του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος μετά τη στροφή του 1956, υπερασπίζονται, κριτικά ή όχι, το έργο του Ιωσήφ Στάλιν και στο μεγαλύτερο μέρος τους αναφέρονται στο θεωρητικό έργο του Μάο Τσετούνγκ.

Σε διεθνές επίπεδο το μ-λ κ. συγκροτήθηκε μετά το 1963, με τη ρήξη των σχέσεων του Κ.Κ. Κίνας και του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας με το ΚΚΣΕ. Βάση συγκρότησής του αποτέλεσε η εναντίωση στη στροφή που ακολούθησε η μεγάλη πλειονότητα των Κ.Κ. μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956, κατά το οποίο ο νέος Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ εξήγγειλε την «αποσταλινοποίηση». Ακολούθησε η εξαγγελία της πολιτικής της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ σοσιαλιστικών και καπιταλιστικών χωρών και η υιοθέτηση της στρατηγικής του ειρηνικού δρόμου για τον σοσιαλισμό, που συνάντησαν την αντίθεση όχι μόνο των Κ.Κ. της Κίνας και της Αλβανίας, αλλά και άλλων κομμάτων, κυρίως της Άπω Ανατολής (Ινδονησία, Φιλιππίνες, Καμπότζη κ.λπ.), καθώς και μεγαλύτερων ή μικρότερων τμημάτων σε όλα, σχεδόν, τα Κ.Κ.

Το νέο ρεύμα διακήρυξε την προσήλωσή του στις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού, όπως διαμορφώθηκαν κατά τη σταλινική περίοδο του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, και την υπεράσπιση της ιστορικής επαναστατικής του παράδοσης, κατήγγειλε τον «χρουστσοφικό ρεβιζιονισμό» και χαρακτήρισε «σοσιαλδημοκρατική» και «συμφιλιωτική με τον ιμπεριαλισμό» την πολιτική του ειρηνικού δρόμου και της ειρηνικής συνύπαρξης. Σύμφωνα με το μ-λ ρεύμα, μετά το 1956 συντελέστηκε παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ και τις άλλες «ρεβιζιονιστικές χώρες», ενώ από το 1968 η ΕΣΣΔ άρχισε να χαρακτηρίζεται «σοσιαλιμπεριαλιστική υπερδύναμη», εχθρική προς τα συμφέροντα και τους αγώνες των λαών.

Το μ-λ κ. κατόρθωσε να αναπτυχθεί σε μια σειρά χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, καθοδηγώντας ένοπλα επαναστατικά κινήματα, όπως στην Καμπότζη (όπου πρόσκαιρα κατάκτησε την εξουσία), τις Φιλιππίνες, την Ινδία, τη Γουινέα Μπισάου κ.λπ. Στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού συγκροτήθηκαν μικρές μ-λ οργανώσεις και κόμματα, που, όμως, δεν μπόρεσαν να μαζικοποιηθούν.

Το κ. υποχώρησε μετά την ήττα της μαοϊκής Αριστεράς στην Κίνα, που ακολούθησε τον θάνατο του Μάο το 1976, και τη ρήξη των σχέσεων Κίνας-Αλβανίας το 1978. Την περίοδο αυτή διακρίθηκαν τρεις τάσεις, από τις οποίες η μία, συνεχίζοντας να αναφέρεται στο μεταμαοϊκό Κ.Κ. Κίνας, υιοθέτησε τη «θεωρία των τριών κόσμων», σύμφωνα με την οποία η πάλη κατά του ιμπεριαλισμού (αμερικάνικου και σοβιετικού, από τους οποίους πιο επικίνδυνος θεωρούνταν ο δεύτερος, ως ανερχόμενος) απαιτεί τη συνεργασία των φτωχών χωρών του Τρίτου Κόσμου με τις ενδιάμεσες χώρες (ευρωπαϊκές κ.ά.). Η δεύτερη τάση απέρριπτε τη «θεωρία των τριών κόσμων», εκτιμούσε πως στη μεταμαοϊκή Κίνα συντελείται καπιταλιστική παλινόρθωση και επέμενε στην κατεύθυνση της πάλης ενάντια στις δύο υπερδυνάμεις, χωρίς να θεωρεί ως κύριο εχθρό την ΕΣΣΔ. Η τρίτη τάση, που συγκροτήθηκε μετά τη ρήξη Κίνας-Αλβανίας, εγκατέλειψε, όπως και το Κόμμα Εργασίας Αλβανίας, τις αναφορές στον Μάο, χαρακτηρίζοντάς τον ρεβιζιονιστή, και διαμορφώθηκε στη βάση της υπεράσπισης του σταλινισμού.

Έχοντας πολυδιασπαστεί και συρρικνωθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, το μ- λ κ. μπόρεσε να αναπτύξει ιδιαίτερη δραστηριότητα σε κάποιες χώρες, όπως οι Φιλιππίνες και το Περού, όπου καθοδήγησε ένοπλα κινήματα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 στο σύνολό του απομακρύνθηκε από την πολιτική του Κ.Κ. Κίνας, ενώ και το αλβανόφιλο τμήμα του δοκιμάστηκε μετά το 1991, όταν κατέρρευσε το αλβανικό καθεστώς στο οποίο αναφερόταν. Κατά τη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια, σημαντική δραστηριότητα αναπτύσσει το αντάρτικο κίνημα που καθοδηγείται από το Κ.Κ. Νεπάλ (Μαοϊκό), καθώς και αντίστοιχο κίνημα στη γειτονική Ινδία, ενώ σημαντικά παραμένουν μ-λ κόμματα και κινήματα και σε άλλες χώρες της ανατολικής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.

H συγκρότηση του μ-λ κ. στην Ελλάδα. Στην ελληνική κομμουνιστική Αριστερά το μ-λ ρεύμα εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στις γραμμές του ΚΚΕ και της ΕΔΑ. Το συγκρότησαν κομμουνιστές που διαφώνησαν με τη στροφή που εγκαινίασε στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956, η οποία στο ελληνικό κίνημα δρομολογήθηκε με την 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, που πραγματοποιήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα.

H κατά παράβαση των καταστατικών αρχών του ΚΚΕ σύγκληση της Ολομέλειας, με επέμβαση του σοβιετικού και άλλων ανατολικοευρωπαϊκών Κ.Κ., η καθαίρεση και διαγραφή κατόπιν της ηγετικής ομάδας του κόμματος (Νίκος Ζαχαριάδης κ.ά.) και στη συνέχεια η διάλυση των παράνομων οργανώσεων στην Ελλάδα, η υιοθέτηση της στρατηγικής του ειρηνικού δρόμου, ο προσανατολισμός σε συνεργασία με την Ένωση Κέντρου, που θεωρούνταν από το ΚΚΕ πολιτική έκφραση της «εθνικής αστικής τάξης», και η πλήρης ευθυγράμμιση με τις θέσεις του ΚΚΣΕ στη διαμάχη του με το Κ.Κ. Κίνας και το Κόμμα Εργασίας Αλβανίας, συνάντησαν την αντίθεση χιλιάδων κομμουνιστών, κυρίως στις χώρες όπου ζούσαν οι πολιτικοί πρόσφυγες, αλλά και στην Ελλάδα.

Οι πολιτικοί πρόσφυγες που διαφώνησαν με την 6η Ολομέλεια διαγράφηκαν μαζικά από το ΚΚΕ. Ένα σημαντικό τμήμα τους, με κύριους εκπροσώπους τους Γιώργο Ηλιάδη-Σοφιανό, Αχιλλέα Παπαϊωάννου κ.ά., ακολούθησε τη στάση του Ζαχαριάδη και αποφεύγοντας την ξεχωριστή οργανωτική συγκρότηση ασκούσε κριτική στη «δεξιόστροφη» πολιτική του κόμματος. Ένα άλλο τμήμα, αποδεχόμενο τις θέσεις του Κ.Κ. Κίνας, συγκρότησε το 1963 το ΚΚΕ (μ-λ), με επικεφαλής τον Πολύδωρο Δανιηλίδη.

Στην Ελλάδα η 6η Ολομέλεια και οι εξελίξεις που ακολούθησαν προκάλεσε αναταραχή, ιδιαίτερα μεταξύ των εξόριστων αγωνιστών του Αϊ-Στράτη. Έχοντας ιδρύσει ήδη από το 1963 τις «Ιστορικές Εκδόσεις», ο πυρήνας των πρώην εξόριστων μαζί άλλους κομμουνιστές, κυρίως μέλη της Νεολαίας ΕΔΑ που στη συνέχεια αποχώρησαν ή διαγράφηκαν, προχώρησε το 1964 στην έκδοση του περιοδικού «Αναγέννηση», που αποτέλεσε πόλο συσπείρωσης των διαφωνούντων και συγκρότησης του μ-λ ρεύματος. Το 1963 είχε ιδρυθεί και η κίνηση Φίλοι των Νέων Χωρών, με επικεφαλής τον Νίκο Ψυρούκη, με αναφορές στην πολιτική του Κ.Κ. Κίνας, αλλά δεν εντάχθηκε στο μ-λ κ.

O κύκλος που συγκροτήθηκε γύρω από την «Αναγέννηση», με βασικούς ηγέτες τους Γιάννη Χοντζέα και Ισαάκ Ιορδανίδη, ανέπτυξε δραστηριότητα κυρίως στις γραμμές της νεολαίας της Αριστεράς και δευτερευόντως στον χώρο των εργαζομένων. Το 1966 ιδρύθηκε η Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΠΣΠ), που αποτέλεσε φυτώριο ανάδειξης πλειάδας στελεχών του ρεύματος, και το 1967 η Συνεπής Πολιτική Αριστερή Κίνηση (ΣΠΑΚ), για τη νόμιμη πολιτική έκφραση του ρεύματος και τη συμμετοχή στις εκλογές, και εκδόθηκε η εφημερίδα «Λαϊκός Δρόμος».

Με την επιβολή της δικτατορίας πολλά στελέχη εξορίστηκαν, άλλα πέρασαν στην παρανομία, ενώ σημαντικός αριθμός διέφυγε στο εξωτερικό, κυρίως στην Ιταλία και τη Γαλλία, όπου ιδρύθηκε το Αγωνιστικό Μέτωπο Ελλήνων Εξωτερικού (ΑΜΕΕ), που ανέπτυξε δραστηριότητα ιδιαίτερα μεταξύ των Ελλήνων φοιτητών. Ήδη είχε ιδρυθεί και η Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ), με την οποία συνδέθηκε και το ΚΚΕ (μ-λ) των πολιτικών προσφύγων, που από το 1969 αυτοδιαλύθηκε και λειτουργούσε με τη μορφή Μαρξιστικών Λενινιστικών Οργανώσεων. Εντούτοις, μεγάλο μέρος των πολιτικών προσφύγων, που είχαν απομακρυνθεί από το ΚΚΕ, επανήλθε μετά τη διάσπαση του 1968.

Μέχρι την πτώση της δικτατορίας, εκτός από την ΟΜΛΕ, συγκροτήθηκαν μια σειρά οργανώσεις, είτε από στελέχη που προέρχονταν από την «Αναγέννηση» είτε από νεότερους αγωνιστές. Σημαντικότερη απ’ αυτές ήταν το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ), που ιδρύθηκε στη Δυτική Γερμανία το 1970. Ενώ η ΟΜΛΕ κρατούσε αποστάσεις από την πολιτική του Ζαχαριάδη, ιδιαίτερα της περιόδου 1945-56, και επανέφερε τη στρατηγική της αστικοδημοκρατικής επανάστασης του 1934, το ΕΚΚΕ τάχθηκε υπέρ της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης με σοσιαλιστικό προσανατολισμό, όπως την είχε επεξεργαστεί το ΚΚΕ στα 1949-53. Από το 1972 απέκτησε σημαντικές προσβάσεις στην Ελλάδα, με την Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας (ΑΑΣΠΕ), που έδρασε στις γραμμές του αναπτυσσόμενου φοιτητικού κινήματος.

Άλλες μικρότερες οργανώσεις με ζαχαριαδικό προσανατολισμό ήταν η Οργάνωση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ), που ιδρύθηκε το 1969, η Μαρξιστική Λενινιστική Κίνηση Ελλάδας (MΛKE), το 1970, και η Μ-Λ Οργάνωση Λαϊκή Εξουσία, το 1972. Το 1973 ιδρύθηκε και το Εργατικό Επαναστατικό Αντιιμπεριαλιστικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ), με απόψεις ανάλογες με αυτές της ΟΜΛΕ. Σημαντική ήταν η παρέμβαση του μ-λ κ. στο φοιτητικό κίνημα και η συμβολή του στην εξέγερση του Νοέμβρη 1973.

Με την πτώση της δικτατορίας και τη νομιμοποίηση του κομμουνιστικού κινήματος, οι μ-λ οργανώσεις, στις οποίες προστέθηκαν η Κίνηση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΚΕΜΛ) και η Συνεπής Αριστερή Κίνηση Ελλάδας  (ΣΑΚΕ), ενώ η ΟΕΜΛ μετονομάστηκε σε ΚΚΕ (Μαρξιστών-Λενινιστών), προσπάθησαν να αποκτήσουν προσβάσεις στο αναπτυσσόμενο μαζικό εργατικό κίνημα, με περιορισμένα αποτελέσματα, κυρίως από την ΟΜΛΕ που συγκρότησε την Προοδευτική Εργατική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΕΣΠ). Κύριος χώρος ανάπτυξης του ρεύματος παρέμεινε ο φοιτητικός, όπου δρούσαν η ΠΠΣΠ και η ΑΑΣΠΕ, καθώς και μικρότερες παρατάξεις, όπως η Συνεπής Αριστερή Κίνηση,  της ΚΕΜΛ, και η Ένωση Πάλης Αριστερών Σπουδαστών, του ΕΕΑΜ. Αντίστοιχες κινήσεις παρέμβαιναν και στο μαθητικό κίνημα.

Το μ-λ κ. αναδείχτηκε σε κύρια δύναμη της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, σε μια περίοδο που η Λαϊκή Κίνα συνέχιζε να αποτελεί πόλο έλξης ως κέντρο επαναστατικής πολιτικής, ενώ στην ελληνική Αριστερά ήταν ευνοϊκό το κλίμα για τις αντιφασιστικές και αντιιμπεριαλιστικές διακηρύξεις, εξαιτίας της πρόσφατης δικτατορίας. Εντούτοις, από το 1976 οι εξελίξεις στο διεθνές μ-λ κ. δεν άφησαν ανεπηρέαστο και το ελληνικό.

Η κρίση του μ-λ κ. Το 1976, στο Συνέδριο που οργάνωσε η ΟΜΛΕ, για τον μετασχηματισμό της σε κόμμα, επήλθε διάσπαση, που αποτέλεσε και το προανάκρουσμα της συνολικότερης κρίσης του μ-λ κ. Οι δύο οργανώσεις που προήλθαν από τη διάσπαση, το ΚΚΕ (μ-λ) και το Μ-Λ ΚΚΕ, διαχωρίστηκαν ως προς την τοποθέτηση απέναντι στην κινεζική «θεωρία των τριών κόσμων», και η διαφωνία σύντομα επεκτάθηκε και στην εκτίμηση για τον χαρακτήρα της μεταμαοϊκής Κίνας.

Το ΚΚΕ (μ-λ), που συσπείρωσε την πλειονότητα των αγωνιστών της ΟΜΛΕ, απέρριψε τη μεταμαοϊκή κινεζική πολιτική, υποστηρίζοντας, ταυτόχρονα, ότι στην Ελλάδα ο αγώνας κατά των δύο υπερδυνάμεων πρέπει να είναι πρωτίστως αντιαμερικανικός. Με τις κινεζικές θέσεις συντάχθηκαν το Μ-Λ ΚΚΕ και το ΕΚΚΕ.

Στις εκλογές του 1977 συμμετείχε το ΕΚΚΕ, που πήρε το 0,23%, και το ΚΚΕ (μ-λ), ως Λαϊκή Δημοκρατική Ενότητα, που πήρε 0,17%. Το συνολικό 0,4% αποδείκνυε πως στην Ελλάδα υπήρχε μια σημαντική κοινωνική βάση απεύθυνσης, αν και η κυριαρχία στην κομμουνιστική Αριστερά του ΚΚΕ, με το 9,36%, ήταν, πλέον, αναμφισβήτητη.

Στα 1978-79, μετά και από τη ρήξη Κίνας-Αλβανίας, είχαν διαμορφωθεί τρεις τάσεις που αντιστοιχούσαν σ’ αυτές του διεθνούς μ-λ κ. Η φιλοκινεζική τάση εκφραζόταν από το ΕΚΚΕ και το Μ-Λ ΚΚΕ, που δρομολόγησαν διαδικασίες ενοποίησης, στις οποίες αντιτάχθηκε η μειοψηφία του Μ-Λ ΚΚΕ που ίδρυσε το Μ-Λ ΚΚΕ (ανασυγκροτημένο). Το ΚΚΕ (μ-λ) και η Λαϊκή Εξουσία αποτέλεσαν την τάση που αντιτασσόταν στην κινεζική πολιτική, χωρίς να ταυτίζεται με τις αντιμαοϊκές θέσεις του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας, τις οποίες αποδέχτηκε η ΣΑΚΕ. Μέχρι το 1980 είχαν διαλυθεί και τα δύο ΚΚΕ (Μ-Λ) που προήλθαν από τη διάσπαση της ομώνυμης οργάνωσης το 1975, το ΕΕΑΜ, η ΜΛΚΕ και η ΚΕΜΛ. Καθώς οι διαδικασίες ενοποίησης ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ προωθούνταν, δύο απανωτές αποχωρήσεις μελών, το 1979 και το 1980, απομαζικοποίησαν το ΕΚΚΕ.

Στις εκλογές του 1981 η συνεργασία ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ πήρε 0,08%, ποσοστό κατά πολύ μικρότερο από αυτό του ΕΚΚΕ στις εκλογές του 1977. Το ΚΚΕ (μ-λ) και η Λαϊκή Εξουσία, σε συνεργασία με τον Μαχητή, συγκρότησαν την Κίνηση για μια Επαναστατική Αριστερά, που πήρε 0,12%. Το 1982 ακολούθησε η κρίση και πολυδιάσπαση του ΚΚΕ (μ-λ), δύο τμήματα του οποίου διατήρησαν τον τίτλο του (διακρινόμενα από τις εφημερίδες που εξέδιδαν, την «Προλεταριακή Σημαία» και την «Αριστερή Πολιτική»), ενώ ένα άλλο συγκρότησε αργότερα την κίνηση Α/Συνέχεια. Το 1983 διαλύθηκε και η Λαϊκή Εξουσία.

Το 1982 η πλειοψηφία του ΕΚΚΕ ανασύστησε την οργάνωση, ενώ το ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ έπαψε να λειτουργεί το 1984, μετά την απόσπαση ομάδας που ίδρυσε τον επόμενο χρόνο την Οργάνωση για την Ανασυγκρότηση του ΚΚΕ (ΟΑΚΚΕ). Το Μ-Λ ΚΚΕ και το ΚΚΕ (μ-λ) που εξέδιδε την «Προλεταριακή Σημαία» (και το οποίο θα είναι το μόνο που θα διατηρήσει τον τίτλο) συνεργάστηκαν στις εκλογές του 1985, στο σχήμα της Κομμουνιστικής Αριστεράς, παίρνοντας 0,08%, ενώ το ΕΚΚΕ πήρε 0,11%.

Έχοντας απομαζικοποιηθεί, οι μ-λ οργανώσεις συμμετείχαν και στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1989-90, καταγράφοντας εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά. Κατά τη δεκαετία του 1990 το ΚΚΕ (μ-λ) και το ΕΚΚΕ συνεργάστηκαν με το NAP και άλλες οργανώσεις στο σχήμα της Μαχόμενης Αριστεράς, ενώ το Μ-Λ ΚΚΕ συνέχισε την αυτόνομη συμμετοχή του στις εκλογικές μάχες, όπως συνέχισε να κάνει και κατά την επόμενη δεκαετία, με εξαίρεση το 2000, όταν συνεργάστηκε με την Α/Συνέχεια.

Το 1996 η πρώην αλβανόφιλη ΣΑΚΕ μετονομάστηκε σε Ένωση για την Επαναστατική Ανατροπή, περισσότερο γνωστή από την εφημερίδα «Κόντρα» που συνεχίζει να εκδίδεται ως ηλεκτρονική, ενώ στη σταλινική-ζαχαριαδική παράδοση συνεχίζει να αναφέρεται και η Κίνηση για την Ανασύνταξη του ΚΚΕ 1918-1955, μετεξέλιξη της Κίνησης για Ενιαίο ΚΚΕ, που κι αυτή υπήρξε μετεξέλιξη της Οργάνωσης Κομμουνιστών Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΚΜΛΕ) που είχε ιδρυθεί από πρώην πολιτικούς πρόσφυγες το 1982.

Μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ (μ-λ) από τη Μαχόμενη Αριστερά και τη διάλυσή της, κατεβαίνει κι αυτό αυτόνομα στις εκλογές, επιδιώκοντας, εντούτοις, τη συνεργασία της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Στις εκλογές του 2012 και 2015 συνεργάστηκε με το Μ-Λ ΚΚΕ και στα 2013-20 είχαν συγκροτήσει τη Λαϊκή Αντίσταση – Αριστερή Αντιιμπεριαλιστική Συνεργασία (ΛΑ-ΑΑΣ). Το ΕΚΚΕ, που αποτελεί ολιγομελή πολιτική οργάνωση, συνέχισε να συνεργάζεται με το NAP στο πλαίσιο του Μετώπου Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΜΕΡΑ) και από το 2009 έχει ενταχθεί στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Η Α/Συνέχεια μετονομάστηκε, το 2003, σε Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας (ΚΟΕ), που προσανατολίστηκε στην ενότητα της Αριστεράς και εντάχθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ, από τον οποίο αποχώρησε το 2015, ενώ το 2012 τμήμα των μελών της αποσπάστηκε και ίδρυσε την Παρέμβαση για την ανασυγκρότηση της κομμουνιστικής Αριστεράς.

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η Οργάνωση για την Ανασυγκρότηση του ΚΚΕ (ΟΑΚΚΕ), που προέρχεται από την απόπειρα ενοποίησης των ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ. Όπως και πριν τη διάλυση της ΕΣΣΔ, επιμένει στη θέση πως ο ρωσικός ιμπεριαλισμός αποτελεί τον κύριο κίνδυνο για τα συμφέροντα των λαών, υποστηρίζοντας τις δυτικές θέσεις κατά της Ρωσίας. Η ίδια εκτιμά πως από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 δεν έχει νόημα η αναφορά στο μ-λ κ.

 

Mαρξιστικό-Λενινιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (Μ-Λ ΚΚΕ). Οργάνωση του μ-λ ρεύματος που προήλθε από τη διάσπαση της Οργάνωσης Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ), το 1976. Κύριος λόγος της διάσπασης ήταν η αποδοχή της κινέζικης «θεωρίας των τριών κόσμων», την οποία απέρριπτε η πλειοψηφία που συγκρότησε το ΚΚΕ (μ-λ). Το M-Λ ΚΚΕ υποστήριξε τη μεταμαοϊκή πολιτική του Κ.Κ. Κίνας, την οποία αργότερα χαρακτήρισε ρεβιζιονιστική.

Το M-Λ ΚΚΕ συνέχισε να εκδίδει την εφημερίδα της ΟΜΛΕ «Λαϊκός Δρόμος» και συγκρότησε τη Μαρξιστική Λενινιστική Κομμουνιστική Οργάνωση Νεολαίας (ΜΛΚΟΝ) Νίκος Μπελογιάννης, την Πανελλήνια Ένωση Αντιιμπεριαλιστών Σπουδαστών (ΠΕΑΣ) και την Πανελλήνια Ένωση Αντιιμπεριαλιστών Μαθητών (ΠΕΑΜ).

Το 1977 εντάχθηκε στις γραμμές του ομάδα προερχόμενη από την Κίνηση Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΚΕΜΛ) και το 1979 δρομολογήθηκαν διαδικασίες συνεργασίας και ενοποίησης με το ΕΚΚΕ, στις οποίες αντιτάχθηκε η μειοψηφία της οργάνωσης, με επικεφαλής τους Ισαάκ Ιορδανίδη και Πέτρο Κουφοβασίλη, η οποία αποσπάστηκε και ίδρυσε το Μ-Λ ΚΚΕ (ανασυγκροτημένο), που εκφραζόταν από τον «Λαϊκό Δρόμο».  Η συνεργασία ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ πήρε 0,08% στις εκλογές του 1981. Η ενοποίηση των δύο οργανώσεων τον επόμενο χρόνο είχε ως συνέπεια τη διάσπαση του ΕΚΚΕ. Το 1984, μετά την αποχώρηση της Οργάνωσης Πειραιά της ενιαίας οργάνωσης –η οποία, το 1985, συγκρότησε την ΟΑΚΚΕ- το Μ-Λ ΚΚΕ ανασυστάθηκε και στις εκλογές του 1985 συνεργάστηκε με το ΚΚΕ (μ-λ) στο σχήμα της Κομμουνιστικής Αριστεράς, που πήρε 0,08%.

Το Μ-Λ ΚΚΕ συνέχισε έκτοτε την αυτόνομη πορεία του και το 1988 επανεντάχθηκε στις γραμμές του η ομάδα που είχε αποχωρήσει το 1979. Συμμετείχε στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1989-93, παίρνοντας 1.350-1.800 ψήφους (0,02-0,03%), το 1996 πήρε 4.000 (0,06%) και στις εκλογές του 2000 συνεργάστηκε με την Α/Συνέχεια και πήραν 6.000 ψήφους (0,09%). Συνέχισε να κατεβαίνει αυτόνομα στις εκλογές και κατά τη δεκαετία του 2000, εξασφαλίζοντας 5.000-8.000 ψήφους (0,08-0,11%). Στις εκλογές του 2012 συνεργάστηκε με το ΚΚΕ (μ-λ) και πήραν 16.000 ψήφους (0,25%) τον Μάιο και 7.500 (0,12%) τον Ιούνιο.   Το 2013 συγκρότησε από κοινού με το ΚΚΕ (μ-λ) τη Λαϊκή Αντίσταση - Αριστερή Αντιιμπεριαλιστική Συνεργασία (ΛΑ-ΑΑΣ). Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 η συνεργασία ΚΚΕ (μ-λ) και Μ-Λ ΚΚΕ πήρε 8.000 ψήφους (0,13%) και τον Σεπτέμβριο 9.000 (0,16%). Το 2019 κατέβηκε αυτόνομα τόσο στις βουλευτικές εκλογές όσο και στις ευρωεκλογές, παίρνοντας αντίστοιχα 3.000 ψήφους (0,05%) και 12.000 (0,22%). Στις εκλογές του Μαΐου και Ιουλίου 2023 πήρε 4.000 ψήφους (0,07 και 0,08%). 

Το Μ-Λ ΚΚΕ έχει ως άμεσο στόχο την ανασυγκρότηση και ενότητα του μ-λ κινήματος. Συνεχίζει να εκφράζεται από τον «Λαϊκό Δρόμο», ενώ από την ίδρυσή του διατηρεί τις «Μορφωτικές Εκδόσεις».  Παρεμβαίνει στο συνδικαλιστικό κίνημα, μέσω της Εργατοϋπαλληλικής Αγωνιστικής Συσπείρωσης (ΕΡΓΑΣ), και στελέχη του συμμετέχουν στην έκδοση του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και στις συνδικαλιστικές Παρεμβάσεις. Στο φοιτητικό κίνημα παρεμβαίνει με τη μικρή παράταξη Πορεία. Μεταξύ των ηγετικών του στελεχών είναι οι Χρήστος Κάτσικας, Πέτρος Κουφοβασίλης, Αντώνης Παπαδόπουλος, Θανάσης Τσιριγώτης, Αγγελική Φατούρου κ.ά.

 

Μαρξιστικό-Λενινιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ανασυγκροτημένο). Οργάνωση που ιδρύθηκε το 1979 από τη μειοψηφία του Μ-Λ ΚΚΕ, που αντιτάχθηκε στις διαδικασίες ενοποίησης με το ΕΚΚΕ. Εξέδιδε την εφημερίδα «Λαϊκός Δρόμος» και βασικά της στελέχη ήταν οι  Ισαάκ Ιορδανίδης και Πέτρος Κουφοβασίλης. Το 1988 μετονομάστηκε σε Κίνηση για την Ανασυγκρότηση του Μαρξιστικού-Λενινιστικού Κινήματος και τον ίδιο χρόνο τα μέλη της επανεντάχθηκαν στο Μ-Λ ΚΚΕ.

 

Μαρξιστικός Όμιλος Κοινωνικών και Οικονομικών Ερευνών. Κίνηση που ιδρύθηκε το 1994 από αριστερούς ενός πλατιού ιδεολογικού φάσματος. Λειτούργησε μέχρι το 2000, διοργανώνοντας κύκλους συζητήσεων και πραγματοποιώντας εκδόσεις κειμένων σχετικών με ζητήματα της ταξικής πάλης και της οικονομικοκοινωνικής κατάστασης της περιόδου. Μεταξύ αυτών που συμμετείχαν ήταν οι Γιώργος Αλεξάτος, Δημήτρης Κατσορίδας, Πάνος Κοσμάς, Τάκης Μαστρογιαννόπουλος κ.ά.

 

Μαρξιστικός Χώρος Μελετών (ΜΑΧΩΜΕ). Κίνηση πολιτικοθεωρητικών μελετών και δραστηριοτήτων. Ιδρύθηκε το 2013 και λειτούργησε μέχρι το 2021, με τη στήριξη, κυρίως, του Αριστερού Ρεύματος. Πρόεδρός του ήταν ο Γιάννης Τόλιος.

 

Μαρτυρίες. Λογοτεχνικό περιοδικό αμφισβητησιακού προσανατολισμού. Εκδιδόταν ως διμηνιαίο στα 1962-66. Υπεύθυνοι έκδοσης ήταν οι Τάσος Πορφύρης και Στέφανος Ροζάνης, και βασικοί συνεργάτες οι Ρένα Κοσσέρη, Μανώλης Λαμπρίδης, Αντώνης Λαυραντώνης, Βύρων Λεοντάρης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Μάριος Μαρκίδης, Μάρκος Μέσκος κ.ά. Οι «Μ.» ασκούσαν κριτική στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό και οι θέσεις τους επηρεάζονταν από τις απόψεις του Κορνήλιου Καστοριάδη. Από τον βασικό πυρήνα των συντελεστών των «Μ.» εκδόθηκε το 1973 το περιοδικό «Σημειώσεις».

 

Ματαρόα. Πορτογαλικό πλοίο με το οποίο 200 αριστεροί νέοι μεταφέρθηκαν τον Δεκέμβριο 1945 στην Ιταλία και από εκεί στη Γαλλία, ως υπότροφοι πανεπιστημίων, με  πρωτοβουλία της γαλλικής κυβέρνησης που επιδίωκε να τους απομακρύνει από την Ελλάδα όπου οργίαζε η κρατική και παρακρατική τρομοκρατία. Ανάμεσά τους ήταν άνθρωποι που αργότερα διέπρεψαν σε διάφορους τομείς της επιστήμης και της τέχνης, όπως οι Κώστας Αξελός, Ελένη Γλυκάτζη-Αρβελέρ, Μάνος Ζαχαρίας, Κορνήλιος Καστοριάδης, Ανδρέας Κέδρος, Μιμίκα Κρανάκη, Άδωνις Κύρου, Μέμος Μακρής, Κώστας Παπαϊωάννου, Ζωρζ Σαρή, Νίκος Σβορώνος, Δημήτρης Χωραφάς κ.ά.

 

Μαυροδόγλου Διαμαντής (1924-2023). Στέλεχος του συνδικαλιστικού και του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στο Χασάνι (Ελληνικό) Αττικής, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, και φυλακίστηκε και εξορίστηκε στα 1946-52. Στέλεχος της ΕΔΑ κατόπιν, εργαζόταν ως οικοδόμος και συμμετείχε στο συνδικαλιστικό κίνημα. Εξορίστηκε πάλι στα 1967-70. Στα 1976-85 ήταν πρόεδρος της Ομοσπονδίας Οικοδόμων, στα 1977-89 βουλευτής του ΚΚΕ και αργότερα πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συνταξιούχων ΙΚΑ.  

 

Μαυροειδή-Παπαδάκη Σοφία (1904-1977). Ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Φουρνή Μαραμβέλλου Κρήτης από φτωχή οικογένεια. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε στη Χαροκόπειο Σχολή Οικιακής Οικονομίας στην Καλλιθέα, και κατά την Κατοχή εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και στο ΚΚΕ. Γνώρισε διώξεις στην περίοδο του Εμφυλίου και κατόπιν συμμετείχε στην ΕΔΑ. Ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνική και θεατρική κριτική, καθώς και με τη μετάφραση λογοτεχνικών έργων. Έγραψε τα βιβλία «Της νιότης και της λευτεριάς», «Λουλούδι της τέφρας», «Το παραμύθι του Ολύμπου», «Ελληνικό σχολικό θέατρο» κ.ά.

 

Μαυρουδής Νότης (1945-2023). Μουσικοσυνθέτης. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε κλασική κιθάρα και εμφανίστηκε στον χώρο του τραγουδιού το 1963, εντασσόμενος στο νέο κύμα, ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στο νεολαιίστικο κίνημα και μετά το 1968 εντάχθηκε στην ανανεωτική Αριστερά. Καθηγητής κιθάρας στη Μουσική Ακαδημία Μιλάνου στα 1969-75, επέστρεψε κατόπιν στην Αθήνα, όπου συνέχισε να συνθέτει έργα, να διδάσκει και να δημοσιεύει κείμενα σχετικά με τη μουσική. Ανάμεσα στα έργα του είναι τα «Μια μέρα», «Άκρη δεν έχει ο ουρανός», «Ίσως φταίνε τα φεγγάρια» κ.ά.

 

Μαχαίρας Ευάγγελος (1918-2015). Αγωνιστής της Αριστεράς, του κινήματος για τα δημοκρατικά δικαιώματα και του κινήματος ειρήνης. Γεννήθηκε στα Αγιωργίτικα Αρκαδίας, σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δικηγόρος. Συμμετείχε στον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και εξορίστηκε κατά τον Εμφύλιο. Υπήρξε στέλεχος του Συνδέσμου Ελλήνων Δημοκρατικών Νομικών, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη και του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης. Ήταν σύζυγος της ηθοποιού και αγωνίστριας Δάφνης Σκούρα. 

 

Μαχαιρίτσας Λαυρέντης (1956-2019). Μουσικοσυνθέτης και ερμηνευτής. Γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία Βόλου, από αριστερή οικογένεια, και σπούδασε μουσική και υπήρξε συνεργάτης του Πάνου Τζαβέλα και τραγουδιστής του ροκ συγκροτήματος «Τερμίτες». Έγραψε και ερμήνευσε τραγούδια ροκ και έντεχνα.

 

Μάχη. 1. Παράνομη εφημερίδα που εξέδιδε στα 1942-43 το Ενιαίο Εθνικοαπελευθερωτικό Εργατοϋπαλληλικό Μέτωπο Νέων.

2. Σοσιαλιστική εφημερίδα που εκδόθηκε τον Οκτώβριο 1941 από την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), με διευθυντή τον Στρατή Σωμερίτη, και κυκλοφορούσε παράνομα κατά την περίοδο της Κατοχής. Κυκλοφόρησε νόμιμα από το 1944 ως καθημερινό όργανο της ΕΛΔ και κατόπιν της ΕΛΔ-ΣΚΕ, και  αργότερα ως εβδομαδιαίο όργανο του ΣΚ-ΕΛΔ. Έγινε και πάλι καθημερινή στα 1950-51, με διευθυντή τον Ηλία Τσιριμώκο και από τις στήλες της καταγγέλλονταν ο αυταρχισμός και η τρομοκρατία του μετεμφυλιακού καθεστώτος. Ήταν η εφημερίδα που αποκάλυψε τη φρίκη του στρατοπέδου συγκέντρωσης της Μακρονήσου. Το 1952 διέκοψε την  έκδοσή της. Επανεκδιδόταν περιοδικά στα 1965-66, ως προσωπικό όργανο του Τσιριμώκου, μετά την αποστασία του από την Ένωση Κέντρου.

3. Συνδικαλιστική κίνηση που ιδρύθηκε το 2022 με πρωτοβουλία του Μετώπου Ταξικής Ανατροπής (ΜΕΤΑ) και της Πανελλαδικής Ανεξάρτητης Ταξικής Εργατικής Κίνησης, που αυτοδιαλύθηκαν, καθώς και ανένταχτων αγωνιστών. Ο πλήρης τίτλος της είναι Μάχη - Ανεξάρτητη Ενωτική Ταξική Κίνηση και στηρίζεται από τη ΛΑΕ, το Σύγχρονο Κομμουνιστικό Σχέδιο, την ΑΡΑΝ, τη ΔΕΑ, το Κόκκινο Νήμα κ.ά.

 

Μαχητής. 1. Παράνομη φοιτητική κίνηση που συγκροτήθηκε το 1941, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ Σπουδαστών. Το 1942 εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων και το 1943 αυτοδιαλύθηκε, συμμετέχοντας στην ίδρυση της ΕΠΟΝ. Στα 1942-43 εξέδιδε ομώνυμη παράνομη εφημερίδα.

2. Εφημερίδα που εξέδιδε το Γραφείο Εσωτερικού του ΚΚΕ μετά τη διάσπαση του κόμματος, το 1968. Κυκλοφορούσε παράνομα και μετά το 5ο φύλλο μετονομάστηκε σε «Ριζοσπάστη-Μ.».

3. Οργάνωση της άκρας Αριστεράς. Συγκροτήθηκε το 1972, ως αντιδικτατορική οργάνωση με τον τίτλο Μ., και εξέδιδε ομώνυμο παράνομο έντυπο. Μετεξελίχθηκε σε Κομμουνιστική Οργάνωση Μ. μετά τη δικτατορία και ανέπτυξε δραστηριότητα στο εργατικό κίνημα και κυρίως στον εργοστασιακό συνδικαλισμό και στο μαθητικό κίνημα. Μέλος της παράταξης Μαθητική Πρωτοπορία ήταν ο Σιδέρης Ισιδωρόπουλος, που σκοτώθηκε την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1976, καταδιωκόμενος από την αστυνομία. Η Κ.Ο.Μ. υποστήριζε την ενότητα του «λενινιστικού-αντιρεβιζιονιστικού ρεύματος», στο οποίο εντάσσονταν οργανώσεις της άκρας Αριστεράς που δεν ήταν σαφώς τοποθετημένες στο μ-λ ή στο τροτσκιστικό ρεύμα.

Στις εκλογές του 1977 κατέβασε συνδυασμούς στην Αθήνα, παίρνοντας 350 ψήφους. Το 1981 συμμετείχε στις εκλογές με την Κίνηση για μια Επαναστατική Αριστερά, συνεργαζόμενη με το ΚΚΕ (μ-λ) και τη Λαϊκή Εξουσία. Το 1989 συμμετείχε στην Εναλλακτική Αριστερή Συσπείρωση (ΕΑΣ) και κατόπιν αυτοδιαλύθηκε, έχοντας μπει προ πολλού σε διαδικασία οργανωτικής συρρίκνωσης. Εξέδιδε μέχρι το 1976 το περιοδικό «Μ.» και κατόπιν την εφημερίδα «Προλετάριος Μ.». Επικεφαλής της ήταν ο Λάκης Χριστοδουλόπουλος και βασικά της στελέχη οι Τάσος Κατιντσάρος, Αντώνης Ταβάνης, Τασούλα Χριστοδουλοπούλου κ.ά.

5. Περιοδικό που εξέδιδε παράνομα, στα 1972-74, η ομώνυμη οργάνωση, που μετά την πτώση της δικτατορίας συνέχισε τη δράση της ως Κομμουνιστική Οργάνωση Μ. Κυκλοφορούσε και μετά τη δικτατορία και το 1976 αντικαταστάθηκε από την εφημερίδα «Προλετάριος Μ.».

 

Μαχήτρια. Όργανο της Πανελλήνιας Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών (ΠΔΕΓ) που εκδιδόταν και κυκλοφορούσε στις περιοχές όπου δρούσε ο ΔΣΕ, στα 1948-49.

 

Μάχιμα Φύλλα. Έντυπο που εξέδιδε παράνομα, στα 1973-74, η τροτσκιστική Σοσιαλιστική Επαναστατική Ένωση (ΣΕΕ).

 

Μαχόμενη Αριστερά. Σχήμα συνεργασίας οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς που συγκροτήθηκε το 1993 από το NAP, το ΚΚΕ (μ-λ), το ΕΚΚΕ και το ΕΕΚ. Συμμετείχε στις εκλογές του 1993 και 1996, παίρνοντας 8.000 (0,12%) και 10.500 ψήφους (0,15%) αντίστοιχα. Διαλύθηκε τις παραμονές των ευρωεκλογών του 1999.

 

Μεγαλίδης Δημήτρης (1908-1979). Ζωγράφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στο Παρίσι. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και υπήρξε υπεύθυνος της κίνησης «Η φανέλα του αντάρτη». Το έργο του εμπνέεται από τους λαϊκούς αγώνες.

 

Μέλλον. Εφημερίδα που εξέδιδε στην Αθήνα στα 1908-09 ο Διονύσης Κόκκινος, προβάλλοντας τις μεταρρυθμιστικές σοσιαλιστικές θέσεις της Εταιρίας Κοινωνιολόγων. Στο «Μ.» δημοσιεύτηκε μετάφραση του έργου του Ένγκελς «Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός». Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο των κλασικών του μαρξισμού που μεταφράστηκε στα ελληνικά.

 

Μερακλής Μιχάλης (1932-). Λαογράφος, λογοτέχνης και πανεπιστημιακός. Γεννήθηκε στην Καλαμάτα, σπούδασε στην Αθήνα και τη Γερμανία και το 1975 έγινε καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εντάχθηκε στην Αριστερά και μετά τη δικτατορία συνέχισε να συμμετέχει στο ΚΚΕ. Έχει γράψει τα βιβλία «Τι είναι λαϊκή λογοτεχνία», «Ελληνική λαογραφία», «Νεοελληνικός λαϊκός βίος», «Λαϊκός πολιτισμός και νεοελληνική διαφώτιση» κ.ά.

 

Μεράντζας Γιώργος (1950-). Τραγουδιστής. Γεννήθηκε στα Πράμαντα Ιωαννίνων και από το 1968 ζει στην Αθήνα. Εντάχθηκε στον παράνομο Ρήγα Φεραίο και μετά τη δικτατορία στην ΚΝΕ και το ΚΚΕ, και παραμένει σταθερά στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς. Ως καλλιτέχνης εμφανίστηκε το 1973 και μεταξύ άλλων έχει ερμηνεύσει πολλά από τα μεταπολιτευτικά πολιτικά τραγούδια.

 

Μέσκος  Μάρκος (1935-2019). Σλαβομακεδόνας ποιητής. Γεννήθηκε στην Έδεσσα και άρχισε να δημοσιεύει  ποιήματα από το 1952. Το 1965 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και συνεργάστηκε με το περιοδικό «Μαρτυρίες». Από το 1981 ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε υποψήφιος βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, το 2015. Έγραψε τα βιβλία «Χαιρετισμοί», «Μουχαρέμ», «Ελεγείες», «Πεζογραφήματα» κ.ά.

 

Μεσολογγίτης Βασίλης (1906-1988). Ηθοποιός και στέλεχος του συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1921 και διακόπτοντας τις σπουδές του στη Νομική Σχολή ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και τη δημοσιογραφία, ενώ από το 1932 έγινε ηθοποιός. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στους μεταπολεμικούς συνδικαλιστικούς αγώνες των ηθοποιών και μετά τη δικτατορία εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ.

 

Μεταρρυθμιστής. Σοσιαλιστική εφημερίδα που εκδιδόταν στα 1893-94, με διευθυντή τον Γεώργιο Δημόπουλο και αρχισυντάκτη τον Δημήτρη Ζαλούχο. Είχε ρεφορμιστικό προσανατολισμό και συνδεόταν με την κίνηση Νέα Πολιτεία. Μετά τη διακοπή της έκδοσής του η ομάδα του «Μ.» εξέδιδε, σε συνεργασία με την ομάδα της εφημερίδας «Σοσιαλιστικός Σύλλογος», τη «Σοσιαλιστική Εφημερίδα».

 

Μετασοβιετική Εποχή. Εφημερίδα που εκδιδόταν στα 1994-96 από την Κίνηση για Ενιαίο ΚΚΕ. Συνέχισε αυτόνομα την έκδοσή της για μικρό διάστημα και μετά το 1996.

 

Μετωπική Αριστερή Συμπόρευση (ΜΑΡΣ). Κίνηση που συγκροτήθηκε το 2014 από το Σχέδιο Β, την Παρέμβαση για την ανασυγκρότηση της κομμουνιστικής Αριστεράς και ανένταχτους αγωνιστές. Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 συνεργάστηκε με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

 

Μέτωπο Αγώνα Σπουδαστών (ΜΑΣ). Κίνηση που συγκροτήθηκε το 2009 με απόφαση του 9ου Συνεδρίου της ΚΝΕ. Αναπτύσσοντας δραστηριότητα στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, αναδείχτηκε στη μεγαλύτερη δύναμη της Αριστεράς στο φοιτητικό και σπουδαστικό κίνημα.

 

Μέτωπο Αλληλεγγύης και Ανατροπής. Σχήμα συνεργασίας που συγκροτήθηκε το 2010 από οργανώσεις του ΣΥΡΙΖΑ (ΚΟΕ, ΚΕΔΑ, ΔΕΑ, ΑΠΟ) και ανένταχτους αγωνιστές. Οι θέσεις του προβάλλονταν από την εφημερίδα «Δρόμος της Αριστεράς». Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010 στήριξε την υποψηφιότητα του Αλέκου Αλαβάνου στην Περιφέρεια Αττικής, που πήρε το 2,2% των ψήφων, αποτέλεσμα που θεωρήθηκε αρνητικό. Το 2012 αντιμετώπισε κρίση, με την αποχώρηση των οργανώσεων που το συγκροτούσαν, καθώς τμήμα του, με επικεφαλής τον Αλαβάνο, αντιτάχθηκε στην εκλογική στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ. Το 2013 η ομάδα που συγκροτούνταν γύρω από τον Αλαβάνο συγκρότησε την κίνηση Σχέδιο Β.

 

Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ). Κίνηση που ιδρύθηκε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο 1945, αλλά δεν μπόρεσε να λειτουργήσει. Τη διακήρυξή της, που εξέφραζε την αντίθεση στη Συμφωνία, υπέγραφαν ο Άρης Βελουχιώτης, ο αδελφός του Μπάμπης Κλάρας και το στέλεχος του ΚΚΕ Τάκης Φίτσιος. Σκοπός της κίνησης ήταν η συνέχιση του αγώνα ενάντια στη βρετανική στρατιωτική επέμβαση και την ελληνική αντίδραση, για την ολοκλήρωση των στόχων του ΕΑΜ. Στην κατεύθυνση αυτή διακηρύχθηκε η ανάγκη συγκρότησης Νέου ΕΛΑΣ, για τη διεξαγωγή νέου ένοπλου αγώνα. Χωρίς να επιδιώκει ρήξη με το ΚΚΕ, ο Άρης επιχείρησε την ανασυγκρότηση του αντάρτικου, αποκηρύχτηκε από το κόμμα και αυτοκτόνησε κατά τη διάρκεια μάχης στη Μεσούντα της Άρτας, τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου.

 

Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας. Κίνηση που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία των παλιών στελεχών του ΚΚΕ Γιάννη Πετσόπουλου και Γιάννη Κορδάτου, των αγροτιστών Κώστα Γαβριηλίδη και Βασίλη Πάνου, και του βενιζελικού στρατιωτικού Ευριπίδη Μπακιρτζή, τις αρχές του 1941. Συνδεόταν με την Παλιά Κ.Ε. του ΚΚΕ και απέβλεπε στην προώθηση της αντιφασιστικής ενότητας και του αγώνα για την ειρήνη, γι’ αυτό και ο αρχικός του τίτλος ήταν Μ. Ε. Σ. και Ειρήνης. Το σύνολο, σχεδόν, των στελεχών της εντάχθηκε στο ΕΑΜ.

 

Μέτωπο Εργαζομένων. Σχήμα που συγκροτήθηκε το 1988 με πρωτοβουλία της Σοσιαλιστικής Συνδικαλιστικής Εργατοϋπαλληλικής Κίνησης (ΣΣΕΚ) με σκοπό την ενιαία πολιτική έκφραση δυνάμεων που βρίσκονταν στ’ αριστερά του ΠΑΣΟΚ. Συμμετείχε στις εκλογές του Ιουνίου 1989 με την Άμεση Δημοκρατία και κατόπιν διαλύθηκε.

 

Μέτωπο Ευρωπαϊκής Ρεαλιστικής Ανυπακοής (ΜέΡΑ25). Κόμμα που αυτοπροσδιορίζεται ως αριστερό και ιδρύθηκε το 2018 ως τμήμα του Κινήματος για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη (Diem25), με πρωτοβουλία του Γιάννη Βαρουφάκη. Στις βουλευτικές εκλογές του 2019 πήρε 195.000 ψήφους (3,44%) και 9 έδρες, και στις ευρωεκλογές 170.000 (2,99%). Στις εκλογές του 2023 συνεργάστηκε με τη Λαϊκή Ενότητα, αλλά δεν κατόρθωσε να εκπροσωπηθεί κοινοβουλευτικά, παίρνοντας 155.000 ψήφους (2.63%), τον Μάιο, και 130.000 (2,5%), τον Ιούλιο. 

 

Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΜΕΡΑ). Σχήμα συνεργασίας των οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς ΝΑΡ, ΕΚΚΕ, ΕΕΚ, Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση Σερρών και Οικολόγοι-Εναλλακτικοί. Ιδρύθηκε πριν τις ευρωεκλογές του 1999, στις οποίες συμμετείχε, παίρνοντας 11.000 ψήφους (0,17%). Στις εκλογές του 2000 πήρε 8.000 ψήφους (0,12%), το  2004 11.000 (0,15%) και στις ευρωεκλογές 13.500 (0,22%), και το 2007, όταν συνεργάστηκε μαζί του και η ΟΚΔΕ, πήρε 12.000 (0,17%).

Το ΜΕΡΑ διαλύθηκε το 2009, όταν οι οργανώσεις που το συγκροτούσαν, με εξαίρεση το ΕΕΚ, συμμετείχαν στην ίδρυση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

 

Μέτωπο Ταξικής Ανατροπής (ΜΕΤΑ). Συνδικαλιστική παράταξη που ιδρύθηκε το 2014 ως μετεξέλιξη της Αυτόνομης Παρέμβασης, που συσπείρωνε τις δυνάμεις του ΣΥΡΙΖΑ. Αναφερόταν και ως Μαχητική Εργατοϋπαλληλική Ταξική Ανατροπή. Επικεφαλής του ήταν οι Γιώργος Χαρίσης, Γρηγόρης Καλομοίρης κ.ά. Το 2015 ήρθε σε ρήξη με τον ΣΥΡΙΖΑ και προσέγγισε τη Λαϊκή Ενότητα. Αυτοδιαλύθηκε το 2022 και συμμετείχε στην ίδρυση της συνδικαλιστικής κίνησης Μάχη.

 

Μηλιός Γιάννης (1952-). Μαρξιστής θεωρητικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε στη Γερμανία και διδάσκει πολιτική οικονομία στο ΕΜΠ. Εντάχθηκε στον αντιδικτατορικό Ρήγα Φεραίο και στα 1978-80 ήταν μεταξύ των ηγετικών στελεχών της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (Β΄ Πανελλαδική). Από το 1982 είναι εκδότης και διευθυντής του μαρξιστικού θεωρητικού περιοδικού «Θέσεις». Στα 2004-15 συμμετείχε στον ΣΥΡΙΖΑ και τα τελευταία χρόνια έχει προσεγγίσει το ΚΚΕ. Ο Μ. είναι από τους βασικούς υποστηρικτές του μαρξισμού της σχολής Αλτουσέρ στην Ελλάδα. Έχει γράψει τα βιβλία «Εκπαίδευση και εξουσία», «Ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός», «Ο μαρξισμός ως σύγκρουση τάσεων», «Τρόποι παραγωγής και μαρξιστική ανάλυση» κ.ά.

 

Μηνιαία Διεθνής Επιθεώρηση. Περιοδικό που εκδιδόταν από το ΚΚΕ στα 1964-67. Αποτελούσε την ελληνική έκδοση του διεθνούς κομμουνιστικού περιοδικού «Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού».

 

Μηνιαία Επιθεώρηση. Ελληνική έκδοση του αμερικανικού μαρξιστικού περιοδικού «Montlly Review». Εκδόθηκε ως «ανεξάρτητο σοσιαλιστικό περιοδικό» το 1975, με τη στήριξη του Ανδρέα Παπανδρέου, και πρόβαλε τις θέσεις των μαρξιστών θεωρητικών της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης (Πολ Σουίζι, Πολ Μπαράν, Σαμίρ Αμίν, Αντρέ-Γκούντερ Φράνκ, Τζέιμς Πέτρας κ.ά.). Μετά από μια διακοπή στα 1988-91, συνέχισε να κυκλοφορεί, με υπεύθυνους τους Λευτέρη Ριζά και Βαγγέλη Χωραφά, έχοντας διακόψει προ πολλού κάθε σχέση με το ΠΑΣΟΚ.

 

Μη πως. Περιοδικό που αναφερόταν σε ζητήματα εκπαίδευσης. Εκδιδόταν στα 1986-89, από μέλη της πολιτικής ομάδας Α/Συνέχεια. Υπεύθυνος της έκδοσης ήταν ο Σπύρος Παναγιώτου και κατόπιν ο Χρήστος Καραμάνος.

 

Μητροπάνος Δημήτρης (1948-2012). Λαϊκός τραγουδιστής. Γεννήθηκε στα Τρίκαλα, από οικογένεια αγωνιστών της Αριστεράς. Εργάστηκε ως σερβιτόρος και εργάτης και το 1964 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Από το 1966 ερμήνευσε πλήθος τραγουδιών λαϊκών και «έντεχνων», πολλά από τα οποία ήταν πολιτικά.

 

Μητσιάς Μανώλης (1946-). Λαϊκός τραγουδιστής. Γεννήθηκε στη Δουμπιά Χαλκιδικής. Συμμετείχε στη Δ.Ν. Λαμπράκη και στο Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και το 1967 φυλακίστηκε. Στη δισκογραφία εμφανίστηκε το 1969 και μεταξύ των τραγουδιών που ερμήνευσε είναι και πολλά πολιτικά. 

 

Μικρούτσικος Θάνος (1947-2019). Μουσικοσυνθέτης. Γεννήθηκε στην Πάτρα. Σπούδασε μουσική στην Πάτρα και την Αθήνα και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Τα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια συνδέθηκε με το ΕΚΚΕ και στη συνέχεια παρέμεινε ανένταχτος. Στα 1993-96 ήταν υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το πολιτικό τραγούδι και καθιερώθηκε με τη μελοποίηση ποιημάτων των Νίκου Καββαδία, Μπέρτολντ Mπρεχτ, Ναζίμ Χικμέτ και Βολφ Μπίρμαν. Ανάμεσα στα έργα του είναι τα «Πολιτικά τραγούδια», «Ο σταυρός του νότου», «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ», «Ο Άμλετ της Σελήνης» κ.ά.

 

Μίσσιος Χρόνης (1930-2012). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Καβάλα και ως εργάτης στη Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και το 1947 συμμετείχε στην ΟΠΛΑ. Καταδικάστηκε σε θάνατο και έμεινε φυλακισμένος έως το 1962. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος της Νεολαίας ΕΔΑ και της Δ.Ν. Λαμπράκη, το 1967 συμμετείχε στην ίδρυση του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠΑΜ) και μετά τη σύλληψή του φυλακίστηκε μέχρι το 1973. Το 1975 συμμετείχε στην «κίνηση των 77» και τον επόμενο χρόνο προσχώρησε στο ΚΚΕ εσ. και εκλέχτηκε στην Κ.Ε. Αποχώρησε το 1978 και το 1987 προσχώρησε στην ΕΑΡ και κατόπιν στον Συνασπισμό, ως απλό μέλος. Έγραψε τα βιβλία «Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», «Χαμογέλα ρε, τι σου ζητάνε;», «Τα κεραμίδια στάζουν» κ.ά.

 

Μιχαήλ Σάββας (1947-). Στέλεχος του τροτσκιστικού κινήματος και συγγραφέας. Ισραηλίτικης καταγωγής, γεννήθηκε στην Αθήνα και το πραγματικό του όνομα είναι Σαμπετάι Μπεν Μάτσας. Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα και το Παρίσι. Εντάχθηκε στην Εργατική Διεθνιστική Ένωση (ΕΔΕ), αναδείχτηκε μέλος της ηγεσίας της και το 1975 εκλέχτηκε γραμματέας. Παραμένει στην ηγεσία του Εργατικού Επαναστατικού Κόμματος (ΕΕΚ) από την ίδρυσή του, το 1985. Εργάστηκε ως γιατρός και έχει γράψει μεγάλο αριθμό άρθρων και βιβλίων με πολιτικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο, καθώς και έργα λογοτεχνικής κριτικής, όπως τα «Σολωμός και Χέγκελ», «Παλινόρθωση ή Επανάσταση;», «Μορφές της Περιπλάνησης», «Ο Τρότσκι ως φιλόσοφος» κ.ά.

 

Μιχαηλίδης Γιάννης (1899-1944). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου εντάχθηκε στη Διεθνή Πανεργατική Ένωση, και κατόπιν εγκαταστάθηκε στην ΕΣΣΔ, έγινε μέλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων και σπούδασε στην ΚΟΥΤΒ. Το 1931 ήρθε στην Ελλάδα και συμμετείχε στην ηγεσία του ΚΚΕ, εκλεγόμενος το 1934 μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε., ενώ στα 1935-36 αντιπροσώπευε το κόμμα στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Πιάστηκε από τη δικτατορία Μεταξά το 1937, αλλά με εντολή του ηγέτη του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη υπέγραψε δήλωση, προκειμένου να απελευθερωθεί και να αντιμετωπίσει τη διείσδυση της Ασφάλειας στο κόμμα. Εξαναγκασμένος από την Ασφάλεια, συμμετείχε στην «Προσωρινή Διοίκηση» (Π.Δ.) του ΚΚΕ, ενώ κατά την περίοδο της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Εντούτοις, εκτιμήθηκε πως η συμμετοχή του στην Π.Δ. ήταν συνειδητή απόφαση συνεργασίας με τη δικτατορία Μεταξά και εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ, τον Δεκέμβριο 1944.

 

Μιχαηλίδης Γιώργος (1938-2018). Σκηνοθέτης και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία, όπου το 1965 ίδρυσε το ομώνυμο θέατρο, σε συνεργασία με την αριστερή δημοτική αρχή. Αργότερα ίδρυσε το «Ανοιχτό Θέατρο». Έγραψε σενάρια τηλεοπτικών σειρών, θεατρικά έργα και μυθιστορήματα. Ανάμεσά τους «Η έξοδος», «Ο λαβύρινθος», «Η μύηση», «Άγιοι έρωτες» κ.ά.

 

Μιχαλακόπουλος Γιώργος (1938-2023). Ηθοποιός. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης. Εντάχθηκε στην Αριστερά και συμμετείχε στους μετεμφυλιακούς δημοκρατικούς αγώνες. Συνέχισε την πολιτική του δράση και μετά τη δικτατορία, στο πλευρό του ΚΚΕ. Το 1972 ίδρυσε το «Θέατρο Σάτιρας», ενώ ερμήνευσε ρόλους και στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

 

Μιχαλόπουλος Γιάννης (1914-1996). Αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στη Χρυσοκελλαριά Μεσσηνίας και ως δάσκαλος εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Στα χρόνια της Κατοχής έδρασε ως στέλεχος του ΕΛΑΣ, με το ψευδώνυμο Ωρίων, και αναδείχθηκε σε καπετάνιο της 9ης Ταξιαρχίας που δρούσε στην Πελοπόννησο. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε στα 1946-61 και στα 1967-71, και μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ ήταν στέλεχος του ΚΚΕ εσωτερικού.

 

Μοναστηριώτης Γιάννης (1901-1984). Στέλεχος του τροτσκιστικού κινήματος. Σπούδασε στη Νομική και ως στρατιώτης κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ(Κ) και φυλακίστηκε λόγω της αντιπολεμικής του δραστηριότητας. Αναδείχτηκε κορυφαίο στέλεχος του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών, έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1924, και αργότερα μέλος του Π.Γ., και στα 1925-26 φυλακίστηκε. Το 1927 διαγράφηκε από το κόμμα, ως «λικβινταριστής». Συμμετείχε στην οργάνωση του «Σπάρτακου» έως το 1934 και την περίοδο της Κατοχής, έχοντας απομακρυνθεί από τον τροτσκισμό, εντάχθηκε στο ΕΑΜ.

 

Μορίδης Θόδωρος (1903-2003). Ηθοποιός. Γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου και εμφανίστηκε στο θέατρο στην Αθήνα το 1924. Υπήρξε μέλος του ΕΑΜ. Εμφανίστηκε με επιτυχία και στον κινηματογράφο.

 

Μόρφωση. Μηνιαία έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ στα 1945-47. Την ύλη του αποτελούσαν, κυρίως,  μεταφράσεις από σοβιετικά κομματικά περιοδικά.

 

Moρφωτικές Εκδόσεις. Εκδοτικό του Μ-ΛΚΚΕ από την ίδρυσή του, το 1976. Έχει εκδώσει κυρίως ντοκουμέντα του ελληνικού και διεθνούς μ-λ κινήματος, μεταξύ των οποίων και τα «Διαλεχτά Έργα» του Μάο Τσετούνγκ.

 

Μορφωτικός Εργατικός Όμιλος. Ιδρύθηκε στη Σύρο το 1918, με πρωτοβουλία των Κωστή Μπαστουνόπουλου (Μπαστιά) και Κώστα Σπέρα. Εξέδιδε την εφημερίδα «Εργάτης», που αποτέλεσε όργανο του Εργατικού Κέντρου Κυκλάδων.

 

Μοσκώφ Κωστής (1939-1998). Ιστορικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδασε νομικά και συνέχισε με σπουδές ιστορίας στο Παρίσι. Μετά τη δικτατορία εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης με την υποστήριξη του ΚΚΕ, στο οποίο είχε ενταχθεί. Υπήρξε πρόεδρος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, μέλος της Διοίκησης του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και στα 1989-98 μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο.  Ήταν ένας από τους βασικούς εκφραστές του ρεύματος των νεοορθόδοξων, που προσπάθησε να το εμπλουτίσει με τη μαρξιστική φιλοσοφία. Έγραψε τα βιβλία «Η διοργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου», «Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης», «Η πράξη και η σιωπή», «Ποιήματα» κ.ά.

 

Μότσιος Γιάννης (1930-). Πανεπιστημιακός, μελετητής της λογοτεχνίας και συγγραφέας. Γεννήθηκε στον Δεσπότη Γρεβενών, υπήρξε μαχητής του ΔΣΕ και ως πολιτικός πρόσφυγας σπούδασε στην Τασκένδη και το Κίεβο. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1976 και αργότερα έγινε καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει γράψει τα βιβλία «Ελληνική πεζογραφία 1600-1821», «Το ελληνικό μοιρολόι», «Αναλύσεις ποιητικών κειμένων» κ.ά.

 

Μουρσελάς Κώστας (1932-2017). Λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος. Γεννήθηκε στον Πειραιά, σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος.  Υπήρξε μέλος της παράνομης ΕΠΟΝ και συνελήφθη το 1951 για την υπόθεση Μπελογιάννη. Έχει γράψει θεατρικά έργα, μυθιστορήματα και σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπως τα «Ω! Τι κόσμος μπαμπά», «Σιγά η πατρίδα κοιμάται», «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» κ.ά.

 

Μουσουλμανική Δημοκρατική Ένωση. Οργάνωση που ιδρύθηκε το 1946 στη Θράκη, με πρωτοβουλία κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών του ΕΑΜ που εντάσσονταν στη μουσουλμανική μειονότητα. Από το 1947 εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα «Σαβάς» («Πόλεμος»), ενώ λειτουργούσε και ο επίσης παράνομος ραδιοσταθμός «Ράντιο Χαμπέρλερι». Περίπου 400 μέλη της, κυρίως Πομάκοι, αλλά και Τούρκοι, εντάχθηκαν στον Δημοκρατικό Στρατό, συγκροτώντας τάγμα, το οποίο απελευθέρωσε μεγάλο μέρος των ορεινών περιοχών της Ροδόπης. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς έπεσαν στις μάχες και περίπου 60 διέφυγαν το 1949 ως πολιτικοί πρόσφυγες στη Βουλγαρία. Μεταξύ των στελεχών της ΜΔΕ ήταν οι Μεχμέτ Καραμάν, Εμίν Οσμάν, Χασάν Χαψούζ, Χουσεΐν Σουλού κ.ά., ενώ επικεφαλής του μουσουλμανικού τάγματος ήταν ο Μεχρί Μπελί (Καπετάν Κεμάλ), κομμουνιστής από την Τουρκία

 

Μπαγιαντέρας (1903-1985). Καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του συνθέτη και στιχουργού του ρεμπέτικου τραγουδιού, Δημήτρη Γκόγκου. Γεννήθηκε στον Πειραιά. Αν και ειδικεύτηκε ως ηλεκτρολόγος, ασχολήθηκε με τα μπουζούκι από εφηβική ηλικία και έγραψε πολλά δημοφιλή ρεμπέτικα τραγούδια, μεταξύ των οποίων και κάποια εμπνευσμένα από την εαμική Αντίσταση. Τυφλώθηκε το 1941 από αβιταμίνωση.

 

Μπακιρτζής Ευριπίδης (1895-1947). Στρατιωτικός, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης. Γεννήθηκε στις Σέρρες, σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων και αργότερα σε Ανώτερη Σχολή Πολέμου στη Γαλλία, και συμμετείχε στους Βαλκανικούς και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως βενιζελικός, συμμετείχε σε στρατιωτικά κινήματα και έχοντας μετατοπιστεί προς τ’ αριστερά, απέκτησε το προσωνύμιο «κόκκινος συνταγματάρχης». Εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά και κατά την Κατοχή εντάχθηκε σε εξωεαμικές αντιστασιακές οργανώσεις. Το 1943 προσχώρησε στο ΕΑΜ, συμμετείχε στη διοίκηση της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ και το 1944 υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της κυβέρνησης των βουνών (ΠΕΕΑ), στην οποία κατόπιν ήταν αντιπρόεδρος. Έχοντας εξοριστεί από το 1946 στους Φούρνους της Ικαρίας, βρέθηκε νεκρός, χωρίς να έχουν διευκρινιστεί τα αίτια του θανάτου του. 

 

Μπανιάς Γιάννης (1939-2012). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στους Μελισσουργούς Άρτας και εντάχθηκε στο νεολαιίστικο κίνημα από τα μαθητικά του χρόνια. Ως φοιτητής του Πολυτεχνείο του Γκρατς στην Αυστρία, έγινε μέλος του παράνομου ΚΚΕ. Απελάθηκε λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας και επιστρέφοντας στην Ελλάδα αναδείχτηκε μέλος της ηγεσίας της Νεολαίας ΕΔΑ και γραμματέας της Σπουδάζουσας της Δ.Ν. Λαμπράκη. Κατά την περίοδο της δικτατορίας εξορίστηκε στη Λέρο.

Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, παρέμεινε ανένταχτος στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς και το 1975 συμμετείχε στην «κίνηση των 77».  Το 1976 προσχώρησε στο ΚΚΕ εσωτερικού, εκλέχτηκε μέλος της Κ.Ε. και του Ε.Γ., και το 1982 έγινε γραμματέας του κόμματος. Αντιτάχθηκε στην εγκατάλειψη του κομμουνιστικού του χαρακτήρα και μετά την επικράτηση της αντίπαλης πτέρυγας, που συγκρότησε την ΕΑΡ, συμμετείχε στην ίδρυση του ΚΚΕ Εσ. / Ανανεωτική Αριστερά, του οποίου ανέλαβε γραμματέας. Παρέμεινε στην ηγεσία και της Ανανεωτικής Κομμουνιστικής Οικολογικής Αριστεράς (ΑΚΟΑ), όπως μετονομάστηκε το 1991 το ΚΚΕ Εσ. / Α.Α. Στα 2007-09 ήταν  βουλευτής επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ.

 

Μπαρτζιώτας Βασίλης (1909-1994). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στη Λάρισα, εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ ως μαθητής το 1924 και σύντομα αναδείχτηκε σε καθοδηγητικές θέσεις. Σπούδασε στην ΑΣΟΕΕ. Διώχτηκε επανειλημμένα για τη δράση του και κατά καιρούς φυλακίστηκε και εξορίστηκε.

Με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά ανέλαβε γραμματέας της παράνομης ΟΚΝΕ, αλλά πιάστηκε το 1937 και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, όπου συμμετείχε στην καθοδήγηση της οργάνωσης των κρατούμενων κομμουνιστών. Δραπέτευσε από το σανατόριο Σωτηρία το 1941, ανέλαβε γραμματέας της Κ.Ο. Αθήνας και το 1943 έγινε μέλος του Π.Γ. της ΚΕ του κόμματος. Στην αντιστασιακή του δράση χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Φάνης. Κατά τον Εμφύλιο ήταν πολιτικός επίτροπος του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ.

Εγκαταστάθηκε μετά την ήττα στη Σοβιετική Ένωση και συμμετείχε στην κομματική ηγεσία μέχρι το 1956, οπότε καθαιρέθηκε, κατηγορούμενος για παραβιάσεις της κομματικής νομιμότητας, και το 1957 διαγράφηκε από το ΚΚΕ. Παρέμεινε στην ΕΣΣΔ μέχρι την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας, εργαζόμενος ως βιομηχανικός εργάτης. Μετά τη διάσπαση του 1968 επαναπροσέγγισε το ΚΚΕ και επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση. Έγραψε τα βιβλία «Κι άστραψε φως η Ακροναυπλία»,  «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», «Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα», «Εξήντα χρόνια κομμουνιστής» κ.ά.

 

Μπατίκας Κώστας (1945-2009). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στα Στουρναραίικα Τρικάλων και ως φοιτητής στη Δυτική Γερμανία εντάχθηκε στο ΚΚΕ και ανέπτυξε αντιδικτατορική δραστηριότητα. Μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1978, αποχώρησε από το κόμμα το 1989, συμμετείχε στην ίδρυση του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ) και το 1992 στην ίδρυση της Αριστερής Ανασύνταξης, της οποίας ήταν επικεφαλής, καθώς και της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Ανασύνταξη που ιδρύθηκε το 2007. Έγραψε τα βιβλία «Συνδικάτα και πολιτική», «Η μαρξιστική θεωρία της επαναστατικής μετάβασης στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό» κ.ά.

 

Μπάτσης Δημήτρης (1916-1952). Μαρξιστής διανοούμενος. Γεννήθηκε στην Αθήνα από εύπορη οικογένεια, σπούδασε νομικά και οικονομικά, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και προσανατολίστηκε στον μαρξισμό. Συμμετείχε στην εαμική Αντίσταση και μετά την Απελευθέρωση ήταν μεταξύ των βασικών στελεχών της κίνησης των αριστερών επιστημόνων Επιστήμη-Ανασυγκρότηση (ΕΠ-ΑΝ) και του περιοδικού «Ανταίος», το οποίο διηύθυνε μέχρι τη σύλληψή του, το 1951. Το 1947 εκδόθηκε το βιβλίο του «Η βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα», με το οποίο επιχειρήθηκε η τεκμηρίωση της άποψης πως στην Ελλάδα υπήρχαν οι προϋποθέσεις βιομηχανικής ανάπτυξης. Δικάστηκε με την υπόθεση Μπελογιάννη και εκτελέστηκε.

 

Μπαχαριάν Ασαντούρ (1924-1990). Ζωγράφος και χαράκτης. Αρμενικής καταγωγής, γεννήθηκε στην Αθήνα και ως φοιτητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ. Παρέμεινε φυλακισμένος από τη μεταβαρκιζιανή περίοδο έως το 1960. Δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ και μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού. Ίδρυσε το καλλιτεχνικό κέντρο «Ώρα» και τη «Συνάντηση Νέων Δημιουργών».

 

Μπέλλου Σωτηρία (1921-1997). Λαϊκή τραγουδίστρια. Γεννήθηκε στη Δροσιά Χαλκίδας και το 1941 κατέφυγε στην Αθήνα, μετά από έναν αποτυχημένο γάμο. Εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, συνελήφθη και βασανίστηκε από τους Γερμανούς, και συμμετείχε στις μάχες των Δεκεμβριανών. Στο τραγούδι εμφανίστηκε το 1947. Παρέμεινε αφοσιωμένη στις ιδέες της κομμουνιστικής Αριστεράς μέχρι τον θάνατό της.

 

Μπελογιάννης Νίκος. 1. (1915-1952). Στέλεχος και ηρωική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αμαλιάδα, ως μαθητής, το 1932, εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και το 1934 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας αποβλήθηκε από τη Νομική Σχολή, εξορίστηκε στην Ίο και κατόπιν φυλακίστηκε. Το 1943 δραπέτευσε και ανέλαβε στελεχικές θέσεις στον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. Το 1945 έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και στα 1947-49 ήταν στέλεχος του ΔΣΕ. Μετά την ήττα εγκαταστάθηκε στη Ρουμανία και το 1950 ανέλαβε την ευθύνη ανασυγκρότησης του παράνομου μηχανισμού του κόμματος στην Αθήνα. Πιάστηκε τον ίδιο χρόνο και τον Μάρτιο 1952 εκτελέστηκε, μαζί με άλλους τρεις αγωνιστές. Η ηρωική του στάση στο δικαστήριο, η καταδίκη του σε θάνατο  και η εκτέλεσή του ξεσήκωσαν διεθνώς κύμα διαμαρτυρίας. Έγραψε στη φυλακή τα βιβλία «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» και «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα».

2. Ανώτατη σχολή στελεχών του ΚΚΕ, στην οποία δόθηκε το όνομα του ηρωικού στελέχους του κόμματος, αμέσως μετά την εκτέλεσή του, το 1952. Λειτούργησε μέχρι το 1956.

3. Μαρξιστική Λενινιστική Κομμουνιστική Οργάνωση Νεολαίας (ΜΛΚΟΝ) Ν.Μπ.  Οργάνωση νεολαίας του Μ-Λ ΚΚΕ, από την ίδρυσή του, το 1976, έως το 1979.

 

Μπεναρόγια Αβραάμ (1887-1979). Ηγετικό στέλεχος του σοσιαλιστικού και του συνδικαλιστικού κινήματος. Εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στο Βιδίνι της Βουλγαρίας και εργάστηκε ως δάσκαλος στη Φιλιππούπολη, όπου εντάχθηκε στο σοσιαλιστικό κίνημα. Το 1908 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, εργαζόμενος ως δάσκαλος και κατόπιν ως τυπογράφος, και το 1909 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Εργατικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας (Φεντερασιόν). Το 1914 εξορίστηκε στη Νάξο, ως υποκινητής της μεγάλης καπνεργατικής απεργίας. Απελευθερώθηκε το 1918 και συμμετείχε στην ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ, τοποθετημένος στην κεντρίστικη τάση του.

Το 1923 αποχώρησε από το κόμμα, διαφωνώντας με τον κομμουνιστικό του προσανατολισμό, ίδρυσε τη Συγκεντρωτική Ομάδα του ΣΕΚΕ και το 1924 συμμετείχε για λίγο στην Εργατική Σοσιαλιστική Ένωση Ελλάδας. Τα επόμενα χρόνια πήρε μέρος στις αποτυχημένες διαδικασίες συγκρότησης σοσιαλιστικού κόμματος και αργότερα αποσύρθηκε από την ενεργό δράση. Κατά την περίοδο της Κατοχής κρύφτηκε στην Αθήνα για να αποφύγει τις ναζιστικές διώξεις. Το 1945 συμμετείχε στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης και το 1946 έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΣΚ-ΕΛΔ. Το 1953 εγκαταστάθηκε στο Ισραήλ. Έγραψε τα βιβλία «Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου» και «Ελπίδες και πλάνες».

 

Μπενά Ελένη (1920-2017). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στον Πειραιά, σπούδασε νομικά και εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ. Φυλακίστηκε από τους Γερμανούς και κατά τον Εμφύλιο καταδικάστηκε σε θάνατο και έμεινε φυλακισμένη έως το 1952. Στέλεχος της ΕΔΑ και του παράνομου ΚΚΕ, το 1958 εκλέχτηκε βουλεύτρια. Εξορίστηκε το 1967 και μετά τη δικτατορία συμμετείχε στην ανασύσταση της ΕΔΑ. Ήταν αδελφή του Τάκη Μπενά και σύζυγος του επίσης αγωνιστή της Αριστεράς, Τάκη Κελτεμλίδη.

 

Μπενάς Τάκης (1925-2019). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στον Πειραιά και ως μαθητής και φοιτητής της Νομικής συμμετείχε στο ΕΑΜ Νέων και στην ΕΠΟΝ. Στα 1948-60 φυλακίστηκε και κατόπιν ανέλαβε γραμματέας της Νεολαίας ΕΔΑ και της Δ.Ν. Λαμπράκη. Από το 1961 ήταν μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και της Ε.Ε. της ΕΔΑ. Το 1967 απέφυγε τη σύλληψη και συμμετείχε στην αντιδικτατορική Αντίσταση. Πιάστηκε το 1969 και έμεινε εξόριστος έως το 1974. Μέλος της Κ.Ε. και του Ε.Γ. του ΚΚΕ εσωτερικού έως το 1986, αντιτάχθηκε στην αποκομμουνιστικοποίηση του κόμματος και παρέμεινε ανένταχτος στον χώρο της ανανεωτικής κομμουνιστικής Αριστεράς. Έχει γράψει τα βιβλία «Ένα Συνέδριο που δεν έγινε ποτέ», «Της κατοχής», «Του εμφυλίου, μνήμες των δύσκολων καιρών», «Της δικτατορίας» κ.ά. Ήταν αδελφός της Ελένης Μπενά.

 

Μπίστης Χρήστος (1939-2016). Στέλεχος του μ-λ κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε σκηνοθεσία στο Ανατολικό Βερολίνο και το 1970, έχοντας εγκατασταθεί στο Δυτικό Βερολίνο, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κινήματος Ελλάδας (ΕΚΚΕ). Το 1974 επέστρεψε στην Ελλάδα και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του ηγέτης του ΕΚΚΕ. Ήταν αδελφός του δημοσιογράφου και αγωνιστή του ΕΚΚΕ, Ανδρέα Μπίστη.

 

Μπιτσάκης Ευτύχης (1927-). Μαρξιστής φιλόσοφος και στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στο Κακοδίκι Χανίων, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ από τα μαθητικά του χρόνια και αργότερα έγινε μέλος του ΚΚΕ. Σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 1948 έως το 1955 έμεινε φυλακισμένος. Σπούδασε κατόπιν θεωρητική φυσική και φιλοσοφία στο Παρίσι και δίδαξε σε γαλλικά πανεπιστήμια, και στα 1981-93 στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ στα 1968-72, αποχώρησε από το κόμμα το 1989 και συμμετείχε στην ίδρυση του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ). Εκδίδει το περιοδικό «Ουτοπία». Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό έργων, χρησιμοποιώντας παλιότερα και το ψευδώνυμο Κώστας Πολίτης. Ανάμεσά τους είναι τα «Τι είναι φιλοσοφία», «Διαλεκτική και νεώτερη φυσική», «Η φύση στη διαλεκτική φιλοσοφία», «Ρήξη ή ενσωμάτωση;» κ.ά.

 

Μπλάνας Γιώργος (1910-1990). Αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος και της Εθνικής Αντίστασης, με το ψευδώνυμο Κίσσαβος. Γεννήθηκε στη Σελίτσανη (Ανατολή) της Λάρισας και εργάστηκε ως δάσκαλος. Υπήρξε καπετάνιος του ΕΛΑΣ και στρατιωτικός διοικητής στον ΔΣΕ και έζησε επί δεκαετίες κατόπιν ως πολιτικός πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ. Έχοντας διαφωνήσει με την πολιτική του ΚΚΕ μετά το 1956, προσέγγισε τον μ-λ χώρο. Έγραψε τα βιβλία «Η στρατηγική της σωστής επανάστασης» και «Εμφύλιος πόλεμος 1946-1949. Όπως τα έζησα».

 

Μπλάνας Γιώργος (1959-2024). Ποιητής. Γεννήθηκε στο Αιγάλεω Αττικής και εργάστηκε ως βιβλιοθηκονόμος, μεταφραστής και επιμελητής εκδόσεων. Ανέπτυξε δραστηριότητα ως μέλος του ΚΚΕ, από το οποίο αποχώρησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η πρώτη του ποιητική συλλογή («Η ζωή κολυμπά σαν φάλαινα ανύποπτη πριν τη σφαγή») εκδόθηκε το 1987.

 

Μπολσεβίκικη Επιθεώρηση. Θεωρητικό-πολιτικό όργανο της Κομμουνιστικής Ένωσης Ελλάδας στα 1927-30. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρονολόγηση των τευχών του περιοδικού, με έναρξη του χρονολογίου τον Νοέμβριο του 1917.

 

Μπολσεβίκοι. Οργάνωση της άκρας Αριστεράς. Συγκροτήθηκε το 1973 και προσέγγισε τον δυτικό μαοϊσμό. Στελέχη της ήταν οι Νίκος Νικολίτσης, Νίκος Σιδέρης κ.ά., και όργανό της η εφημερίδα «Κόκκινη Σημαία». Το 1975 ενοποιήθηκε με την Οργάνωση Ελλήνων Επαναστατών Κομμουνιστών (ΟΕΕΚ) και συγκροτήθηκε το Ελληνικό Λενινιστικό Επαναστατικό Κίνημα (ΕΛΕΚ).

 

Μπολσεβικοποίηση. Η επιδίωξη προσαρμογής στις αρχές που θεωρούνταν πως αποτελούσαν τη βάση συγκρότησης του μπολσεβίκικου κόμματος και επέτρεψαν τη νίκη της Ρωσικής Οκτωβριανής Επανάστασης. Ως τέτοιες, αναφέρονταν η οργανωτική συγκρότηση στη βάση των αρχών του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, η σύνδεση με το μαζικό εργατικό κίνημα και τα άλλα λαϊκά κινήματα, και η επεξεργασία τακτικής και στρατηγικής στη βάση της μαρξιστικής ανάλυσης της εκάστοτε πραγματικότητας.

Η μπ. διακηρύχθηκε ως στόχος του ΚΚΕ από το 1924 και θεωρήθηκε πως επιτεύχθηκε μετά το 1931. Στη μπ. αναφέρονταν και οι αρχειομαρξιστές και οι τροτσκιστές, καθώς και η Κομμουνιστική Ένωση Ελλάδας που έδρασε και ως Τάση Μπ. στις γραμμές του ΚΚΕ, στα 1930-32.

 

Μπολσεβίκος. Εφημερίδα της Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας που ιδρύθηκε το 1934, μετά τη διάσπαση της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας - Αρχειομαρξιστές (ΚΟΜΛΕΑ), από τα μέλη της που υποστήριζαν τον νέο προσανατολισμό του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος για ίδρυση 4ης Διεθνούς. Την οργάνωση αποτέλεσε η μειοψηφία της ΚΟΜΛΕΑ (περίπου 60 μέλη, έναντι 75), αλλά αποτελούσε την πλειοψηφία στις οργανώσεις Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκης. Μετά την ίδρυσή της προσχώρησε και η ομάδα Νέα Διεθνής του Γιώργου Δόξα.

Η οργάνωση, που έγινε γνωστή περισσότερο με τον τίτλο της εφημερίδας, εξέδιδε, επίσης, τα θεωρητικά έντυπα «Η Νέα Διεθνής» και «Ο Διεθνιστής». Συνδεόταν με την Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση, μετεξέλιξη της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, επικεφαλής της ήταν ο Γιώργος Βιτσώρης και βασικά της στελέχη οι Κώστας και Χρήστος Αναστασιάδης, Γιάννης Θεοδωράτος, Κώστας Καστρίτης κ.ά. Το 1935 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση Ελλάδας (ΚΔΕΕ).

 

Μποσταντζόγλου Μέντης (1918-1995). Σκιτσογράφος και ευθυμογράφος, γνωστός ως Μποστ, ενώ το πραγματικό του όνομα ήταν Χρύσανθος Βοσταντζόγλου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και μετά από σύντομη διαμονή στη Ρουμανία ακολούθησε την οικογένειά του στην Αθήνα. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και το 1942 εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Συνεργάστηκε με διάφορα έντυπα, όπως η «Αυγή», η «Επιθεώρηση Τέχνης» κ.ά.

 

Μπουκουβάλας. Βλ. Τάσος Δημήτρης.

 

Μπούμη-Παπά Ρίτα (1906-1984). Ποιήτρια και μεταφράστρια. Γεννήθηκε στη Σύρο, σπούδασε παιδαγωγική στην Ιταλία, καθώς και ιταλική και γαλλική φιλολογία, και από το 1929 εργάστηκε στην Ελλάδα ως παιδαγωγός.  Εντάχθηκε στο ΕΑΜ Λογοτεχνών, διώχτηκε την περίοδο του Εμφυλίου και παρέμεινε στην Αριστερά μέχρι το τέλος της ζωής της. Εκτός από πλήθος ποιημάτων, έγραψε και τα πεζά «Όταν πεινούσαμε και πολεμούσαμε» και «Η Χρυσώ». Ήταν σύζυγος του ποιητή Νίκου Παπά.

 

Μπριλλάκης Αντώνης (1924-1994). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στα Χανιά και το 1941 εντάχθηκε ως μαθητής στην ΟΚΝΕ. Στα 1944-45 υποχρεώθηκε  σε καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία. Γραμματέας της ΕΠΟΝ Κρήτης στη συνέχεια, εξορίστηκε στα 1947-50 και το 1951 συμμετείχε στην ίδρυση και στην ηγεσία της ΕΔΝΕ, και εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΑ. Ηγετικό στέλεχος της ΕΔΑ στα επόμενα χρόνια, ήταν ο σύνδεσμος με την ηγεσία του ΚΚΕ που βρισκόταν στη Ρουμανία. Ήταν και πάλι βουλευτής στα 1956-67. Μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1957, ήταν ο πρώτος γραμματέας του Γραφείου Εσωτερικού στα 1963-65. Την περίοδο της δικτατορίας εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και συμμετείχε στη συγκρότηση του ΚΚΕ εσωτερικού. Το 1973 παραιτήθηκε από το Γραφείο της Κ.Ε., αλλά παρέμεινε μέλος της, εκφράζοντας την αριστερή μειοψηφική πτέρυγα του κόμματος. Υπήρξε ξανά βουλευτής στα 1985-89. Το 1987 συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΑΡ, αλλά το 1989 διαφώνησε με τη συνεργασία του Συνασπισμού της Αριστεράς με τη Δεξιά και συνεργάστηκε με το ΠΑΣΟΚ. Είχε μεγάλη δημοσιογραφική δραστηριότητα, ως πολιτικός αρθρογράφος στους «Φρουρούς της Ειρήνης» στα 1951-52 και κατόπιν στην «Αυγή», στη διεύθυνση της οποίας συμμετείχε και στην προδικτατορική και στη μεταδικτατορική περίοδο. Έγραψε το βιβλίο «Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα».

 

 

 

 

 

 

N

 

Nάσης Κώστας (1915-2007). Στέλεχος του αγροτιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στον Παρακάλαμο Ιωαννίνων, συμμετείχε στο ΕΑΜ και στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) και εξορίστηκε κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο και από τη στρατιωτική δικτατορία. Συμμετέχοντας στην ανασύσταση του ΑΚΕ μετά την πτώση της δικτατορίας και επικεφαλής του από το 1984, στα 1981-85 και 1986-89 ήταν βουλευτής, συνεργαζόμενος με το ΚΚΕ.

 

Nαυτεργατικό κίνημα. Ένα από τα πιο σημαντικά κλαδικά κινήματα στην ιστορία του ελληνικού εργατικού συνδικαλισμού. Τη βάση ανάπτυξής του αποτέλεσε η μαζικότητα του ναυτεργατικού κλάδου, καθώς η ελληνική εμπορική ναυτιλία ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένη ήδη από τον 18ο αιώνα. Σταθμοί στη συγκρότηση του ν.κ. υπήρξαν η ίδρυση του Μετοχικού Ταμείου Μηχανικών Ατμοπλοίων το 1890 και της συνδικαλιστικής οργάνωσης των μηχανικών «Προμηθεύς» το 1901. Το 1910 έγινε η πρώτη απεργία των μηχανικών και ναυτοθερμαστών, και το 1920 ιδρύθηκε η Πανελλήνια Ναυτεργατική Ομοσπονδία (ΠΝΟ). Το καλοκαίρι του 1923 πραγματοποιήθηκε μεγάλη ναυτεργατική κινητοποίηση, που εξελίχθηκε σε πανεργατική απεργία και  σύγκρουση με την αστυνομία και τον στρατό, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 11 εργάτες στο Πασαλιμάνι του Πειραιά.

Καθώς στην ΠΝΟ κυριάρχησαν συνδικαλιστές σοσιαλδημοκρατικού προσανατολισμού, με επικεφαλής τον Δημήτρη Παππά, οι οποίοι συνεργάζονταν με τους συντηρητικούς συνδικαλιστές σε σαφή αντικομμουνιστική κατεύθυνση, οι κομμουνιστές ίδρυσαν το 1927 τη Ναυτεργατική Ένωση Πειραιά, η οποία το 1929 εντάχθηκε στην Ενωτική ΓΣΕΕ  και το 1933 μετονομάστηκε σε Ναυτεργατική Ένωση Ελλάδας (ΝΕΕ).

Η ΝΕΕ λειτούργησε και κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, με έδρα τη Μασσαλία και στη συνέχεια τη Νέα Υόρκη, όπου το 1943 ιδρύθηκε η Ομοσπονδία Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕΝΟ), που συσπείρωσε τους εργαζόμενους στην κατεύθυνση της πάλης για τα συνδικαλιστικά τους ζητήματα, αλλά και για τη συμβολή στον αντιφασιστικό αγώνα. Ηγετικά στελέχη της ήταν οι κομμουνιστές Αντώνης Αμπατιέλος, Νίκος Καλούδης,  Νίκος Καραγιάννης, Δημήτρης Κολιαράκης, Βασίλης Μπεκάκος, Μανώλης Πυθαρούλης, Δημήτρης Τατάκης κ.ά.

Ρίχνοντας το σύνθημα «Τα πλοία σε κίνηση», υποχρέωσε τους εφοπλιστές να αποδεχτούν τη συμμετοχή στις νηοπομπές που εξασφάλιζαν την τροφοδοσία της ΕΣΣΔ από τις ΗΠΑ και τη M. Βρετανία, κατά τον πόλεμο ενάντια στη γερμανική εισβολή. Βαρύς ήταν ο φόρος αίματος από τη συμμετοχή στον αντιφασιστικό αγώνα, καθώς 2.500 Έλληνες ναυτικοί έχασαν τη ζωή τους κατά τους βομβαρδισμούς και τους τορπιλισμούς. Παράλληλα, τόσο κατά την περίοδο του πολέμου όσο και στα αμέσως επόμενα χρόνια, η ΟΕΝΟ πέτυχε σημαντικές κατακτήσεις για τους ναυτεργάτες. 

Το 1947 τέθηκε εκτός νόμου, αλλά συνέχισε τη δραστηριότητά της σε συνθήκες παρανομίας, μέχρι το 1959, οπότε διαλύθηκε και τα μέλη της επιδίωξαν την ένταξή τους στις νόμιμες ναυτεργατικές οργανώσεις. Δεκάδες στελέχη της συμμετείχαν στον ΔΣΕ κατά τον Εμφύλιο, πολλοί άλλοι καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές και φυλακίστηκαν, ενώ ο Τατάκης δολοφονήθηκε στη Μακρόνησο.

Στη νόμιμη ΠΝΟ κυριάρχησε κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες ο εργατοπατερικός συνδικαλισμός, με βασικούς εκφραστές τους  Παππά, Μάνθο Πετρουλή, Γιάννη Χαλά κ.ά. Η Αριστερά συγκρότησε αντιδικτατορικές συνδικαλιστικές κινήσεις στα 1967-74, και από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης κατόρθωσε να ελέγξει σημαντικές συνδικαλιστικές οργανώσεις του κλάδου. Εντούτοις, από τη δεκαετία του 1980 στον κλάδο έχει αλλάξει η σύνθεση, με το μεγάλο ποσοστό των ξένων -κυρίως Ασιατών- ναυτεργατών και τις μεγάλες δυσκολίες για τη συνδικαλιστική τους οργάνωση.

 

Νέα Αγροτική Κίνηση (ΝΑΚ). Πολιτικός σχηματισμός που ιδρύθηκε λίγο πριν τις εκλογές του 1958, μετά από τις οποίες εντάχθηκαν σ' αυτόν οι εκλεγμένοι με την ΕΔΑ ανεξάρτητοι βουλευτές, Ιωάννης Γιαλόφας, Δημήτρης Μερλόπουλος, Ηλίας Σκυλλάκος και Αναστάσιος Τσιάρας, και ο Νίκος Παπαδημητρίου από το κεντρώο Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων. Το 1961 η ΝΑΚ μετασχηματίστηκε στο Εθνικό Αγροτικό Κόμμα (ΕΑΚ) που συνέχισε τη συνεργασία με την ΕΔΑ.

 

Νέα Αγωγή. 1. Αριστερό περιοδικό για ζητήματα εκπαίδευσης που κυκλοφόρησε στα 1927-28. Μεταξύ των βασικών συνεργατών του ήταν οι Θεόδωρος Βλιζιώτης, Ρόζα Ιμβριώτη, Ιορδάνης Ιορδανίδης κ.ά.

2. Περιοδικό του νέου Εκπαιδευτικού Ομίλου, που ιδρύθηκε από την Αριστερά το 1945.

 

Νέα Αριστερά. 1. Όρος που έχει χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς από οργανώσεις, κινήσεις και τάσεις της Αριστεράς, αλλά ιστορικά αναφέρεται κυρίως στο ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα που εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1960 και συνδέθηκε με το αμφισβητησιακό και εξεγερσιακό κλίμα της εποχής στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, με τον Μάη του 1968, και σε πολλές άλλες χώρες. Τοποθετήθηκε στ’ αριστερά του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και σε σημαντικό βαθμό επηρεάστηκε από τις θεωρητικές επεξεργασίες της Σχολής της Φρανκφούρτης και ιδιαίτερα του Μαρκούζε, αλλά και από τάσεις του αντιεξουσιαστικού κινήματος. Θεωρούσε ξεπερασμένο το παραδοσιακό (σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό) εργατικό κίνημα στις συνθήκες που δημιουργούσε η νέα καπιταλιστική πραγματικότητα, υποστηρίζοντας ότι η εκμετάλλευση της εργασίας συμπληρωνόταν με την αλλοτρίωση και ενσωμάτωση στο σύστημα πλατιών στρωμάτων εργαζόμενων, μέσα από την επιδίωξη της κατανάλωσης υλικών αγαθών και την εμπορευματοποιημένη και κατευθυνόμεvη μαζική κουλτούρα. Αναφερόταν σε νέα επαναστατικά κοινωνικά υποκείμενα (κυρίως φοιτητές, περιθωριακές κοινωνικές ομάδες κ.λπ.) και ως νέα επαναστατική πρακτική αναζητούσε εναλλακτικές μορφές κοινωνικής ζωής που θεωρούσε πως θα μπορούσαν να διαμορφώσουν νέες επαναστατικές συνειδήσεις και να υπονομεύσουν την ομαλή λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος.

Η ανάπτυξη του ρεύματος συνέπεσε με την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Ως N.Α. εμφανίστηκαν δύο κινήσεις, που η μία τουλάχιστον καμιά σχέση δεν είχε με το διεθνές ομώνυμο ρεύμα. Πρόκειται για τη Νέα Ελληνική Αριστερά (ΝΕΑ), μικρή ομάδα που ίδρυσε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1972, θέτοντας ζητήματα ανανέωσης και ενότητας της Αριστεράς. Η ΝΕΑ διαλύθηκε αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας. Η άλλη κίνηση, που προερχόταν από την αριστερή πτέρυγα της Δ.Ν. Λαμπράκη και την Πανσπουδαστική Δημοκρατική Κίνηση (ΠΑΝΔΗΚ) Σωτήρης Πέτρουλας, μετά την πτώση της δικτατορίας εμφανίστηκε ως Κίνηση Νέων Σοσιαλιστών και κατόπιν ως Κίνημα Νέας Αριστεράς Ελλάδας.

Ήταν πιο κοντά στις απόψεις του διεθνούς ρεύματος, κυρίως ως προς την προτεραιότητα που έδινε σε ζητήματα διαμόρφωσης αντικαπιταλιστικής συνείδησης μέσα από εναλλακτικές συλλογικές πρακτικές καθημερινής ζωής, την απόρριψη του αστικού καταναλωτικού μοντέλου κ.λπ. Εντούτοις, κι αυτή η κίνηση απείχε πολύ από το διεθνές ομώνυμο ρεύμα, κυρίως γιατί απέρριπτε τις δυναμικές μορφές πάλης με τις οποίες το τελευταίο είχε συνδεθεί, αλλά και γιατί επέμενε στον πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης. Σύντομα μετεξελίχθηκε σε συνεταιριστικό κίνημα υπεράσπισης των δικαιωμάτων των καταναλωτών, με έντονα οικολογικά ενδιαφέροντα και τελικά η δράση της περιορίστηκε στο πλαίσιο της Ένωσης για την Ποιότητα της Ζωής (ΕΠΟΙΖΩ).

Με το ρεύμα της Ν.Α. συνδέθηκαν ομάδες Ελλήνων αριστερών στην Ιταλία κυρίως, όπως αυτή που έβγαζε την εφημερίδα «Επίθεση», με επικεφαλής τον Γιάννη Γαλανόπουλο κ.ά., που μετά τη δικτατορία συμμετείχαν στη συγκρότηση του ρεύματος της Αυτονομίας στην Ελλάδα.

2. Κόμμα που ίδρυσαν το 2023 στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας αποχωρήσει, μετά την εκλογή του μέχρι τότε άγνωστου επιχειρηματία Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία. Ανάμεσά τους είναι οι Αλέξης Χαρίτσης, Έφη Αχτσιόγλου, Ευκλείδης Τσακαλώτος, Νίκος Βούτσης, Δημήτρης Βίτσας, Νίκος Φίλης, Θεανώ Φωτίου κ.ά. Η Νέα Αριστερά εκπροσωπείται στη Βουλή από έντεκα βουλευτές, που είχαν εκλεγεί με τον ΣΥΡΙΖΑ.

 

Νέα Γενιά. Παράνομη εφημερίδα που εξέδιδε η ΕΠΟΝ αμέσως μετά την ίδρυσή της, το 1943. Στη Σ.Ε.  και στην αρθρογραφία της συμμετείχαν οι Ηλέκτρα Αποστόλου, Σταύρος Ζορμπαλάς, Ρόζα Ιμβριώτη, Νίκος Καραντηνός, Μαρία Σβώλου, Κώστας Βάρναλης, Κώστας Σωτηρίου κ.ά. Από τον Νοέμβριο 1944 κυκλοφορούσε ως νόμιμο δεκαπενθήμερο περιοδικό, με αρχισυντάκτη τον Καραντηνό και συνεργάτες τους Έλλη Αλεξίου, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Γιάννη Κορδάτο, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη,  Γιάννη Ρίτσο κ.ά.  Η έκδοση της «Ν.Γ.» απαγορεύτηκε το 1947, όταν τέθηκε εκτός νόμου η ΕΠΟΝ.

2. Εφημερίδα που εξέδωσε το 2003 η Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Νεολαία της Κίνησης για την Ανασύνταξη του ΚΚΕ 1918-1955.

 

Νέα Δημοκρατία. Όρος που υιοθέτησε το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 1973 για τον προσδιορισμό της πρώτης φάσης της αντιμονοπωλιακής-αντιιμπεριαλιστικής επανάστασης. Δεν αποτελούσε ιδιαίτερο στάδιο, αλλά  εντασσόταν σε μια ενιαία επαναστατική διαδικασία που οδηγούσε στον σοσιαλισμό. Ο όρος άλλαξε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση και τη χρήση του από το νέο κόμμα της Δεξιάς. Από το 11ο Συνέδριο του 1982 χρησιμοποιούνταν ο όρος «Πραγματική Αλλαγή».

 

Νέα Διεθνής (Η). 1. Ομάδα αρχειομαρξιστών που συμμετείχε στην ίδρυση της ΟΚΔΕ το 1934 και κατόπιν  προσχώρησε στην οργάνωση που έμεινε γνωστή με τον τίτλο της εφημερίδας «Μπολσεβίκος». Επικεφαλής της ήταν ο Γιώργος Δόξας. Ο τίτλος της παρέπεμπε στην υιοθέτηση του προσανατολισμού του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος για ίδρυση νέας, 4ης Διεθνούς. Εξέδιδε ομώνυμο έντυπο.

2. Έντυπο που εξέδιδε η ομώνυμη πολιτική ομάδα το 1934, με υπεύθυνο τον Γιώργο Δόξα. Τον ίδιο χρόνο, με την προσχώρηση της ομάδας στην οργάνωση του «Μπολσεβίκου», μετατράπηκε σε θεωρητικό περιοδικό.

 

Νέα Ελλάδα. 1. Δεκαπενθήμερη πολιτική επιθεώρηση του ΕΑΜ. Εκδιδόταν παράνομα στην Αθήνα στα 1943-44.

2. Εκδοτικό του ΚΚΕ κατά τα πρώτα χρόνια της μεταφοράς της έδρας του στο Βουκουρέστι, στα 1949-54. Αντικαταστάθηκε στη συνέχεια από τις Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις.

3. Εφημερίδα του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠΑΜ) στα 1967-71. Εκδιδόταν παράνομα στην Ελλάδα και κατόπιν στην Ιταλία, από το τμήμα του ΠΑΜ που συνδεόταν με το ΚΚΕ εσωτερικού.

4. Εφημερίδα του ΚΚΕ, στην αρχή εβδομαδιαία και κατόπιν καθημερινή, που κυκλοφόρησε αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 1974. Εκδότης ήταν το στέλεχος του κόμματος και πρώην βουλευτής της ΕΔΑ, Τάκης Παπανικολάου. Σταμάτησε να κυκλοφορεί μετά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και την επανέκδοση του «Ριζοσπάστη».

 

Νέα Ελληνική Αριστερά (ΝΕΑ). Οργάνωση που ίδρυσε το 1972 ο Μίκης Θεοδωράκης. Διακήρυττε την ενότητα και ανανέωση της Αριστεράς και εξέδιδε στο Παρίσι και κατόπιν στη  Στοκχόλμη, το περιοδικό «Τετράδια Δημοκρατίας». Δρούσε κυρίως στη δυτική Ευρώπη, ενώ λειτουργούσε και πυρήνας στην Ελλάδα, με επικεφαλής τον Νίκο Καραμανλή. Διαλύθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974, και τη συμμετοχή του Θεοδωράκη στην ανασύσταση της ΕΔΑ.

 

Νέα Επιθεώρηση. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που κυκλοφόρησε στα 1928-29, με υπεύθυνο τον Αιμίλιο Χουρμούζιο (Αντρέα Ζεβγά), ως συνέχεια της «Λογοτεχνικής Επιθεώρησης» του 1927. Μεταξύ των συνεργατών της ήταν οι Κώστας Βάρναλης, Γιοσέφ Ελιγιά,  Νίκος Κατηφόρης, Γιάννης Κορδάτος, Ασημάκης Πανσέληνος, Πέτρος Πικρός κ.ά. Επανεκδόθηκε στα 1933-34, με υπεύθυνο και πάλι τον Χουρμούζιο, ο οποίος είχε έρθει ήδη σε ρήξη με το ΚΚΕ, προσεγγίζοντας το τροτσκιστικό ρεύμα.

 

Νέα Εποχή. 1. Περιοδικό της Συγκεντρωτικής Ομάδας του ΣΕΚΕ, που συγκροτήθηκε από πρώην ηγετικά στελέχη του κόμματος. Εκδιδόταν το 1924 στη Θεσσαλονίκη, με διευθυντή τον Δημήτρη Γιαμογιάννη. Για λίγους μήνες έγινε όργανο της Εργατικής Σοσιαλιστικής Ένωσης Ελλάδας, στην οποία είχε προσχωρήσει η Συγκεντρωτική Ομάδα του ΣΕΚΕ. Επανεκδόθηκε το 1928, ως όργανο του σκιώδους Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας.

2. Εφημερίδα της τροτσκιστικής Κομμουνιστικής Διεθνιστικής Ένωσης Ελλάδας (ΚΔΕΕ), μετά την ίδρυσή της, το 1935, και μέχρι τη διάσπασή της, τον ίδιο χρόνο. Κυκλοφόρησαν τέσσερα φύλλα.

3. Παράνομο έντυπο που εκδόθηκε το 1942 από ομάδα στελεχών της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), όπως ο τροτσκιστής Κώστας Αναστασιάδης, ο αριστερός σοσιαλιστής Αχιλλέας Γρηγορογιάννης κ.ά. Η ομάδα συγκροτούσε την αριστερή τάση του κόμματος και ασκούσε κριτική στο ΚΚΕ, κατηγορώντας το για εγκατάλειψη της σοσιαλιστικής προοπτικής και για εθνικιστική παρέκκλιση. Με παρέμβαση του ΚΚΕ, διαγράφηκε από την ΕΛΔ και συνέχισε την έκδοση της «Ν.Ε.» και την αυτόνομη δράση της, ως Επαναστατική Παράταξη του ΚΚΕ.

4. Εφημερίδα που εξέδιδε στη Θεσσαλονίκη το 1946 το μικρό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας του Γιάννη Πασαλίδη, το οποίο συμμετείχε στον Συνασπισμό Κομμάτων του ΕΑΜ.

 

Νέα Ζωή. 1. Δεκαπενθήμερο περιοδικό που εξέδιδαν οι συνδικαλιστές Κώστας Σπέρας και Γιάννης Φανουράκης το 1921. Ασκούσε πολεμική απέναντι στο ΣΕΚΕ(Κ) και τη ΓΣΕΕ, υποστηρίζοντας την ανεξαρτησία του συνδικαλιστικού κινήματος από παρεμβάσεις πολιτικών κομμάτων.

2. Εφημερίδα που εξέδιδε το 1926 στη Θεσσαλονίκη ο Στέλιος Χριστοδούλου, με διευθυντή τον Δημήτρη Γιαμογιάννη. Αποτελούσε όργανο του σκιώδους Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας.

3. Λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδιδε ο Πέτρος Πικρός, όταν είχε διαφωνήσει και πάλι με το ΚΚΕ, το 1945.

 

Νέα Κοινωνία. Έντυπο που εξέδιδε το μικρό κεντροαριστερό εαμικό κόμμα Δημοκρατική Ένωση, το 1944.

 

Νέα Πολιτεία. Μικρή σοσιαλιστική κίνηση που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1894, από πρώην μέλη του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου. Είχε ρεφορμιστικό προσανατολισμό και εκφραζόταν από την εφημερίδα «Μεταρρυθμιστής».

 

Νέα Πορεία. Φοιτητικό περιοδικό, που εκδιδόταν στην Τεργέστη την περίοδο της δικτατορίας, ως όργανο της Ανεξάρτητης Αριστεράς, η οποία συγκροτούνταν γύρω από την εφημερίδα «Επίθεση».

 

Νέα Προοπτική. Εφημερίδα, όργανο της τροτσκιστικής οργάνωσης Εργατικό Επαναστατικό Κόμμα (ΕΕΚ). Κυκλοφορεί από το 1989, μετά τη διάσπαση του ΕΕΚ και την προσχώρηση στον Συνασπισμό της Αριστεράς τμήματος του κόμματος που έλεγχε την εφημερίδα «Σοσιαλιστική Αλλαγή». Υπεύθυνος της έκδοσης είναι ο Θεόδωρος Κουτσουμπός.

 

Νεγρεπόντης Γιάννης (1930-1991). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Ξυνοτρούλια. Γεννήθηκε στη Λάρισα, σπούδασε αρχαιολογία και θέατρο στην Αθήνα, εντάχθηκε στην Αριστερά και δημοσίευσε έργα του στην «Επιθεώρηση Τέχνης». Το 1967 εξορίστηκε στη Λέρο και συμμετείχε στη μεταδικτατορική ΕΔΑ. Έχει γράψει ποιήματα, θεατρικά έργα κ.ά.

 

Νέο Αριστερό Ρεύμα (ΝΑΡ). Οργάνωση της επαναστατικής Αριστεράς. Ιδρύθηκε το 1990, μετά τη διάσπαση της ΚΝΕ και την αποχώρηση στελεχών και μελών του ΚΚΕ, που διαφώνησαν το 1989 με την πολιτική του Συνασπισμού της Αριστεράς και τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση συνεργασίας με τη Νέα Δημοκρατία. Στις εκλογές του Απριλίου 1990 συμμετείχε ως Λαϊκή Αντιπολίτευση, σε συνεργασία με το ΕΕΚ, παίρνοντας 14.500 ψήφους (0,22%).

Η εκλογική αποτυχία και ζητήματα προσανατολισμού και φυσιογνωμίας της οργάνωσης οδήγησαν στην αποχώρηση μέρους του δυναμικού της. Αποσαφηνίζοντας τα ιδεολογικοπολιτικά του χαρακτηριστικά, διατύπωσε τη θέση πως ο καπιταλισμός διανύει ένα νέο στάδιο, αυτό του «παγκόσμιου ολοκληρωτικού καπιταλισμού», που καθιστά αναγκαία και δυνατή την επαναθεμελίωση του κομμουνιστικού κινήματος και την προοπτική νέων επαναστάσεων σε κομμουνιστική κατεύθυνση.

Εκπροσωπήθηκε μέχρι το 1994 στην Ευρωβουλή με τον Δημήτρη Δεσύλλα, που είχε εκλεγεί το 1989, ως στέλεχος του ΚΚΕ, με τον Συνασπισμό της Αριστεράς. Συμμετείχε με το ενωτικό σχήμα της Μαχόμενης Αριστεράς στις εκλογές τον 1993 και 1996, και από το 1999 στο Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΜΕΡΑ) και πήρε μέρος στις εκλογές του 2000, 2004 και 2007. Από το 2009 αποτελεί συνιστώσα της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, με την οποία συμμετείχε σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις από τότε μέχρι τώρα.

Συμμετείχε στην Πρωτοβουλία Αγώνα στα 2002-05. Παρεμβαίνει στο φοιτητικό κίνημα, μέσα από τα σχήματα της ΕΑΑΚ, και στο συνδικαλιστικό κίνημα των εργαζομένων, μέσω των Παρεμβάσεων-Συσπειρώσεων,  και προβάλλει τη θέση της συγκρότησης ενός νέου εργατικού κινήματος, σε ρήξη με τις συναινετικές ρεφορμιστικές πολιτικές και τη γραφειοκρατική δομή των υπαρκτών συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Εκδίδει την εβδομαδιαία εφημερίδα «Πριν» και η νεολαία του συσπειρώνεται στην οργάνωση Νεολαία Κομμουνιστική Απελευθέρωση. Μεταξύ των βασικών στελεχών του είναι οι Δημήτρης Δεσύλλας, Αντώνης Δραγανίγος, Παναγιώτης Μαυροειδής, Άγγελος Χάγιος  κ.ά. Ηγετικές προσωπικότητες του NAP υπήρξαν, μέχρι τον θάνατό τους, οι Γιώργος Γράψας, πρώην γραμματέας της ΚΝΕ, και Κώστας Τζιαντζής. Από 2013 ο πλήρης τίτλος του είναι Νέο Αριστερό Ρεύμα για την Κομμουνιστική Απελευθέρωση.

Από το ΝΑΡ έχουν αποσπαστεί κατά καιρούς ομάδες μελών και στελεχών που συγκρότησαν άλλες πολιτικές συλλογικότητες, όπως την Αριστερή Ανασύνταξη (1992), την Εργατική Πολιτική (2006), το Σύγχρονο Κομμουνιστικό Σχέδιο και την Αναμέτρηση (2018) κ.ά.

 

Νέο Ξεκίνημα. 1. Περιοδική έκδοση της ομάδας Πουλιόπουλου, μετά τη ρήξη της με την κυρίαρχη τάση στο ΚΚΕ το 1927. Κυκλοφόρησαν δύο τεύχη και στο πρώτο δημοσιεύτηκε το γράμμα προς τα μέλη του ΚΚΕ, των Παντελή Πουλιόπουλου και Παστία Γιατσόπουλου, με το οποίο προτεινόταν η ανασυγκρότηση του κόμματος, με νέα πιο αυστηρά ποιοτικά κριτήρια.

2. Εφημερίδα που εξέδιδε το 1966 ο Άγις Στίνας. Εξέφραζε θέσεις της κίνησης του Εργατικού Μετώπου και της τάσης του γαλλικού περιοδικού «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα», και επέκρινε το ΚΚΕ και την ΕΔΑ σαν κόμματα αντεργατικά και όργανα του ρωσικού ιμπεριαλισμού.

 

Νέοι Αγώνες. Εφημερίδα της μ-λ οργάνωσης Εργατικό Επαναστατικό Αντιιμπεριαλιστικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ). Κυκλοφόρησε στα 1975-78.

 

Νέοι Βωμοί. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που κυκλοφόρησε το 1924, με τη στήριξη του ΣΕΚΕ(Κ). Μεταξύ των συνεργατών του ήταν οι Ρήγας Γκόλφης, Γιάννης Κορδάτος, Ναπολέων Λαπαθιώτης,  Κώστας Παρορίτης, Πέτρος Πικρός κ.ά.

 

Νέοι Καιροί. Σοσιαλιστική εφημερίδα που εκδιδόταν στον Πύργο στα 1910-11. Στις σελίδες της αναδημοσιευόταν σε συνέχειες το βιβλίο του Γεωργίου Σκληρού, «Το κοινωνικό μας ζήτημα».

 

Νέοι Πρωτοπόροι. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 1931 ως συνέχεια των «Πρωτοπόρων», μετά τον παραμερισμό του διευθυντή τους Πέτρου Πικρού, από τη νέα ηγεσία του ΚΚΕ. Βασικοί συνεργάτες του περιοδικού ήταν κατά καιρούς οι Βάσος Βαρίκας, Κώστας Βάρναλης, Πέρσα Βλάση,  Δημήτρης Γληνός, Γιάννης Ζέβγος, Γαλάτεια Καζαντζάκη,  Νίκος Καρβούνης, Νίκος Κατηφόρης, Γιάννης Κορδάτος, Μιλτιάδης Πορφυρογένης, Φούλα Χατζιδάκη κ.ά. Η έκδοση σταμάτησε με τη δικτατορία του 1936.

 

Νέοι Σοσιαλιστές. Οργάνωση νεολαίας της Εργατικής Διεθνιστικής Ένωσης (ΕΔΕ). Ιδρύθηκε το 1974 και παρέμβαινε στο νεολαιίστικο κίνημα με τη Σοσιαλιστική Φοιτητική Παράταξη και τη Σοσιαλιστική Μαθητική Παράταξη. Διοργάνωνε ετήσιο Φεστιβάλ Τροτσκισμού. Από το 1985 έγινε νεολαία του Εργατικού Επαναστατικού Κόμματος (ΕΕΚ) και διαλύθηκε το 1989, μετά τη διάσπασή του.

 

Νέοι Στόχοι. Τροτσκιστικό θεωρητικό περιοδικό, συνδεδεμένο με το παράνομο ΚΔΚΕ. Εκδιδόταν νόμιμα στα 1971-72 από τον Θύμιο Παπανικολάου. Συνδεόταν με τις εκδόσεις «Στόχοι» και δημοσίευε κλασικά μαρξιστικά έργα, καθώς και κείμενα του τροτσκιστικού κινήματος.

 

Νεολαία. Όργανο της ΟΚΝΕ από την ίδρυσή της, το 1922. Μέχρι το 1927 έβγαινε ως δεκαπενθήμερη εφημερίδα, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας Πάγκαλου (1925-26) που η έκδοσή της είχε απαγορευτεί, και κατόπιν ως περιοδικό. Συνέχισε να εκδίδεται παράνομα κατά περιόδους, μετά την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, στα 1936-38, και στα πρώτα χρόνια της Κατοχής. Η έκδοσή του σταμάτησε το 1943, μετά τη διάλυση της ΟΚΝΕ και την ίδρυση της ΕΠΟΝ.

 

Νεολαία ΕΔΑ. Οργάνωση νεολαίας της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς που λειτούργησε στα 1958-64. Μετά την απαγόρευση λειτουργίας της Ενιαίας Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΕΔΝΕ), το 1952, οι νεολαιίστικοι πυρήνες εμφανίζονταν ως «Νέοι της ΕΔΑ», με επικεφαλής τον Θανάση Κακογιάννη. Είχαν χαλαρή οργανωτική σύνδεση, για να αποφευχθεί η διάλυσή τους, ενώ μεγάλος αριθμός νέων κομμουνιστών συμμετείχε στην παράνομη ΕΠΟΝ. Η απόφαση για την ίδρυση της Ν. ΕΔΑ πάρθηκε αμέσως μετά τη διάλυση της ΕΠΟΝ. Πρώτος γραμματέας ανέλαβε ο επονίτης και στέλεχος του ΚΚΕ Νίκος Σολωμός, που αμέσως μετά εξορίστηκε και αντικαταστάθηκε από τον Θόδωρο Μαλικιώση. Από το 1961 επικεφαλής της Ν. ΕΔΑ ήταν ο Τάκης Μπενάς. 

Η Ν. ΕΔΑ, δρώντας σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες λόγω των αστυνομικών διώξεων, πέτυχε σχετική μαζικοποίηση και ο ρόλος της ήταν σημαντικός στην ανάπτυξη του μεγάλου φοιτητικού και μαθητικού κινήματος των αρχών της δεκαετίας του 1960.

Στα 1963-64 αποτέλεσε χώρο διεξαγωγής αντιπαραθέσεων ανάμεσα στους υπερασπιστές της πολιτικής του ΚΚΕ και στις τάσεις των διαφωνούντων, που τελικά συγκρότησαν το μ-λ ρεύμα και την κίνηση Φίλοι Νέων Χωρών, ενώ από το 1962 δρούσε και η φράξια της Σοσιαλιστικής Συνειδητοποίησης (ΣΟ.ΣΥΝ.). Με την ίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, το 1963, τέθηκε το ζήτημα ενοποίησης των δύο οργανώσεων, που κατέληξε στην ίδρυση της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη το 1964. Με τη διάλυση της Ν. ΕΔΑ διαφώνησε η ΣΟ.ΣΥΝ. (Μάκης Παπούλιας, Σωτήρης Πέτρουλας, Γιώργος Χατζόπουλος κ.ά.), υποστηρίζοντας πως μια ευρύτερη οργάνωση νεολαίας δεν θα μπορούσε να έχει σαφή πολιτικά χαρακτηριστικά και να διαπαιδαγωγεί επαναστατικά τα μέλη της.

Στα 1963-64 εξέδιδε στην Αθήνα την εφημερίδα «Πρωτοπόρος».

 

Νεολαία Κομμουνιστική Απελευθέρωση. Οργάνωση νεολαίας του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ). Ιδρύθηκε το 1995, ως μετεξέλιξη της ΚΝΕ/ΝΑΡ. Εκδίδει το περιοδικό «Αναιρέσεις», διοργανώνοντας και ετήσιο ομώνυμο φεστιβάλ, και το θεωρητικό περιοδικό «Τετράδια μαρξισμού για την κομμουνιστική απελευθέρωση». Παρεμβαίνει στο φοιτητικό κίνημα μέσω της ΕΑΑΚ.

 

Νεολαία Συνασπισμού. Μετονομασία της Ένωσης Αριστερών Νέων το 1999. Η οργανωτική της ανάπτυξη ήταν αναντίστοιχη της επιρροής του κόμματος, αν και από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 είχε σχετική μαζικοποίηση. Παρέμβαινε στο φοιτητικό κίνημα μέσω του Δικτύου Αυτόνομων Ριζοσπαστικών Αριστερών Σχημάτων και της Αριστερής Ενότητας, συμμετείχε ενεργά στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ και ήταν μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοκρατικών Αριστερών Νεολαιών (ENDYL). Εξέδιδε το περιοδικό «Ενέδρα» και γραμματείς της ήταν κατά σειρά οι Αλέξης Τσίπρας, Δημήτρης Τζανακόπουλος και Τάσος Κορωνάκης. Το 2013 διαλύθηκε και τα μέλη της εντάχθηκαν στη Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ.

 

Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ. Ιδρύθηκε το 2013, με τη συγχώνευση νεολαιίστικων οργανώσεων των μέχρι τότε συνιστωσών του ΣΥΡΙΖΑ, μετά τη συγκρότησή του σε ενιαίο κόμμα. Γραμματέας της εκλέχτηκε ο Ηλίας Παντελεάκος. Το 2015, μετά τη μνημονιακή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ, αποχώρησε η πλειονότητα των μελών της. Ακολούθησε η διακοπή των σχέσεων της φοιτητικής παράταξης Αριστερή Ενότητα με τον ΣΥΡΙΖΑ και οι φοιτητές της Ν.ΣΥΡΙΖΑ συγκρότησαν το Bloco – Δίκτυο Σχημάτων Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Νέος γραμματέας της οργάνωσης ανέλαβε ο Ιάσονας Σχινάς-Παπαδόπουλος και τον διαδέχτηκαν οι Σωτήρης Αλεξίου και Κωνσταντίνος Βλαχάκης. Από το 2016 εκδίδει το περιοδικό «Σπούτνικ».

 

Νεολαιίστικο κίνημα. Το κίνημα που συγκροτείται από τη νεολαία, η οποία κατά τους μαρξιστές αποτελεί ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία και παρά τη διαταξική σύνθεσή της μπορεί να πολώνεται προς την πλευρά της εργατικής τάξης και του εργατικού κινήματος, λόγω των κοινωνικών συμφερόντων της και της τάσης της για αμφισβήτηση της κυρίαρχης πραγματικότητας. Νεολαιίστικο κίνημα με αριστερό προσανατολισμό αναπτύχθηκε σε διάφορες περιόδους κατά τον 20ό αιώνα, ιδιαίτερα τις δεκαετίες 1960 και 1970. Σταθερή κατεύθυνση των αριστερών κομμάτων είναι η συγκρότηση οργανώσεων νεολαίας, ενώ τόσο η Σοσιαλιστική όσο και η Κομμουνιστική Διεθνής είχαν ιδρύσει παράλληλες Διεθνείς Νέων.

Το ν.κ. στην Ελλάδα. Η πρώτη απόπειρα συγκρότησης αριστερής οργάνωσης νεολαίας στην Ελλάδα έγινε το 1912, από το Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθήνας του Νίκου Γιαννιού. Αυτός ο βραχύβιος Σοσιαλιστικός Όμιλος Νεολαίας Αθηνών είχε επικεφαλής τον Κώστα Καραμούζη-Αθάνατο και εξέδιδε το περιοδικό «Ανάστασις». Ήδη δρούσε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη και η Σοσιαλιστική Νεολαία της Φεντερασιόν, που συνέχισε τη δράση της μέχρι το 1918. Το 1917 ιδρύθηκε από τη Σοσιαλιστική Οργάνωση Αθήνας του Παναγή Δημητράτου η Σοσιαλιστική Οργάνωση Νεολαίας Αθήνας, με βασικά στελέχη τους Σπύρο Κουμιώτη, Δημοσθένη Λιγδόπουλο,  Μιχάλη Οικονόμου, Φραγκίσκο Τζουλάτη κ.ά.

Μετά την ίδρυση του ΣΕΚΕ οι πυρήνες της σοσιαλιστικής νεολαίας σε διάφορες πόλεις  αποτέλεσαν το 1920 την Ομοσπονδία Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών Ελλάδας, η οποία το 1922 μετονομάστηκε σε Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή Νέων. Το 1921 σοβαρό πρόβλημα δημιουργήθηκε με την προσωρινή απόσπαση στελεχών που ίδρυσαν την Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Νεολαία Αθηνών, υποστηρίζοντας πως το ν.κ. δεν θα έπρεπε να εξαρτάται από το κόμμα.

HOKNE, έχοντας κατεξοχήν εργατική σύνθεση, απέκτησε στη συνέχεια μεγάλη επιρροή και στον φοιτητικό χώρο, με το ξέσπασμα φοιτητικών αγώνων από το 1929, καθώς και στους μαθητές, φτάνοντας το 1936 τα 15.000 μέλη. Το 1932 ιδρύθηκε και η Σοσιαλιστική Πρωτοπορία, που συνδέθηκε με τη Σοσιαλιστική Διεθνή Νέων ως νεολαία του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ). Νεολαιίστικο τμήμα είχε και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας. Οι αριστερές νεολαίες, σε συνεργασία με νεολαίες βενιζελικών και άλλων αστικών κομμάτων, ίδρυσαν τα 1936 την αντιφασιστική Φιλειρηνική Ένωση Οργανώσεων Νέων (ΦΕΟΝ).

Τέθηκαν εκτός νόμου από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 και το 1937, σε συνεργασία και πάλι με τις επίσης παράνομες νεολαίες αστικών δημοκρατικών κομμάτων, ίδρυσαν το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων, στο οποίο πρωταγωνιστικός ήταν ο ρόλος της ΟΚΝΕ. Από το 1938 ουσιαστικά σταμάτησε κάθε μαζική δραστηριότητα στο νεολαιίστικο κίνημα, μετά από αλλεπάλληλες συλλήψεις στελεχών του και κυρίως των στελεχών της ΟΚΝΕ. H δικτατορία συγκρότησε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), που μαζικοποιήθηκε με την υποχρεωτική ένταξη στις γραμμές της, αλλά απέτυχε στην προσπάθεια φασιστικοποίησης των νέων. Το 1941 δρούσε η μικρή οργάνωση Αλήθεια, που συνδεόταν με το ΚΚΕ.

Μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, συγκροτήθηκε το 1942 το ΕΑΜ Νέων, με τη συμμετοχή της ΟΚΝΕ, της Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας Ελλάδας (του ΣΚΕ), της Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας (της ΕΛΔ), της Αγροτικής Νεολαίας Ελλάδας (του ΑΚΕ), της Φιλικής Εταιρίας Νέων (μετεξέλιξη της Αλήθειας), της Λεύτερης Νέας και άλλων οργανώσεων, που είχαν ιδρυθεί από την ΟΚΝΕ σε διάφορους χώρους. Το ΕΑΜ Νέων μαζικοποιήθηκε πολύ γρήγορα και τον Φεβρουάριο 1943 προχώρησε στην αυτοδιάλυση των οργανώσεων που το αποτελούσαν και την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ). H ΕΠΟΝ υπήρξε η μαζικότερη οργάνωση στην ιστορία του ελληνικού ν.κ. και κατά την Απελευθέρωση, το 1944, τα μέλη της έφταναν τα 640.000. H συμβολή της στην ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος και στους διεκδικητικούς αγώνες των νέων, τόσο κατά την περίοδο της Κατοχής όσο και μετά την Απελευθέρωση, ήταν καθοριστικός. Απομαζικοποιήθηκε μετά το 1946, εξαιτίας των διώξεων, και το 1947 τέθηκε εκτός νόμου. Συνέχισε να δρα στην παρανομία, ουσιαστικά ως νεολαία του επίσης παράνομου ΚΚΕ.

Το μεταπολεμικό ν.κ. Από το 1950 έγιναν προσπάθειες ανασυγκρότησης του ν.κ. και νέοι αριστεροί στελέχωσαν τις μικρές οργανώσεις νεολαίας των νόμιμων αριστερών κομμάτων: τις Σοσιαλιστικές Νεολαίες του ΣΚ-ΕΛΔ και του ΣΚΕ του Γιάννη Πασαλίδη, τη Δημοκρατική Αριστερή Νεολαία (ΔΑΝ) της Ένωσης Δημοκρατικών Αριστερών, τη Φιλελεύθερη Αριστερή Νεολαία (ΦΑΝ) του Κόμματος Αριστερών Φιλελευθέρων, τη Δημοκρατική Ριζοσπαστική Νεολαία, του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος Ελλάδας, και τη Νεολαία του Δημοκρατικού Συναγερμού. Παράλληλα, ιδρύθηκε το Δημοκρατικό Φιλειρηνικό Μέτωπο Νέων, που τέθηκε εκτός νόμου και το ηγετικό του στέλεχος Νίκος Νικηφορίδης εκτελέστηκε.

Το 1951, μετά την ίδρυση της ΕΔΑ, με τη συγχώνευση της Σοσιαλιστικής Νεολαίας του κόμματος του Πασαλίδη, της ΔΑΝ, της ΦΑΝ, της Δημοκρατικής Ριζοσπαστικής Νεολαίας και της Νεολαίας του Δημοκρατικού Συναγερμού, ιδρύθηκε η Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΕΔΝΕ), που τέθηκε εκτός νόμου και διαλύθηκε τον επόμενο χρόνο. Μέχρι το 1958 λειτουργούσαν πυρήνες των Νέων της ΕΔΑ, παράλληλα με τους παράνομους πυρήνες της ΕΠΟΝ. Λειτουργούσε επίσης και ο Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος Νέων, στον οποίο συμμετείχαν και τροτσκιστές.

Το μαζικό ν.κ. έκανε ξανά την εμφάνισή του από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, κυρίως με τις διαδηλώσεις συμπαράστασης στον κυπριακό λαό, που αποκτούσαν αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα, αλλά και με την ανασυγκρότησή του στον φοιτητικό χώρο και στον χώρο της εργαζόμενης νεολαίας.

Το 1958 ιδρύθηκε η Νεολαία της ΕΔΑ και στα 1962-63 το ν.κ. γνώρισε ορμητική ανάπτυξη, με τις κινητοποιήσεις φοιτητών και μαθητών για τα ζητήματα των συνθηκών εκπαίδευσης και την προβολή του αιτήματος για τη διάθεση του 15% του κρατικού προϋπολογισμού για την παιδεία. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν και αγώνες της εργαζόμενης νεολαίας και ιδρύθηκαν εκατοντάδες επιτροπές νέων στα εργατοϋπαλληλικά σωματεία. Το ν.κ. αποτέλεσε σημαντική συνιστώσα του κινήματος δημοκρατικής αντίστασης ενάντια στο Κράτος της Δεξιάς, ιδιαίτερα το 1965 με τα Ιουλιανά.

Το 1964 ιδρύθηκε η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ), με τη συγχώνευση της Νεολαίας ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Η ΔΝΛ αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα και η δράση της αγκάλιασε τη φοιτητική, μαθητική, εργατική και αγροτική νεολαία. Σημαντική παρέμβαση είχε και η Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ) της Ένωσης Κέντρου, μεγάλο μέρος των μελών και των στελεχών της οποίας είχε σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Την ίδια περίοδο στις γραμμές του ν.κ. εμφανίζονται και τάσεις αμφισβήτησης της πολιτικής της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, και συγκροτούνται οργανώσεις έξω από τη ΔΝΛ, όπως η Πανσπουδαστική Δημοκρατική Κίνηση (ΠΑΝΔΗΚ) Σωτήρης Πέτρουλας και η Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΠΣΠ), η οποία εντασσόταν στο μ-λ ρεύμα.

Με την επιβολή της δικτατορίας, το 1967, το ν.κ. διαλύεται και μέλη των προδικτατορικών οργανώσεων συμμετέχουν στην ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η μαζικότερη απ’ αυτές ήταν η σπουδαστική οργάνωση Ρήγας Φεραίος, που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο 1967 από πρώην στελέχη της ΔΝΛ και συνδέθηκε με το παράνομο ΚΚΕ. Μετά τη διάσπαση του κόμματος, το 1968, ο Ρ.Φ. συντάσσεται με το ΚΚΕ εσωτερικού. Τον ίδιο χρόνο ιδρύεται από το ΚΚΕ η Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ). Μεγάλο μέρος αγωνιστών του προδικτατορικού ν.κ. συμμετέχει στην ίδρυση οργανώσεων ενταγμένων στο μ-λ και στο τροτσκιστικό ρεύμα, και άλλων ρευμάτων της επαναστατικής Αριστεράς.

Μαζικό ν.κ. δεν υπάρχει μέχρι το 1971-72, οπότε αρχίζουν οι πρώτες εκδηλώσεις ανάπτυξης κινήματος στον φοιτητικό χώρο, όπου δρα ο P.Φ., η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ, που συγκροτείται από την ΚΝΕ, η Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας (ΑΑΣΠΕ) του ΕΚΚΕ, πυρήνες της ΟΜΛΕ, κύκλοι της επιρροής του ΠΑΚ, του Ανδρέα Παπανδρέου, κ.λπ. Το 1973 το φοιτητικό κίνημα περνάει σε προωθημένες μορφές πάλης, με την κατάληψη της Νομικής Σχολής της Αθήνας, τον Φεβρουάριο, και του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο, που εξελίσσεται σε λαϊκή αντιδικτατορική εξέγερση. Ο πρωτοπόρος ρόλος των φοιτητών στο μαζικό αντιδικτατορικό κίνημα καθόρισε και την ανάπτυξη του μεταδικτατορικού ν.κ., στο οποίο η βαρύτητα του φοιτητικού κινήματος ήταν εξαιρετικά σημαντική.

Το μεταδικτατορικό ν.κ. Μετά το 1974 το ν.κ. αναπτύχθηκε με γρήγορους ρυθμούς και η Αριστερά αναδείχτηκε σε μεγάλη δύναμη στους χώρους της εκπαίδευσης, αλλά και στην εργαζόμενη νεολαία. Μεταξύ των πολιτικών οργανώσεων νεολαίας, μαζικότερη ήταν η ΚΝΕ, ακολουθούσε η Νεολαία ΠΑΣΟΚ και ο Ρήγας Φεραίος, ενώ χιλιάδες νέοι εντάχθηκαν στην εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, κυρίως στις οργανώσεις του μ-λ ρεύματος. Προς τα τέλη της δεκαετίας διαμορφώθηκε ένα νεολαιίστικο ρεύμα αμφισβήτησης που ξεπερνούσε το πλαίσιο του αντιφασιστικού και αντιιμπεριαλιστικού προσανατολισμού της πρώτης μεταδικτατορικής περιόδου. Κύρια έκφραση του ρεύματος αντικαπιταλιστικής κριτικής στον κομμουνιστικό χώρο ήταν η ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (Β΄ Πανελλαδική), που προήλθε από διάσπαση του Ρήγα Φεραίου το 1978, ενώ εμφανίστηκε και μαζικό ν.κ. αντιεξουσιαστικής κατεύθυνσης (αναρχοαυτόνομοι).

Το αριστερό ν.κ. παρέμεινε ισχυρό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οπότε παρουσιάστηκαν φαινόμενα συντηρητικής στροφής στη νεολαία, που εκφράστηκαν με την ενίσχυση της οργάνωσης νεολαίας της Δεξιάς, με την αποπολιτικοποίηση πλατιών νεολαιίστικων μαζών και την εγκατάλειψη των μαρξιστικών αναφορών από τη Νεολαία ΠΑΣΟΚ. Το 1989 διασπάστηκε η ΚΝΕ, λόγω της αντίθεσης της μεγάλης πλειοψηφίας των μελών της στην πολιτική κυβερνητικής συνεργασίας του ΚΚΕ με τα αστικά κόμματα. Οι διαφωνούντες συγκρότησαν το Νέο Αριστερό Ρεύμα (ΝΑΡ) και από κοινού με τις Αριστερές Συσπειρώσεις Φοιτητών, που εξέφραζαν κατά τη δεκαετία του 1980 το μεγαλύτερο μέρος της άκρας Αριστεράς στο φοιτητικό κίνημα, και τα υπολείμματα της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (νεολαίας πλέον του ΚΚΕ Εσ. / Ανανεωτική Αριστερά, μετά τη διάλυση του ΚΚΕ εσ.), συγκρότησαν την Ενιαία Ανεξάρτητη Αριστερή Κίνηση (ΕΑΑΚ), η οποία, κατά τη δεκαετία του 1990, ήταν η μεγαλύτερη αριστερή δύναμη στον φοιτητικό χώρο, αν και με πολύ περιορισμένη απήχηση σε σχέση με την παρουσία της Αριστεράς στις προηγούμενες περιόδους. Σε αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης μπήκε η ΚΝΕ, μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1991, και στα τέλη της δεκαετίας αναδείχτηκε στη μεγαλύτερη αριστερή δύναμη στο ν.κ. Αντίθετα, σοβαρή αδυναμία παρουσίαζε σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1990 ο Συνασπισμός, που κατόρθωσε να αποκτήσει προσβάσεις στο ν.κ. μόνο κατά τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, μετά την ίδρυση του ΣΥΡΙΖΑ.

Χαρακτηριστικό του ν.κ. τις τελευταίες δεκαετίες είναι ο περιορισμός του στους χώρους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με μικρή παρουσία στους μαθητές, ενώ απουσιάζει κινηματική δραστηριότητα στους χώρους της εργαζόμενης νεολαίας, ως αποτέλεσμα της συνολικότερης κρίσης του συνδικαλιστικού κινήματος, αλλά και των νέων μορφών εργασιακών σχέσεων (ελαστική εργασία, εργασιακή περιπλάνηση και ανεργία). Η συντηρητική στροφή της νεολαίας, που έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη δεκαετία του 1990, άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 να αντιστρέφεται, κυρίως μέσα από την ανάπτυξη αντιπολεμικών, αντιιμπεριαλιστικών και φοιτητικών διεκδικητικών αγώνων, αλλά και τη διαπίστωση των αδιεξόδων που προκαλεί στη ζωή των νέων η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου στην εκπαίδευση και την εργασία. Εντούτοις, σοβαρό πρόβλημα για την Αριστερά παραμένει η αδυναμία ανάπτυξης κινήματος της εργαζόμενης και άνεργης νεολαίας.

Σημαντική στιγμή στην ιστορία του ν.κ. αποτέλεσε η εξέγερση του Δεκεμβρίου 2008, μετά τη δολοφονία του 15χρονου μαθητή Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από αστυνομικό, καθώς και οι αγώνες που απέτρεψαν την εγκατάσταση Πανεπιστημιακής Αστυνομίας στις ανώτατες σχολές, στα 2021-22.

 

Νέον Βιβλιοπωλείον. Εκδοτικός οργανισμός του παράνομου Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΔΚΕ) στα 1962-67. Διευθυντής του ήταν ο Γιάννης Βερούχης. Μεταξύ άλλων εξέδωσε και έργα του Τρότσκι, σε μετάφραση του Μιχάλη Λίλλη. Με το «Ν.Β.» συνδεόταν το περιοδικό «Ο Λόγος μας».

 

Νέον Φως. Εφημερίδα που εξέδιδε το 1898 ο Αναρχικός Όμιλος Πύργου. Υπεύθυνος της έκδοσης ήταν ο Βασίλειος Θεοδωρίδης.

 

Νέος Δρόμος. 1. Περιοδικό που εξέδιδε στα 1928-29 ο Δημήτρης Γληνός, μετά τη διακοπή έκδοσης της «Αναγέννησης». Εξέφραζε την αριστερή πτέρυγα του δημοτικιστικού κινήματος.

2. Εφημερίδα που εκδιδόταν από τη μειοψηφία της Κομμουνιστικής Διεθνιστικής Ένωσης Ελλάδας (ΚΔΕΕ), που αποσπάστηκε, λίγο μετά την ίδρυσή της, το 1935. Καθώς διατήρησε τον τίτλο της ΚΔΕΕ, που χρησιμοποιούσε και η πλειοψηφία, έγινε γνωστή με τον τίτλο της εφημερίδας. Η βασική διαφωνία βρισκόταν στην απόρριψη της εκτίμησης της πλειοψηφίας ότι η κατάσταση στη χώρα ήταν επαναστατική. Επικεφαλής ήταν ο Κώστας Καστρίτης και βασικά στελέχη οι Κώστας και Χρήστος Αναστασιάδης, Δημοσθένης Βουρσούκης, Γιάννης Θεοδωράτος, Γιάννης Ταμτάκος κ.ά. Εκδόθηκαν τέσσερα φύλλα της εφημερίδας το καλοκαίρι του 1936, και με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά η οργάνωση πέρασε στην παρανομία και τα μέλη της, σχεδόν στο σύνολό τους, συνελήφθησαν. Τον επόμενο χρόνο ενοποιήθηκε με την ΟΚΔΕ και ίδρυσαν την Ενιαία Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΕΟΚΔΕ).

3. Όργανο του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας στα 1944-46. Αρχισυντάκτης ήταν o Ορφέας Οικονομίδης και βασικοί του συνεργάτες οι Κώστας Γαβριηλίδης,  Γιώργος Θανασέκος, Γιάννης Κορδάτος, Βασίλης Πάνου κ.ά.

 

Νέος Κόσμος. Πολιτικό-θεωρητικό περιοδικό, όργανο της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Εκδιδόταν από το 1949 στο Βουκουρέστι. Ήταν δεκαπενθήμερο μέχρι το τέλος του 1949 και στη συνέχεια μηνιαίο. Η έκδοσή του συνεχίστηκε μέχρι το 1974 και διακόπηκε με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και την επανέκδοση της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης».

 

Νέος Λαός. Εβδομαδιαία εφημερίδα του Κόμματος Εργασίας του Γεωργίου Γεωργιάδη, που εκδιδόταν το 1946.

 

Νέος Λενινιστής. Πολιτικό-θεωρητικό περιοδικό της ΟΚΝΕ που εκδιδόταν από το 1926 ως δεκαπενθήμερο και από το 1927 κυκλοφορούσε ανά μήνα. Στα 1927-29 κυκλοφορούσε και η  «Βιβλιοθήκη Νέου Λενινιστή» με θεωρητικά κείμενα. Ο «Ν.Λ.» αντιμετώπισε ποικίλες και πολύχρονες διώξεις. Κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά και της Κατοχής συνέχισε να εκδίδεται παράνομα, μέχρι τη διάλυση της ΟΚΝΕ το 1943.

 

Νέος Μαχητής. Νεολαιίστικη εφημερίδα που εκδιδόταν στα 1947-49 στις περιοχές όπου δρούσε ο ΔΣΕ, απευθυνόμενη, κυρίως, στους νέους μαχητές του.

 

Νέος Νουμάς. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδιδαν στα 1949-53 οι Στέφανος Χατζημιχελάκης και Νίκος Οιχαλιώτης. Κυκλοφορούσε ανά δίμηνο και μεταξύ των συνεργατών του ήταν οι Μάρκος Αυγέρης, Δημοσθένης Βουτυράς, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μιχάλης Κατσαρός, Γιάννης Σκαρίμπας, Ρώμας Φιλύρας κ.ά. Αν και οι εκδότες του είχαν τροτσκιστικό προσανατολισμό, το περιοδικό διατήρησε μια ευρύτερη αριστερή φυσιογνωμία.

 

Νέος Σοσιαλισμός. Εφημερίδα που εξέδιδε στα 1893-95 μικρή ομάδα πρώην μελών του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου. Υποστήριζε πως η προοπτική του σοσιαλισμού στην Ελλάδα συνδέεται με την εθνική της ολοκλήρωση, με την απελευθέρωση των τουρκοκρατούμενων περιοχών όπου ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί.

 

Νέος Φοιτητής. Περιοδικό που εξέδιδαν οι φοιτητές της κίνησης Φίλοι Νέων Χωρών το 1966, με υπεύθυνη την Αιμιλία Ράσκου.

 

Νεροκάρεν (Αλύγιστος). Εφημερίδα που εξέδιδε στα 1947-49 η σλαβομακεδονική οργάνωση Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο - Ναρόντνι Οσλομποντιτέλεν Φροντ (ΝΟΦ), για τους Σλαβομακεδόνες μαχητές του ΔΣΕ.

 

Νεφελούδης Βασίλης (1906-2004). Στέλεχος του κομμουνιστικού και του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στα Μουδανιά της Προποντίδας και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1925 εντάχθηκε στο ΚΚΕ και ανέπτυξε δραστηριότητα στο συνδικαλιστικό κίνημα των τροχιοδρομικών, αναλαμβάνοντας το 1930 την ηγεσία της Ομοσπονδίας Ηλεκτρισμού. Το 1931 έγινε μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και στα 1932 και 1936 εκλέχτηκε βουλευτής. Στα 1934-38 ήταν γραμματέας της Κ.Ε. του κόμματος. Φυλακίστηκε στη συνέχεια και το 1943 απελευθερώθηκε από ιταλικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και κατέφυγε στην Αίγυπτο, όπου συμμετείχε στο αντιφασιστικό κίνημα. Διαγράφηκε από το ΚΚΕ το 1945 και από το 1947 ζούσε στην παρανομία. Το 1956 αποκαταστάθηκε από το ΚΚΕ, βγήκε στη νομιμότητα και ανέλαβε καθοδηγητικές ευθύνες για το συνδικαλιστικό κίνημα στην ΕΔΑ. Εξορίστηκε από τη δικτατορία και στα 1974-77 ήταν μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ εσωτερικού. Το 1987 αντιτάχθηκε στη διάλυση του κόμματος και παρέμεινε ανένταχτος. Έγραψε τα βιβλία «Αχτίνα Θ΄», «Οι ρίζες του ευρωκομμουνισμού», «Η Εθνική Αντίσταση στη Μέση Ανατολή» κ.ά.

 

Νικηφορίδης Νίκος (1928-1951). Αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σε πολύ μικρή ηλικία εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Εξορίστηκε στα 1946-50. Εκτελέστηκε εξαιτίας της δραστηριότητάς του, ως στέλεχος του Δημοκρατικού Φιλειρηνικού Μετώπου Νέων.

 

Νικολαΐδη Έλλη (1911-1994). Μουσικός. Γεννήθηκε στη Θεοδοσία της Κριμαίας, σπούδασε μουσική στη Ρωσία και στην Αθήνα και αναδείχτηκε διευθύντρια ορχήστρας. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στα 1948-52 εξορίστηκε. Συνεργάστηκε με κορυφαίους μουσικούς, όπως ο Μητρόπουλος, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκης κ.ά.

 

Νικολακόπουλος Κώστας (1907-1972). Στέλεχος του κομμουνιστικού και του δημοσιοϋπαλληλικού συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στη Ζαχάρω Ηλείας, εργάστηκε ως εκπαιδευτικός και υπήρξε γραμματέας της Κεντρικής Πανυπαλληλικής Επιτροπής που καθοδήγησε τους μεγάλους αγώνες των δημοσίων υπαλλήλων στα χρόνια της Κατοχής. Από το 1947 και για πολλά χρόνια παρέμεινε εξόριστος και φυλακισμένος.

 

Νίκολης Γιώργος (1889-1929). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας και ως φοιτητής της Νομικής εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ. Ως στρατιώτης στη Μικρά Ασία ανέπτυξε αντιπολεμική δραστηριότητα και υπήρξε κατόπιν ένας από τους ηγέτες του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών. Αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη» από το 1922 και μέλος της καθοδήγησης του ΚΚΕ από το 1924, φυλακίστηκε και εξορίστηκε στα 1925-26. Το 1927 διαγράφηκε από το κόμμα ως «λικβινταριστής», συμμετείχε στην κίνηση του «Σπάρτακου» και σκοτώθηκε σε ατύχημα.

 

Νισυρίου Καίτη. Βλ. Ζεύγου Καίτη.

 

Νοέμβρη εξέγερση. Το αποκορύφωμα της μαζικής αντιδικτατορικής Αντίστασης κατά της στρατιωτικής δικτατορίας, τον Νοέμβριο 1973. Αναφέρεται και ως εξέγερση του Πολυτεχνείου. Υπήρξε αποτέλεσμα της ανάπτυξης του μαζικού φοιτητικού κινήματος, ήδη από τον προηγούμενο χρόνο, και ξεκίνησε με την κατάληψη του Πολυτεχνείου της Αθήνας από τους φοιτητές, που αντιδρούσαν στις ρυθμίσεις που είχε ανακοινώσει η διορισμένη από το στρατιωτικό καθεστώς κυβέρνηση Μαρκεζίνη για τα φοιτητικά ζητήματα.

Η κατάληψη άρχισε την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου, με πρωτοβουλία ακροαριστερών και ανένταχτων φοιτητών, αλλά, παρά την αρχική τους αντίθεση και λόγω των μαζικών χαρακτηριστικών της κινητοποίησης, στηρίχτηκε στη συνέχεια και από τις δυνάμεις των δύο ΚΚΕ και του ΠΑΚ. Από το βράδυ της ίδιας μέρας ο χώρος έξω από το Πολυτεχνείο κατακλύστηκε από πλήθη διαδηλωτών και η κινητοποίηση προσέλαβε παλλαϊκό αντιδικτατορικό χαρακτήρα, με τη συμμετοχή κυρίως εργατών, νέων εργαζομένων και μαθητών, και με την επέκτασή της και σε άλλες πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Γιάννενα). Καθώς η εξέγερση επεκτεινόταν, η καταστολή της έγινε τη νύχτα της Παρασκευής 16 προς το Σάββατο 17 Νοεμβρίου, με την επέμβαση στρατιωτικών δυνάμεων, την είσοδο τεθωρακισμένου στον χώρο του Πολυτεχνείου και τη δολοφονία μεγάλου αριθμού διαδηλωτών από τον στρατό και την αστυνομία.

Η ε. του Ν. αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες στιγμές στην ιστορία όχι μόνο του φοιτητικού, αλλά και του εργατικού και λαϊκού κινήματος, καθώς, όπως συνέβη και με τα Ιουλιανά του 1965, ανέδειξε τη λαϊκή αντίθεση στο μετεμφυλιακό καθεστώς και στις σχέσεις της Ελλάδας με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Παράλληλα, ανακόπτοντας τις διαδικασίες «φιλελευθεροποίησης» που είχε δρομολογήσει το στρατιωτικό καθεστώς, συνέβαλε στην κατάρρευσή του λίγους μήνες μετά και μαζί στην κατάρρευση του καθεστώτος έκτακτων μέτρων που είχε επιβληθεί μετά τη νίκη του αστισμού στον Εμφύλιο. Η μεγάλη σημασία της ιστορικής εξέγερσης επιβεβαιώνεται και από την επί δεκαετίες συνεχιζόμενη διοργάνωση μαζικών πορειών και άλλων εκδηλώσεων κάθε χρόνο, κατά την επέτειο της 17ης Νοέμβρη, σε ολόκληρη την Ελλάδα.

 

Νοέμβρη 17. Ένοπλη οργάνωση που έδρασε κατά την περίοδο 1975-2002, με τον τίτλο Επαναστατική Οργάνωση 17 Ν. Εκτιμώντας πως η ελληνική αστική τάξη έχει παρασιτικό χαρακτήρα («λούμπεν μεγαλοαστική τάξη») και είναι υποταγμένη στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, επιδόθηκε στην ατομική τρομοκρατία, με εκτελέσεις ξένων διπλωματών και πρακτόρων, στελεχών της αστυνομίας, πολιτικών παραγόντων, στελεχών των αστικών ΜΜΕ, επιχειρηματιών κ.ά.

Εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο 1975, με την εκτέλεση του σταθμάρχη της CIA στην Ελλάδα Ρίτσαρντ Γουέλς, και τελευταία ενέργειά της ήταν η εκτέλεση του Βρετανού στρατιωτικού ακόλουθου Στίβεν Σόντερς, το 2000. Μια αποτυχημένη βομβιστική ενέργεια στον Πειραιά, τον Ιούνιο 2002, είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της οργάνωσης, μετά από συλλήψεις μελών της, οι οποίες επεκτάθηκαν και σε άλλους, που αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους σ’ αυτήν. Την πολιτική ευθύνη για τη δράση της Ε.Ο. 17 Ν ανέλαβε ο Δημήτρης Κουφοντίνας, ενώ ως ηγέτης της καταδικάστηκε ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος, αγωνιστής του αντιδικτατορικού κινήματος, που αρνήθηκε τη συμμετοχή του στην οργάνωση. Οι περισσότεροι από τους συλληφθέντες καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές, σε δίκες που αμφισβητείται η νομιμότητα της διαδικασίας τους.

Η δράση της Ε.Ο. 17 Ν, που από τμήμα της Αριστεράς καταγγέλθηκε σαν υποκινούμενη από μυστικές υπηρεσίες, συνάντησε σημαντική λαϊκή αποδοχή τα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια, η οποία περιορίστηκε αργότερα, μετά από ενέργειες που θεωρήθηκαν πολιτικά άστοχες.

 

Νουμάς. Πολιτικό, κοινωνικό και φιλολογικό περιοδικό, που αποτέλεσε όργανο του δημοτικιστικού κινήματος και στις σελίδες του δημοσιεύτηκαν άρθρα πρωτοπόρων σοσιαλιστών διανοουμένων. Εκδόθηκε το 1903 από τον Δημήτρη Ταγκόπουλο, στην αρχή ως δισεβδομαδιαία εφημερίδα. Η τοποθέτησή του υπέρ της δημοτικής γλώσσας και η σχέση που ανέπτυξε με το σοσιαλιστικό κίνημα της εποχής προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις. Μετά από σύντομη διακοπή της έκδοσής του, στα 1917-18, επανεκδόθηκε και το 1923 τη διεύθυνση ανέλαβε ο γιος του Ταγκόπουλου, Πάνος, που συνέχισε να το εκδίδει μέχρι το 1924 και στα 1929- 31, περιορίζοντας τη θεματική του αποκλειστικά σε ζητήματα λογοτεχνικά.

 

ΝΟΦ (Ναρόντνο Οσλομποντιτέλεν Φροντ - Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Σλαβομακεδονική οργάνωση που εντάχθηκε στα 1947-49 στον ΔΣΕ και έδρασε στην περιοχή της δυτικής Μακεδονίας. Εξέδιδε την εφημερίδα «Νεροκάρεν» («Αλύγιστος») και μέλη της συμμετείχαν στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, μετά τον ανασχηματισμό της, το 1949. Η απόφαση της 5ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ, τον Ιανουάριο 1949, για εθνική αποκατάσταση των Σλαβομακεδόνων, αποτέλεσε πρόσχημα για την εξαπόλυση επιθέσεων κατά του ΚΚΕ ως αντεθνικού κόμματος και για την καταδίκη σε θάνατο χιλιάδων αγωνιστών της Αριστεράς.

Οι αγωνιστές του ΝΟΦ κατέφυγαν, μετά την ήττα του ΔΣΕ, στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και σχεδόν στο σύνολό τους κατέληξαν στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας. Η αναγνώριση από την ελληνική κυβέρνηση του δικαιώματος επιστροφής των πολιτικών προσφύγων στην Ελλάδα, το 1983, απέκλεισε τους Σλαβομακεδόνες.

 

Νταβανέλος Αντώνης (1954-). Στέλεχος της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ως φοιτητής του Μαθηματικού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εντάχθηκε το 1972 στην παράνομη Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ) και συμετείχε στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Ηγετικό στέλεχος της ΟΣΕ και της Αγωνιστικής Παράταξης Σπουδαστών μετά τη δικτατορία, το 2001 αποχώρησε από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ), μετεξέλιξη της ΟΣΕ, και συμμετείχε στην ίδρυση της Διεθνιστικής Εργατικής Αριστεράς (ΔΕΑ), στην ηγεσία της οποίας εξακολουθεί να συμμετέχει. Εργάζεται ως δημοσιογράφος.

 

Ντιριντάουα Καίτη (1921-1996). Ηθοποιός και τραγουδίστρια του μουσικού θεάτρου και αγωνίστρια της Αριστεράς. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και το πραγματικό της όνομα ήταν Αικατερίνη Οικονόμου. Εμφανίστηκε σε παραστάσεις του Αττίκ, σε μικρή ηλικία. Στα χρόνια της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ, φυλακίστηκε από τους Γερμανούς και εξορίστηκε στα χρόνια του Εμφυλίου.

 

 

 

 

 

 

Ξ

 

Ξεκίνημα (Σοσιαλιστική Διεθνιστική Οργάνωση). 1. Τροτσκιστική οργάνωση που εκδίδει ομώνυμη εφημερίδα. Ιδρύθηκε το 1974, με τη συνένωση της Ομάδας Εργατών και της Εργατικής Δημοκρατίας, και το 1975 κυκλοφόρησε η εφημερίδα. Συνδέθηκε με την Επιτροπή για μια Εργατική Διεθνή του Τεντ Γκραντ και προσανατολίστηκε στην τακτική του εισοδισμού στο ΠΑΣΟΚ.  Αν και τα μέλη της διαγράφηκαν από το ΠΑΣΟΚ το 1976, συνέχισαν να επιδιώκουν την επανένταξή τους, ενώ η δραστηριότητά τους κατευθυνόταν στην ανάπτυξη σχέσεων με τους εργαζόμενους και τους νέους που συσπειρώνονταν σ’ αυτό το κόμμα. Το 1978 αποχώρησε από το Ξ. η ομάδα που προερχόταν από την Εργατική Δημοκρατία. Τα επόμενα χρόνια, κατορθώνοντας να επαναπροσχωρήσουν στο ΠΑΣΟΚ, τα μέλη του Ξ. συγκρότησαν σχετικά μαζική τάση.

Το 1993, ακολουθώντας τη νέα κατεύθυνση της Επιτροπής για μια Εργατική Διεθνή, το Ξ. αποχώρησε από το ΠΑΣΟΚ και με επικεφαλής τον Νίκο Ρεμούνδο συνέχισε τη δράση του ως αυτόνομη οργάνωση στον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Ένα τμήμα που είχε διαφωνήσει ήδη από το 1992 και αποχώρησε, παρέμεινε στο ΠΑΣΟΚ, συσπειρωμένο γύρω από την εφημερίδα «Σοσιαλιστική Έκφραση».

Σημαντικό μέρος της δραστηριότητας του Ξ. αποσκοπεί στην ανάπτυξη αντιρατσιστικού κινήματος, με τη στήριξη της κίνησης Νεολαία Ενάντια στον Ρατσισμό. Στα 2007-2010 το Ξ. συμμετείχε στον ΣΥΡΙΖΑ και στα 2012-15 στην Πρωτοβουλία των 1.000. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 στήριξε τη Λαϊκή Ενότητα και στις εκλογές του 2019 και του 2023 κάλεσε σε ψήφο προς την πέραν του ΣΥΡΙΖΑ Αριστερά. Βασικά του στελέχη είναι οι Νίκος Αναστασιάδης, Ανδρέας Παγιάτσος, Τάκης Γιαννόπουλος, Ελένη Μήτσου κ.ά.

2. Εφημερίδα που εκδίδεται από το 1975, ως όργανο της Σοσιαλιστικής Διεθνιστικής Οργάνωσης, η οποία μέχρι το 1993 πραγματοποιούσε εισοδισμό στο ΠΑΣΟΚ. 

 

Ξενάκης Ιάννης (1922-2001). Μουσικοσυνθέτης, αγωνιστής της εαμικής Αντίστασης. Γεννήθηκε στη Βραΐλα της Ρουμανίας από πλούσια οικογένεια. Εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1932 και ως φοιτητής του Πολυτεχνείου εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και το ΚΚΕ, φυλακίστηκε από τους κατακτητές και στα Δεκεμβριανά τραυματίστηκε ανεπανόρθωτα. Πιάστηκε και φυλακίστηκε και από τους  Άγγλους. Το 1947 διέφυγε στη Γαλλία, όπου είχε μια εξαιρετικά σημαντική καριέρα ως μουσικοσυνθέτης, με διεθνούς αναγνώρισης πρωτότυπο έργο.

 

Ξενόπουλος Γρηγόρης (1867-1951). Λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας, που συνδέθηκε με το δημοτικιστικό και το σοσιαλιστικό κίνημα, αν και χωρίς να έχει ποτέ οργανωτική ένταξη. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά μεγάλωσε στον τόπο καταγωγής του, τη Ζάκυνθο. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Υπήρξε διευθυντής των περιοδικών «Διάπλασις των Παίδων» και «Νέα Εστία». Το 1931 έγινε πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, και ακολούθησε σταδιακή μεταστροφή σε απόψεις συντηρητικές, εξελισσόμενος σε αντικομμουνιστή. Έγραψε τα βιβλία «Πλούσιοι και φτωχοί», «Ο κατήφορος», «Θέατρον» (4 τόμοι), Παιδικόν θέατρον» (2 τόμοι), «Ο κοσμάκης» (4 τόμοι) κ.ά.

 

Ξένος Αλέξανδρος (1912-1995). Μουσικός. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και σπούδασε μουσική στην πατρίδα του και στην Αθήνα. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και έγραψε πολλά από τα αγωνιστικά τραγούδια της Αντίστασης. Ανέπτυξε συνδικαλιστική δραστηριότητα και διεξήγαγε αγώνες για την προώθηση της μουσικής παιδείας. Με την επιβολή της δικτατορίας, το 1967,αποκλείστηκε από τις κρατικές ορχήστρες.

 

Ξυλούρης Νίκος (1936-1980). Τραγουδιστής, που το έργο του συνδέθηκε με το αντιδικτατορικό κίνημα και τους αγώνες της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου. Γεννήθηκε στα Ανώγεια της Κρήτης από οικογένεια λαϊκών μουσικών. Ξεκίνησε την καριέρα του ως λυράρης σε ηλικία 15 χρόνων και από το 1969 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Τα «Ριζίτικα» που ηχογράφησε το 1971 και άλλα τραγούδια σε μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου, αναδείχτηκαν σε μέσα πολιτιστικής αντιδικτατορικής έκφρασης, ενώ οι μπουάτ στις οποίες τραγουδούσε αποτέλεσαν πόλο συσπείρωσης της αντιδικτατορικής νεολαίας. Ιδιαίτερη σημασία είχε η παρουσία του στο Πολυτεχνείο κατά την εξέγερση του 1973. Ερμήνευσε έργα και των Σταύρου Ξαρχάκου, Χρήστου Λεοντή κ.ά.

 

Ξύπνημα. Παράνομη εφημερίδα της νεολαιίστικης κομμουνιστικής οργάνωσης Αλήθεια, που εκδιδόταν στα 1941-42.

 

Ξυπόλητος Γιάννης (1897-1943). Ηγετικό στέλεχος του τροτσκιστικού κινήματος. Το 1923 εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ Πειραιά, ανέπτυξε συνδικαλιστική δραστηριότητα και ήταν μεταξύ των ιδρυτών της Ομοσπονδίας Οικοδόμων. Τάχθηκε με την ομάδα Πουλιόπουλου και το 1927 διαγράφηκε από το ΚΚΕ και συμμετείχε στη συγκρότηση της Αριστερής Αντιπολίτευσης. Μέλος της ηγεσίας του Σπάρτακου, της Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ) και της Ενιαίας ΟΚΔΕ, έμεινε εξόριστος και φυλακισμένος από το 1935, μέχρι την εκτέλεσή του από τους φασίστες κατακτητές στο Κούρνοβο Φθιώτιδας.

 

 

 

 

 

 

O

 

Οδηγητής. Όργανο της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας. Εκδόθηκε παράνομα με την ίδρυση της οργάνωσης το 1968 και μετά την πτώση της δικτατορίας συνέχισε την έκδοσή του ως εβδομαδιαία εφημερίδα. Από το 1974 έως το 1989 ήταν το μεγαλύτερο σε κυκλοφορία νεολαιίστικο πολιτικό έντυπο. Με τη διάσπαση της ΚΝΕ το 1989, ο τίτλος διεκδικήθηκε και από τις δύο οργανώσεις που προέκυψαν, αλλά τελικά παρέμεινε στην ΚΝΕ του ΚΚΕ, η οποία συνεχίζει την έκδοσή του «Ο.» ως περιοδικού, ενώ η ΚΝΕ/ΝΑΡ εξέδωσε τον «Ο. της Νεολαίας».

 

Οδόφραγμα. Εφημερίδα που εξέδιδε στα 1975-77 η τροτσκιστική οργάνωση Κομμουνιστικό Επαναστατικό Μέτωπο (ΚΕΜ). Μετά την ενοποίηση του ΚΕΜ με την ΟΚΔΕ, που εξέδιδε την «Εργατική Πάλη», κυκλοφόρησε ένα φύλλο με τους τίτλους και των δύο εφημερίδων και στη συνέχεια σταμάτησε η έκδοση του «Ο.».

 

Οικοδομικό κίνημα. Ένα από τα πιο σημαντικά κλαδικά κινήματα της ελληνικής εργατικής τάξης. Ως πρώτα οικοδομικά σωματεία αναφέρονται η Αδελφότητα Μαρμαρογλύφων Αθήνας, το 1888, η Αδελφότητα Ελαιοχρωματιστών Αθήνας  και η Τεκτονική Αδελφότητα στην Καλαμάτα, το 1889, ο Σύνδεσμος Κονιαστών Αθήνας και η Αδελφότητα Τεχνιτών Οικοδόμων Ναυπλίου, το 1895. Το 1918 ιδρύθηκε η Ομοσπονδία Οικοδόμων, που συγκροτήθηκε κυρίως μετά το 1ο Συνέδριο το 1924.

Η μαζικοποίηση του κλάδου ήταν αποτέλεσμα των στεγαστικών αναγκών που δημιουργούσε η ανάπτυξη των αστικών κέντρων και κυρίως της Αθήνας και του Πειραιά, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, που εντάθηκε στον Μεσοπόλεμο μετά την έλευση των προσφύγων και με το μεγάλο ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κλάδος χαρακτηριζόταν μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα από τις συντεχνιακές δομές εργασιακών σχέσεων και αργότερα κυρίως από τη διασπορά σε μικρά συνεργεία. Αυτή η διάρθρωση έδινε τη δυνατότητα κάποιας ανεξαρτησίας των εργαζομένων, που διευκόλυνε τη συνδικαλιστική τους δραστηριότητα.

Οι οικοδόμοι ήδη από τον Μεσοπόλεμο αγωνίζονταν για την κατοχύρωση του 8ωρου, για συμβάσεις εργασίας και ασφάλιση. Από το 1928 έως το 1936 συγκροτούνταν σε συνδικάτα, τις λεγόμενες Βιομηχανικές Ενώσεις, για την αντιμετώπιση του διαχωρισμού σε πολλά σωματεία κατά ειδικότητα. Στον κλάδο ήταν πάντα ισχυρή η επιρροή της κομμουνιστικής Αριστεράς και είναι χαρακτηριστικό ότι ανάμεσα στους 200 εκτελεσμένους στην Καισαριανή, την Πρωτομαγιά 1944, υπήρχαν 11 οικοδόμοι. Από το 1946, μετά την καθαίρεση της εκλεγμένης Διοίκησης της Ομοσπονδίας Οικοδόμων, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Δημήτρης Παπαδόπουλος, στο συνδικαλιστικό κίνημα του κλάδου επιβλήθηκαν συνδικαλιστές συνεργαζόμενοι με το κράτος και την εργοδοσία, όπως ο διαβόητος Κώστας Λυκιαρδόπουλος. Οι αριστερές δυνάμεις ανασυντάχθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και το 1959 συγκρότησαν Συντονιστική Επιτροπή, που έφτασε να περιλαμβάνει 160 σωματεία, τα οποία δεν γίνονταν δεκτά στην ελεγχόμενη από τους καθεστωτικούς συνδικαλιστές Ομοσπονδία.

Σταθμό στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος των οικοδόμων αποτέλεσε η μεγάλη απεργία του Δεκεμβρίου 1960, που εξελίχθηκε σε σφοδρή σύγκρουση με την αστυνομία, ενώ το 1963 οι οικοδόμοι επέβαλαν de facto το 7ωρο, και τον Ιούλιο 1965 πρωτοστάτησαν στη λαϊκή εξέγερση ενάντια στο βασιλικό πραξικόπημα.  Σημαντική ήταν η συμμετοχή οικοδόμων και στην εξέγερση του Πολυτεχνείο το 1973.

Από το 1976 η Ομοσπονδία περιήλθε υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του ΚΚΕ και από το 1983 τα σωματεία κατά ειδικότητα -που είχαν δημιουργηθεί ξανά από την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά-συγχωνεύτηκαν σε τοπικά συνδικάτα. Το οι.κ. έχει υποχωρήσει τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ έχει αλλάξει και η εσωτερική σύνθεση του κλάδου, που αποτελείται σε πολύ μεγάλο ποσοστό από αλλοδαπούς μετανάστες, και από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 έχει απομαζικοποιηθεί συνολικά ο οικοδομικός κλάδος.

 

Oικολογικό κίνημα. Το κ. που αναπτύσσεται με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος, ενάντια στην υποβάθμισή του και στις καταστροφικές συνέπειες της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Εμφανίστηκε ως διακριτό κ. κατά τη δεκαετία του 1970 και αναπτύχθηκε τις επόμενες δεκαετίες, κυρίως στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, αλλά και σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Κατά τη δεκαετία του 1980 συγκροτήθηκαν οικολογικά κόμματα με αριστερό αντικαπιταλιστικό προσανατολισμό, με κυριότερο το Κόμμα των Πράσινων στη Γερμανία, που απέκτησαν σημαντική επιρροή και κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Τα περισσότερα απ’ αυτά μετατοπίστηκαν αργότερα σε πιο συντηρητικές θέσεις.

Στην Ελλάδα οι πρώτες μαζικές κινητοποιήσεις για οικολογικά ζητήματα έγιναν μετά τη Μεταπολίτευση του 1974, με κυριότερες αυτές που αντιτάχθηκαν στην εγκατάσταση χαβούζας στο Κερατσίνι και στο Μαρούσι, ενάντια στην εγκατάσταση εργοστασίου πετροχημικών στο Νιοχώρι της Αιτωλοακαρνανίας και εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στην Κάρυστο κ.λπ.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ιδρύθηκαν οικολογικές κινήσεις σε διάφορες πόλεις, κυρίως από αγωνιστές προερχόμενους από την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και τον αντιεξουσιαστικό χώρο, ενώ ιδιαίτερη έμφαση στο οικολογικό ζήτημα έδινε το ΚΚΕ εσ. Οι σημαντικότερες από τις κινήσεις αυτές ήταν η Εναλλακτική Κίνηση Οικολόγων, η Νέα Οικολογία και η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης. Το 1987 ιδρύθηκε η Ομοσπονδία Οικολογικών - Εναλλακτικών Οργανώσεων, που το 1989 διευρύνθηκε και με τον τίτλο Οικολόγοι-Εναλλακτικοί εξασφάλισε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, παίρνοντας 0,6% και 0,8% στις εκλογές του Νοεμβρίου 1989 και του Απριλίου 1990. Το 1993 οι Οικολόγοι-Εναλλακτικοί διασπάστηκαν και έκτοτε λειτουργούν διάφορες κινήσεις, κάποιες από τις οποίες είναι ψευδεπίγραφες. Ένα τμήμα των Οικολόγων-Εναλλακτικών συμμετείχε στο Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς και κατόπιν στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Το 1994 ιδρύθηκε η Πολιτική Οικολογία και το 1996 η Πράσινη Πολιτική. Από τις διεργασίες των επόμενων χρόνων συγκροτήθηκε το 2002 το κόμμα Οικολόγοι-Πράσινοι, το οποίο στις εκλογές της περιόδου 2007-12 κατέγραψε ποσοστά 1-2%. Στις εκλογές του 2015 ένα τμήμα τους συνεργάστηκε με τον ΣΥΡΙΖΑ και ένα άλλο με τη ΔΗΜΑΡ. Λειτουργούσαν επίσης και οι κινήσεις Οικολογική Παρέμβαση και Οικοσοσιαλιστές Ελλάδας, που εντάχθηκαν στον ΣΥΡΙΖΑ. Στις εκλογές του 2023 τα οικολογικά σχήματα πήραν τον Μάιο 50.000 ψήφους (0,85%) και τον Ιούλιο 21.000 (0,4%).

Το οικολογικό ζήτημα απασχολεί πλέον, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, το σύνολο των δυνάμεων της Αριστεράς. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο Συνασπισμός ενέταξε το «οικολογικό» στον τίτλο του, ενώ από το 1991 το ΚΚΕ Εσ./Α.Α. μετονομάστηκε σε Ανανεωτική Κομμουνιστική Οικολογική Αριστερά. Εντούτοις, η ανάπτυξη του οικολογικού κινήματος είναι αναντίστοιχη των επιπτώσεων που έχει η κυρίαρχη πολιτική στο περιβάλλον, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αττικής, της Θεσσαλονίκης κ.ά. περιοχών της χώρας.

 

Οικολόγοι-Εναλλακτικοί. Οργάνωση που διατήρησε τον τίτλο του κόμματος που ιδρύθηκε το 1989, μετά τη διάσπασή του το 1993. Συμμετείχε στα 1999-2009 στο Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς και από το 2009 εντάσσεται στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Επικεφαλής της είναι ο Τάκης Χατζηπαναγιώτου.

 

Οικονομίδης Ορφέας (1907-1979). Δημοσιογράφος, συγγραφέας και στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας και ως φοιτητής της Νομικής εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και το ΚΚΕ, και το 1929 έγινε αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη». Φυλακίστηκε το 1931, αλλά απέδρασε και κατέφυγε στην ΕΣΣΔ, όπου σπούδασε στο ΚΟΥΤΒ. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1936, φυλακίστηκε κατά τη δικτατορία Μεταξά και το 1939 υπέγραψε δήλωση και απελευθερώθηκε. Μέλος του ΕΑΜ αργότερα, έγινε διευθυντής της εφημερίδας του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας, «Νέος Δρόμος». Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και τις επόμενες δεκαετίες και έγραψε τα βιβλία, «Ο Μεγάλος Οκτώβρης και η Ελλάδα», «Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς για την Επανάσταση του ’21» κ.ά.  

 

Οκτώβρη 20. Αριστερή αντιδικτατορική οργάνωση που συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο 1969.  Ανάπτυξε δραστηριότητα με δυναμικές ενέργειες, εκρήξεις βομβών κ.λπ. Τασσόταν υπέρ της ανασυγκρότησης της Αριστεράς σε κατεύθυνση ενίσχυσης της δημοκρατίας στις γραμμές της και στην προοπτική ενός αυτοδιαχειριστικού σοσιαλισμού. Το 1972 συνελήφθησαν τα μέλη της, Νίκος Μανιός, Ανδρέας Μανωλάκης, Χρήστος Ραμαντάνης, Γιώργος Σαγιάς, Νίκος Χρυσανθόπουλος κ.ά. Μεταξύ των μελών της ήταν και οι Χρήστος Κασίμης, Γιάννης Σερίφης, Δημήτρης Ψυχογιός κ.ά.

 

Ολομέλεια (της Κ.Ε.). Η σύνοδος των μελών της Κ.Ε. του ΚΚΕ, αλλά και των άλλων κομμάτων και οργανώσεων με ανάλογη οργανωτική συγκρότηση. Η Ο. συγκαλείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και σύμφωνα με το καταστατικό των κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων συζητάει και αποφασίζει πάνω σε τρέχοντα ζητήματα, στη βάση των κατευθύνσεων του προηγηθέντος Συνεδρίου. Η αρίθμηση των Ο. αφορά στην περίοδο ανάμεσα σε δύο Συνέδρια.

Ανάμεσα στις ιστορικά σημαντικές Ο. της Κ.Ε. του ΚΚΕ ήταν η 6η Ο. του 1934, που ενέκρινε το Πρόγραμμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, ανατρέποντας τη μέχρι τότε στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης, η 6η Ο. του 1956, που καθαίρεσε την καθοδήγηση Ζαχαριάδη, και η 12η Ο. του 1968, που προκάλεσε τη διάσπαση του ΚΚΕ. Ιστορική είναι και η Έκτακτη Ο., που πραγματοποιήθηκε το 1969 από τα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ που διαφώνησαν με την 12η Ολομέλεια του 1968 και συγκρότησαν το ΚΚΕ εσωτερικού.

 

Ομάδα για μια Προλεταριακή Αριστερά (ΟΠΑ). Οργάνωση της άκρας Αριστεράς, με αναφορές στον μαοϊσμό και επιρροές από αυθορμητίστικα ρεύματα. Συγκροτήθηκε το 1974, με επικεφαλής τον Γιώργο Καραμπελιά. Συμμετείχε δραστήρια στην οργάνωση συμπαράστασης στο κίνημα του εργοστασιακού συνδικαλισμού και εξέδιδε το περιοδικό «Προλεταριακή Αριστερά». Το 1979 εξέδωσε το περιοδικό «Ρήξη» και ανασυγκροτήθηκε ως κίνηση γύρω απ’ αυτό, παύοντας να χρησιμοποιεί τον μέχρι τότε τίτλο της.

 

Ομάδα για τη Μπολσεβικοποίηση του ΚΚΕ. Μετεξέλιξη της Κομμουνιστικής Ένωσης Ελλάδας (ΚΕΕ) το 1930. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ ως φράξια, αν και δεν έγινε δεκτός στο κόμμα ο επικεφαλής της Χαρίδημος Σεϊτανίδης. Το 1932 διαγράφηκε και ανασυστάθηκε ως ΚΕΕ (Τάση Μπολσεβικοποίησης) και μέχρι τη διάλυσή της από τη δικτατορία Μεταξά, το 1936, εξέδιδε την εφημερίδα «Προς τις μάζες».

 

Ομάδα Εργατών. Ολιγάριθμη ομάδα τρoτσκιστικής κατεύθυνσης, που έδρασε παράνομα στην περίοδο 1972-74. Βασικά της στελέχη ήταν οι Θέμης και Γιώργος Δελβιζόπουλος, Τάκης Μαστρογιαννόπουλος, Παναγιώτης Παπαγεωργίου κ.ά. και συνδέθηκε με την Επιτροπή για μια Εργατική Διεθνή. Τα μέλη της προσχώρησαν μετά τη Μεταπολίτευση στο ΠΑΣΟΚ, συγκροτώντας, μαζί με τα μέλη της Εργατικής Δημοκρατίας, τροτσκιστική τάση γύρω από την εφημερίδα «Ξεκίνημα».

 

Ομάδα Κομμουνιστών. Συγκροτήθηκε το 1945 από μέλη του Κομμουνιστικού Αρχειομαρξιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΑΚΕ), κυρίως πρώην κρατούμενους στην Ακροναυπλία. Εξέδωσε δύο τεύχη του εντύπου «Ταξικός Αγώνας». Υποστήριζε πως το ΚΑΚΕ είχε εγκαταλείψει τις λενινιστικές θέσεις και είχε αποδεχτεί τον λουξεμπουργκισμό. Προσέγγισε το ΚΚΕ, στο οποίο προσχώρησαν τα μέλη της το 1946.

 

Ομάδα Συντρόφων Άκρας Αριστεράς. Κίνηση που συγκροτήθηκε το 1985 από πρώην μέλη οργανώσεων της άκρας Αριστεράς.  Εξέδιδε το περιοδικό «Κόκκινο Φόντο» και συνέβαλε στην ίδρυση των κινήσεων υπεράσπισης πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Το 1989 συμμετείχε στην ίδρυση της Εναλλακτικής Αντικαπιταλιστικής Συσπείρωσης (ΕΑΣ) και αυτοδιαλύθηκε.

 

Ομόνοια. Σύλλογος που ιδρύθηκε το 1880 στην Πάτρα, με σκοπό τη μόρφωση των εργατών. Στην κατεύθυνση αυτή ίδρυσε το 1882 τη Σχολή του Λαού.

 

Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ). Κίνηση που ιδρύθηκε το 1976 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και πρόεδρο την Καλλιόπη Μπουντούρογλου. Ανέπτυξε δραστηριότητα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, κυρίως των εργασιακών, για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού, και για την ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης. Αντιτάχθηκε στο νέο φεμινιστικό κίνημα, χαρακτηρίζοντάς το αστικό. Συνεχίζει να λειτουργεί, αν και με περιορισμένες δυνάμεις.

 

Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Οργάνωση νεολαίας του ΣΕΚΕ(Κ) και κατόπιν του ΚΚΕ. Ιδρύθηκε τον Νοέμβριο 1922 στο 1ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών Ελλάδας και εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή Νέων. Πρώτος γραμματέας της ήταν ο Ζακ Βεντούρα και ακολούθησαν οι  Σπύρος Θεοδώρου, Γιώργος Ντούβας, Γιώργος Κολοζώφ κ.ά. Εξέδιδε τα περιοδικά «Νεολαία» και «Νέος Λενινιστής», και τις εφημερίδες «Ελ Τζόβενο», στην ισπανοεβραϊκή διάλεκτο λαντίνο, για την ισραηλίτικη νεολαία της Θεσσαλονίκης, και «Εργατόπουλο». Στα 1925-26 τέθηκε εκτός νόμου από τη δικτατορία Πάγκαλου, ενώ στα 1930-31 αντιμετώπισε εσωτερική κρίση, ως συνέπεια της εσωκομματικής κρίσης του ΚΚΕ.

Σε όλη την περίοδο της λειτουργίας της, πριν τη δικτατορία Μεταξά, είχε κυρίως εργατική σύνθεση (το 1927 τα τρία τέταρτα των μελών της ήταν εργάτες), αλλά αναπτύχθηκε και μεταξύ της αγροτικής, μαθητικής και φοιτητικής νεολαίας, ιδιαίτερα από τις αρχές της δεκαετίας του ’30.  Με 600 μέλη το 1922, αυξομειούμενα κατά τα επόμενα χρόνια, το 1932 έφτασε τα 1.500. Στη συνέχεια γνωρίζει ραγδαία οργανωτική ανάπτυξη και φτάνει τα 15.000 μέλη το 1936. Στον φοιτητικό χώρο συγκρότησε το 1929 την Αριστερή Παράταξη Φοιτητών, η οποία το 1936 υπολογίζεται πως επηρέαζε το 50% των φοιτητών.

Η δραστηριότητά της για την προβολή των ζητημάτων της νεολαίας, την ανάπτυξη διεκδικητικών αγώνων και για τη συγκρότηση αντιμιλιταριστικού, αντιπολεμικού και αντιφασιστικού κινήματος, καθώς και του εργατικού αθλητισμού, είχε ως συνέπεια ποικίλες διώξεις και ήταν εκατοντάδες τα μέλη της που φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν σε όλη την περίοδο της λειτουργίας της.

Η απόφαση του 6ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, το 1935, για τη διάλυσή της και την ενσωμάτωσή της σε μια ευρύτερη ενιαία αντιφασιστική οργάνωση νεολαίας, συνάντησε αντιδράσεις και δεν εφαρμόστηκε. Εντούτοις, το 1936 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Φιλειρηνικής Ένωσης Οργανώσεων Νέων (ΦΕΟΝ), με τη συμμετοχή και άλλων αριστερών και αστικοδημοκρατικών οργανώσεων νεολαίας.

Κατά τη δικτατορία Μεταξά συνέχισε να δρα στην παρανομία, με γραμματείς τον Βασίλη Μπαρτζιώτα, τον Χρήστο Μαλτέζο (που δολοφονήθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας) και τον Αδάμ Μολυβδά. Το 1937 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων, με τη συμμετοχή οργανώσεων ενός πλατιού πολιτικού φάσματος, αριστερών  και αστικοδημοκρατικών, αλλά τον επόμενο χρόνο ουσιαστικά έπαψε να λειτουργεί, μετά από συλλήψεις και των τελευταίων παράνομων στελεχών της.

Κατά την Κατοχή ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε τη δράση της μέσα από το ΕΑΜ Νέων, με γραμματέα τον Δημήτρη Βλαντά. Στις γραμμές της προσχώρησαν δεκάδες χιλιάδες νέοι και νέες, πολλοί από τους οποίους εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ, ενώ παράλληλα λειτουργούσαν υπό την καθοδήγησή της αντιστασιακές οργανώσεις νέων εργαζομένων, φοιτητών, μαθητών, νέων γυναικών κ.ά. Τον Φεβρουάριο 1943 αυτοδιαλύθηκε και συγχωνεύτηκε με άλλες αριστερές πολιτικές και αντιστασιακές οργανώσεις στην ΕΠΟΝ.

Από την ΟΚΝΕ αναδείχθηκαν χιλιάδες αγωνιστές του κομμουνιστικού κινήματος, και από τις γραμμές της πέρασαν και διαπαιδαγωγήθηκαν πολλές γενιές στελεχών της καθοδήγησης του ΚΚΕ.

 

Ομοσπονδία Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΣΕΝΕ). Η πρώτη οργάνωση νεολαίας της Αριστεράς με πανελλαδική απεύθυνση. Ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο 1920, με τη συνένωση των οργανώσεων νεολαίας που εντάσσονταν στο ΣΕΚΕ(Κ).  Γραμματέας της ήταν ο Ζακ Βεντούρα και στις γραμμές της οι νέοι εργάτες ήταν μειοψηφία και το κύριο δυναμικό της αποτελούνταν από φοιτητές και νέους διανοούμενους.

Στην ΟΣΕΝΕ επικρατούσε η αριστερή τάση που επιδίωκε τη «μπολσεβικοποίηση» του κόμματος. Το 1921 αντιμετώπισε πρόβλημα με την προσωρινή αποχώρηση στελεχών της που ίδρυσαν την Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Νεολαία Αθήνας, αντιτασσόμενοι στις σχέσεις καθοδήγησης του κόμματος προς τη νεολαία.

Στο 1ο Συνέδριο της οργάνωσης, τον Νοέμβριο 1922, αποφασίστηκε η μετονομασία της σε Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) - Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς των Νέων.

 

Ομοσπονδίες (συνδικαλιστικές). Δευτεροβάθμιες οργανώσεις του συνδικαλιστικού κινήματος, με πανελλαδική διάρθρωση, συγκροτημένες κατά κλάδο. Οι Ο. αποτελούνται από πρωτοβάθμια ομοιοεπαγγελματικά ή επιχειρησιακά σωματεία και εντάσσονται στη ΓΣΕΕ ή στην ΑΔΕΔΥ.

Ώθηση στη δημιουργία Ο. έδωσε η ίδρυση της ΓΣΕΕ το 1918. Ανάμεσα στις πρώτες
ήταν η Ο. Ηλεκτρισμού (εργαζόμενοι στον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο Αθήνας-Πειραιά,
στο φωταέριο, τροχιοδρομικοί κ.λπ.), Βυρσοδεψεργατών, Υποδηματεργατών, Καπνεργατών, Μυλεργατών και Μακαρονοποιών, Αρτεργατών, Τύπου, Οικοδόμων, Σιδηροδρομικών και Ναυτεργατών.

Ακολούθησε, σε όλη τη δεκαετία του 1920, η ίδρυση πολλών άλλων Ο., που κάλυψαν
το σύνολο, σχεδόν, των κλάδων των εργαζόμενων. Παράλληλα, ιδρύθηκαν και Ο. δημοσίων υπαλλήλων (δασκάλων, καθηγητών μέσης εκπαίδευσης, εργαζόμενων στις επικοινωνίες κ.ά.). Όπως συνέβαινε και με τα πρωτοβάθμια σωματεία, πολύ συχνά, στις περιπτώσεις που κάποια Ο. ελεγχόταν από τους κομμουνιστές, ιδρυόταν παράλληλη από ρεφορμιστές και συντηρητικούς συνδικαλιστές.

Οι Ο. διαλύθηκαν από τη δικτατορία Μεταξά, που στη θέση τους συγκρότησε. ομοιοεπαγγελματικές Γραμματείες, αλλά ανασυστάθηκαν μετά το 1944. Με την πραξικοπηματική ανατροπή των νόμιμων εκλεγμένων διοικήσεων των συνδικαλιστικών οργανώσεων, στα 1946-47, και τον διορισμό άλλων φιλικά προσκείμενων στο καθεστώς, οι Ο., στο σύνολό τους σχεδόν, περιήλθαν υπό τον έλεγχο του συντηρητικού συνδικαλισμού. Ο έλεγχος εξασφαλιζόταν επί δεκαετίες στη συνέχεια με τη διαγραφή ή τη μη ένταξη στις Ο. σωματείων που ελέγχονταν από την Αριστερά. Εντούτοις, πολλές Ο. κερδήθηκαν από τις συνεργαζόμενες δυνάμεις της αντιπολίτευσης κατά τις δεκαετίες 1960 και ’70, πριν και μετά τη δικτατορία.

Ο εκδημοκρατισμός της λειτουργίας των Ο., όπως και όλου του συνδικαλιστικού κινήματος, θεσμοθετήθηκε το 1982, μετά την άνοδο στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ. Σοβαρό πρόβλημα παραμένει ο μεγάλος αριθμός των Ο., που συχνά αλληλοεπικαλύπτονται ως προς τους κλάδους που αντιπροσωπεύουν, καθώς και η απομαζικοποίηση πολλών απ’ αυτές κατά την τελευταία εικοσαετία, ως αποτέλεσμα της συρρίκνωσης κλάδων, κυρίως βιομηχανικών.

 

Οπορτουνισμός. Όρος του διεθνούς εργατικού, σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κινήματος (oportunisme), που δηλώνει τον καιροσκοπισμό, την ευκαιριακή, χωρίς αρχές, πολιτική και την υποταγή της στρατηγικής σε συγκυριακούς τακτικούς στόχους. Υπό ευρύτερη έννοια, εκφράζει είτε τον συμβιβασμό με τον ταξικό αντίπαλο (δεξιός ο., που ταυτίζεται με τον αναθεωρητισμό και τον ρεφορμισμό) είτε τον τυχοδιωκτισμό και την αποκοπή από το κίνημα των μαζών (αριστερός ο., που ταυτίζεται με τον αριστερισμό).

Χρησιμοποιήθηκε για τον χαρακτηρισμό εκείνων των πολιτικών αντιλήψεων και πρακτικών, που μέσα στους κόλπους της σοσιαλδημοκρατίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα, επιδίωκαν την κοινωνική ειρήνη και την ταξική συνεργασία. Επεκτάθηκε κατόπιν για τον χαρακτηρισμό όλων των τάσεων που αποκλίνουν από μια συνεπή πολιτική κατεύθυνση, θεμελιωμένη στις αρχές της ταξικής πάλης. Με την ευρύτερη αυτή έννοια έχει ενταχθεί στην ορολογία και του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και έχει χρησιμοποιηθεί για τον αλληλοχαρακτηρισμό αντίπαλων τάσεων.

 

Οργάνωση για την Ανασυγκρότηση τον ΚΚΕ (ΟΑΚΚΕ). Οργάνωση που συγκρότησαν πρώην μέλη του ΕΚΚΕ και κατόπιν της Οργάνωσης Πειραιά του ΕΚΚΕ-ΜΛΚΚΕ, από το οποίο αποχώρησαν το 1984, με συνέπεια τη διάλυσή του. Ιδρύθηκε το 1985 και  εξέδωσε την εφημερίδα «Νέα Ανατολή», υποστηρίζοντας πως το μ-λ κίνημα απέτυχε και μετεξελίχτηκε σε όργανο των σοβιετικών συμφερόντων.

Εμμένοντας και μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, στην άποψη πως η Ρωσία και η Κίνα αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη μορφή ιμπεριαλιστικού φασισμού, έχει ταχθεί επανειλημμένα υπέρ της πολιτικής της Δύσης στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, το Ουκρανικό κ.λπ. Υποστηρίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση και θεωρεί σοβαρό κίνδυνο τη ρωσική επιρροή στην ελληνική πολιτική ζωή.

Συμμετέχει στις εκλογές από το 1989, παίρνοντας 600-2.500 ψήφους, ενώ το 1996 συνεργάστηκε με το σλαβομακεδονικό Ουράνιο Τόξο και πήραν 3.500 ψήφους. Στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουλίου 2023 πήρε 1.000 ψήφους (0,02%). Επικεφαλής της είναι ο Ηλίας Ζαφειρόπουλος.

 

Οργάνωση Ελλήνων Επαναστατών Κομμουνιστών (ΟΕΕΚ). Ολιγομελής οργάνωση που ιδρύθηκε το 1973, με επικεφαλής τον Περικλή Κοροβέση. Μέχρι το 1974 δρούσε κυρίως στη δυτική Ευρώπη και οι θέσεις της επηρεάζονταν από τον δυτικό μαοϊσμό. Εξέδιδε το περιοδικό «Ταραξίες». Το 1975 ενοποιήθηκε με την οργάνωση Μπολσεβίκοι, συγκροτώντας το Ελληνικό Λενινιστικό Επαναστατικό Κίνημα (ΕΛΕΚ).  

 

Οργάνωση Ελλήνων Mαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ). Οργάνωση του μ-λ ρεύματος. Ιδρύθηκε το 1969 στη δυτική Ευρώπη, από πρώην μέλη της ΟΜΛΕ, με επικεφαλής  τον Γιάννη Ζάχο. Υποστήριζε την ιστορική προσφορά του Νίκου Ζαχαριάδη και τον λαϊκοδημοκρατικό χαρακτήρα της επανάστασης. Εξέδιδε τα έντυπα «Πρωτοπορία» και  «Λαοκρατία», ενώ συγκρότησε και την αντιδικτατορική οργάνωση Λαϊκή Αντίσταση. Μετά τη Μεταπολίτευση, το 1974, μετονομάστηκε σε ΚΚΕ (Μαρξιστών-Λενινιστών).

 

Οργάνωση Επαναστατικής Νεολαίας. Οργάνωση νεολαίας του Εργατικού Επαναστατικού Κόμματος (ΕΕΚ). Εκδίδει το περιοδικό «Κονσερβοκούτι» και παρεμβαίνει στο φοιτητικό κίνημα μέσω της ΕΑΑΚ.

 

Οργάνωση Επαναστατών Μαρξιστών Ελλάδας (ΟΕΜΕ). Μικρή πολιτική κίνηση που συγκρότησαν το 1974 οπαδοί του Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), υπό την καθοδήγησή του. Συνδεόταν με τη Διεθνή Επαναστατική Μαρξιστική Τάση και εξέδιδε το περιοδικό «Για το σοσιαλισμό». Έπαψε να λειτουργεί το 1981.

 

Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ). 1. Τροτσκιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1934 με τη συνένωση του Σπάρτακου, της Λενινιστικής Ένωσης και της Νέας Διεθνούς, η οποία σύντομα αποχώρησε. Εξέδιδε την εφημερίδα «Εργατική Πρωτοπορία» και ηγετικά της στελέχη ήταν οι  Παντελής Πουλιόπουλος και Μιχάλης Ράπτης. Διατηρούσε σχέσεις με την Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση, όπως μετονομάστηκε μετά το 1933 η Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση. Το 1936, με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, τέθηκε εκτός νόμου, τα στελέχη της φυλακίστηκαν ή πέρασαν στην παρανομία και το 1937 ενοποιήθηκε με την ομάδα του «Νέου Δρόμου», συγκροτώντας την Ενιαία ΟΚΔΕ.

2. Τίτλος με τον οποίο δρούσε στην παρανομία, από το 1967 έως τη σύλληψη των μελών της το 1968, η τροτσκιστική οργάνωση Εργατική Δημοκρατία. Επικεφαλής της ήταν ο Παναγιώτης Δούμας και όργανό της ο «Σπάρτακος».

3. Μετονομασία του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΔΚΕ), μετά τη νομιμοποίησή του το 1974. Αναγνωρίστηκε ως ελληνικό τμήμα της 4ης Διεθνούς, της Ενιαίας Γραμματείας (Μαντέλ, Φρανκ κ.ά.). Συσπείρωσε το μεγάλο μέρος της μαντελικής τάσης του ελληνικού τροτσκισμού, κυρίως μετά την προσχώρηση και του Κομμουνιστικού Επαναστατικού Μετώπου (ΚΕΜ) το 1977. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αποχώρησε μεγάλος αριθμός μελών της, τα περισσότερα από τα οποία εξέδωσαν το περιοδικό «Μαρξιστική Συσπείρωση». Η ομάδα της «Μαρξιστικής Συσπείρωσης» και άλλοι, που αποσπάστηκαν το 1986, συγκρότησαν τον επόμενο χρόνο την ΟΚΔΕ/Σπάρτακος, που αναγνωρίστηκε ως το ελληνικό τμήμα της 4ης Διεθνούς.

Η ΟΚΔΕ συμμετείχε στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ και στις εκλογές του 2007 στήριξε το Μέτωπο Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Το 2009 στήριξε την ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Στις εκλογές του Μαΐου 2012 συμμετείχε αυτόνομα, παίρνοντας 2.000 ψήφους (0,03%) και το 2015 πήρε τον Ιανουάριο 2.200 ψήφους (0,04%) και τον Σεπτέμβριο 2.500 (επίσης 0,04%). Το 2019 στις βουλευτικές πήρε 1.500 ψήφους (0,03%) και στις ευρωεκλογές 5.000 (0,08%), και τον Μάιο και Ιούλιο 2023 2.000 (0,02%) και 1.500 (0,03%).

Εκδίδει την εφημερίδα «Εργατική Πάλη» και παρεμβαίνει στο εργατικό κίνημα με την κίνηση Αντεπίθεση των Εργαζομένων και στο φοιτητικό με τη Σοσιαλιστική Σπουδαστική Πάλη. Βασικά της στελέχη είναι οι Μαργαρίτα Κουταλάκη, Σωφρόνης Παπαδόπουλος, Σταύρος Σκεύος, Ηρακλής Χριστοφορίδης κ.ά.

4. (ΟΚΔΕ) - Σπάρτακος. Τροτσκιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1987 από αποχωρήσαντα μέλη της ΟΚΔΕ, μέρος των οποίων εξέδιδε το περιοδικό «Μαρξιστική Συσπείρωση». Εκδίδει το περιοδικό «Σπάρτακος» και είχε αναγνωριστεί ως το ελληνικό τμήμα της 4ης Διεθνούς (Ενιαία Γραμματεία) και τα μέλη της αναπτύσσουν δραστηριότητα μέσα από τις συνδικαλιστικές Παρεμβάσεις- Συσπειρώσεις και τα φοιτητικά σχήματα της ΕΑΑΚ. Συμμετείχε στο Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ, στα 2007-09 συμμετείχε στην ΕΝΑΝΤΙΑ, με την οποία πήρε μέρος στις βουλευτικές εκλογές του 2007, και από το 2009 εντάσσεται στην ΑΝΤΑΡΣΥΑ, με την οποία συμμετείχε στις εκλογές από το 2009 μέχρι και το 2023. Το 2004 εντάχθηκε στην ΟΚΔΕ - Σπάρτακος η Διεθνιστική Σοσιαλιστική Παρέμβαση και το 2019 αποσπάστηκε ομάδα στελεχών που συγκρότησε την Τεταρτοδιεθνιστική Προγραμματική Τάση. Βασικά στελέχη της οργάνωσης είναι οι Μάνος Σκούφογλου, Νίκος Ταμβακλής, Δημήτρης Χαριτάκης κ.ά.

 

Οργάνωση Κομμουνιστών Mαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΚΜΛΕ). Μικρή οργάνωση που αναφερόταν στον Στάλιν και τον Ζαχαριάδη και στην ιδεολογικοπολιτική κατεύθυνση του Κόμματος Εργασίας της Αλβανίας. Ιδρύθηκε το 1982 από πολιτικούς πρόσφυγες που επέστρεψαν στην Ελλάδα και εξέδιδε την εφημερίδα «Επανάσταση». Το 1993 μετασχηματίστηκε σε Κίνηση για Ενιαίο ΚΚΕ, από την οποία προήλθε, το 1996, η Κίνηση για την Ανασύνταξη του ΚΚΕ 1918-1955. Επικεφαλής της ήταν ο Χρήστος Μπάκος.

 

Οργάνωση Mαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ). Οργάνωση του μ-λ ρεύματος που ιδρύθηκε στην παρανομία το 1967, με πρωτοβουλία της κίνησης που εξέδιδε προδικτατορικά το περιοδικό «Αναγέννηση». Η ΟΜΛΕ συγκροτήθηκε στη βάση της υπεράσπισης των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού, που θεωρούσε πως εγκαταλείφθηκαν από το ΚΚΕ μετά τη στροφή του 1956, θέτοντας ως στόχο την ανασυγκρότηση του κόμματος. Υπερασπίστηκε τις θέσεις του Κ.Κ. Κίνας και του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας, υιοθετώντας την κριτική τους ενάντια στον «σοβιετικό ρεβιζιονισμό». Βασικά στελέχη της ήταν οι Γιάννης Χοντζέας και Ισαάκ Ιορδανίδης.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας ανέπτυξε δραστηριότητα και στη δυτική Ευρώπη, ιδιαίτερα μεταξύ των Ελλήνων φοιτητών, μέσα από το Αγωνιστικό Μέτωπο Ελλήνων Εξωτερικού (ΑΜΕΕ). Συνδέθηκε, επίσης, με κύκλους πολιτικών προσφύγων στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, που είχαν ιδρύσει το ΚΚΕ (μ-λ) και μετά τη σύνδεσή τους με την ΟΜΛΕ συγκρότησαν τις Μαρξιστικές Λενινιστικές Οργανώσεις. Εξέδιδε παράνομα τον «Λαϊκό Δρόμο», ως θεωρητικό-πολιτικό περιοδικό, και την εφημερίδα «Προλεταριακή Σημαία». Από το 1971-72, με την εμφάνιση του μαζικού φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος, απέκτησε ξανά προσβάσεις στον φοιτητικό χώρο και μέλη της συμμετείχαν ενεργά στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Με την πτώση της δικτατορίας και το πέρασμα στη νομιμότητα επανεκδόθηκε ο «Λαϊκός Δρόμος», ως εβδομαδιαία εφημερίδα, ανασυστάθηκε η Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΠΣΠ), που δρούσε στα 1966-67, και ιδρύθηκαν η Προοδευτική Εργατική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΕΣΠ) και η Προοδευτική Μαθητική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΜΣΠ). Οι δυνάμεις της αναπτύχθηκαν γρήγορα και αναδείχτηκε στη μαζικότερη οργάνωση του μ-λ ρεύματος, ευρισκόμενη σε ανταγωνισμό με το επίσης αναπτυσσόμενο ΕΚΚΕ.

Τον Νοέμβριο 1976 πραγματοποίησε Συνέδριο για τον μετασχηματισμό της σε κομμουνιστικό κόμμα, στο οποίο διασπάστηκε, με αποτέλεσμα την ίδρυση δύο κομμάτων, του ΚΚΕ (μ-λ), που συσπείρωσε την πλειοψηφία των μελών της, και του Μ-Λ ΚΚΕ. Η διάσπαση αποτέλεσε συνέπεια της διαπάλης δύο τάσεων μέσα στις γραμμές της, από τις οποίες η μία, που την υποστήριζαν αυτοί που συγκρότησαν το ΚΚΕ (μ-λ), αρνούνταν την υιοθέτηση της «θεωρίας των τριών κόσμων» του Κ.Κ. Κίνας, την οποία υποστήριζαν αυτοί που συγκρότησαν το Μ-Λ ΚΚΕ.

 

Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας. Βλ. Μπολσεβίκος.

 

Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα (ΟΠΛΑ). Ένοπλη οργάνωση που συγκροτήθηκε από το ΕΑΜ στα τέλη του 1943. Η ΟΠΛΑ στελεχώθηκε από επιλεγμένους αγωνιστές που συγκροτούσαν ολιγομελείς πυρήνες, δρώντας εξαιρετικά συνωμοτικά, και καθοδηγητές της, εκ μέρους του ΚΚΕ, ήταν οι Στέργιος Αναστασιάδης και Νίκος Πλουμπίδης.

Εκτέλεσε εκατοντάδες συνεργάτες των κατακτητών, αστυνομικούς, ταγματασφαλίτες, μαυραγορίτες κ.ά. Εξακολούθησε να λειτουργεί και μετά την Απελευθέρωση και είχε σημαντική δραστηριότητα στα Δεκεμβριανά. Την περίοδο αυτή, ανάμεσα στους στόχους της ήταν και πολλοί τροτσκιστές και αρχειομαρξιστές, που εκτελέστηκαν ως «πράκτορες της αντίδρασης». Διαλύθηκε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, τον Φεβρουάριο του 1945. Σε μια αποτυχημένη προσπάθεια ανασύστασής της, το 1946-47, συγκροτήθηκαν πυρήνες της στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ως «Στενή Αυτοάμυνα», στο πλαίσιο της γραμμής του ΚΚΕ για Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα.

Τα μέλη της ΟΠΛΑ, τόσο της περιόδου της Κατοχής όσο και μετέπειτα, αντιμετώπισαν ιδιαίτερα σκληρή αντιμετώπιση από την πλευρά του κράτους. Στην πλειονότητά τους εκτελέστηκαν ή καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.

 

Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ). Οργάνωση της επαναστατικής Αριστεράς που ιδρύθηκε το 1971. Προήλθε από τις Επαναστατικές Σοσιαλιστικές Ομάδες και τις Ομάδες Επαναστατών Νέων Εργατών και Φοιτητών, που συγκροτήθηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας, από αγωνιστές που βρίσκονταν στη δυτική Ευρώπη και εκφράζονταν από τα περιοδικά «Μαμή» και «Επανάσταση».

Η ΟΣΕ ανέπτυξε δραστηριότητα τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, και μέλη της συμμετείχαν στην εξέγερση του Νοέμβρη του 1973. Μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974, το σύνολο, σχεδόν, του δυναμικού της επέστρεψε στην Ελλάδα. Ήταν μια από τις οργανώσεις του λεγόμενου λενινιστικού-αντιρεβιζιονιστικού ρεύματος και σύντομα εντάχθηκε στη Διεθνή Σοσιαλιστική Τάση που προερχόταν από την τροτσκιστική 4η Διεθνή, με επικεφαλής τον Τόνι Κλιφ. Κύριο σημείο ρήξης με την 4η Διεθνή ήταν η διαφωνία για τη φύση του καθεστώτος της ΕΣΣΔ και των άλλων ανατολικών χωρών, που χαρακτηρίζονταν καθεστώτα κρατικού καπιταλισμού. Εξέδωσε για λίγο το περιοδικό «Σοσιαλιστική Επανάσταση» και την «Αγωνιστική Πορεία», και κατόπιν την εφημερίδα «Εργατική Πρωτοπορία», και προσανατολίστηκε στην παρέμβαση στο εργατικό κίνημα, αλλά και στο φοιτητικό, μέσα από την Αγωνιστική Παράταξη Σπουδαστών και αργότερα από τις Αριστερές Συσπειρώσεις Φοιτητών και τις Επαναστατικές Σοσιαλιστικές Ομάδες Φοιτητών - Σπουδαστών. Στα 1983-85 επανεκδόθηκε η «Μαμή». Από το 1985 όργανο της ΟΣΕ ήταν η εφημερίδα «Εργατική Αλληλεγγύη» και από το 1992 εξέδιδε ως θεωρητικό όργανο το περιοδικό «Σοσιαλισμός από τα κάτω». Το 1997 μετονομάστηκε σε Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ).

Βασικά στελέχη της ΟΣΕ υπήρξαν οι Πάνος Γκαργκάνας, Κώστας Πίττας, Μαρία Στύλλου, (παραμένουν στην ηγεσία του ΣΕΚ), Γιώργος Βότσης και Σταύρος Λυγερός (κατά την πρώτη περίοδο, πριν και μετά την πτώση της δικτατορίας), Αντώνης Νταβανέλος (στέλεχος σήμερα της Διεθνιστικής Εργατικής Αριστεράς) κ.ά.

Οργάνωσις. Σοσιαλιστική εφημερίδα που εκδόθηκε το 1914 στην Αθήνα, στην αρχή ως δεκαπενθήμερη και κατόπιν ως εβδομαδιαία. Εκδότης της ήταν ο Παναγής Δημητράτος, που μέχρι το 1915 ήταν στέλεχος του Συνδέσμου των Εργατικών Τάξεων του Πλάτωνα Δρακούλη και κατόπιν συγκρότησε τη Σοσιαλιστική Ένωση. H«Ο.» συνέχισε να κυκλοφορεί έως το 1917, προβάλλοντας θέσεις κατά της συμμετοχής της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και υπέρ της ενοποίησης των σοσιαλιστικών κινήσεων και της ίδρυσης σοσιαλιστικού κόμματος.

 

Ουμανιστής. Περιοδικό που εκδιδόταν στα 1965-67 από το Κίνημα της 15ης Ιούλη, με υπεύθυνο τον Κώστα Λάμπο. Στόχος της κίνησης και του περιοδικού ήταν η ίδρυση εργατικού κόμματος, συγκροτημένου σε αμεσοδημοκρατική βάση και με προσανατολισμό έναν σοσιαλισμό ουμανιστικό και αυτοδιαχειριστικό.

 

Ουτοπία. Μαρξιστικό θεωρητικό περιοδικό που εκδίδεται από το 1992, με διευθυντή τον Ευτύχη Μπιτσάκη. Αποτελεί βήμα διαλόγου και προβολής μαρξιστικών επιστημονικών μελετών.

 

Οχτώβρης. Εφημερίδα της οργάνωσης Συνεπής Αριστερή Κίνηση Ελλάδας (ΣΑΚΕ), που εντασσόταν στο μ-λ ρεύμα. Εκδόθηκε το 1976, με υπεύθυνο τον Γεράσιμο Λιόντο. Έπαψε να εκδίδεται το 1996, με τη μετεξέλιξη της ΣΑΚΕ στην Ένωση Για την Επαναστατική Ανατροπή, και αντικαταστάθηκε από την εφημερίδα «Κόντρα».

 

 

 

 

Π

 

Παγκληρική Ένωση Ελλάδας. Κίνηση που ιδρύθηκε τον Ιούνιο 1943 στη Σπερχειάδα Φθιώτιδας και στην οποία εντάσσονταν οι ιερωμένοι του ΕΑΜ. Υπολογίζεται πως ήταν περίπου 4.000 οι μητροπολίτες, ιερείς και μοναχοί που εντάχθηκαν στο εαμικό κίνημα, ενώ τέσσερις (οι μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιος, και οι ιερείς Στάθης Κτενάς και Δημήτρης Χολέβας) εκλέχθηκαν στην Εθνοσυνέλευση των Κορυσχάδων. Περισσότεροι από 140 ήταν οι ιερωμένοι που δολοφονήθηκαν από τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Η ΠΕΕ διαλύθηκε το 1946 και πολλά μέλη της αντιμετώπισαν ποικίλες διώξεις από την επίσημη Εκκλησία και το κράτος.

 

Παΐζη Αλέκα (1919-2009). Ηθοποιός. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και εμφανίστηκε στο θέατρο το 1941. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ και κατά τον Eμφύλιο εξορίστηκε. Την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών αυτοεξορίστηκε στην Ιταλία. Πρωταγωνίστησε στο θέατρο, ενώ εμφανίστηκε και στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Υπήρξε σύζυγος του ηθοποιού Τίτου Βανδή.

 

Παλαιοί πολεμιστές. Με τον τίτλο αυτό αναφέρονται όσοι συμμετείχαν στο κίνημα που συγκροτήθηκε με στόχο την αποκατάσταση των πολεμιστών της περιόδου 1912-22. Οι ρίζες του παλαιοπολεμιστικού κινήματος βρίσκονταν στις αντιπολεμικές ομάδες που είχαν συγκροτήσει κομμουνιστές φαντάροι στο μικρασιατικό μέτωπο στα 1920-22. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν δεκάδες χιλιάδες αυτοί που είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο και διεκδικούσαν αποκατάσταση, κυρίως με την παροχή καλλιεργήσιμης γης στην επαρχία ή την εξασφάλιση εργασίας στις πόλεις. Οι Σύλλογοι Παλαιών Πολεμιστών συνενώθηκαν το 1924 στην Ομοσπονδία Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Στρατού, με πρωτοβουλία παλαιών πολεμιστών, στελεχών του ΣΕΚΕ(Κ), όπως οι Νίκος Ευαγγελόπουλος, Γιάννης Μοναστηριώτης, Γιώργος Νίκολης, Παντελής Πουλιόπουλος κ.ά. Η Ομοσπονδία εξέδιδε την εφημερίδα «Παλαιός Πολεμιστής». Παράλληλα, λειτουργούσαν και Σύλλογοι Αναπήρων Πολέμου, στους οποίους σημαντική επιρροή είχαν οι αρχειομαρξιστές, με βασικό στέλεχος τον Σταύρο Βερούχη.

Το κίνημα υποχώρησε μετά από την παροχή γης σε ακτήμονες παλαιούς πολεμιστές της επαρχίας στα 1924-25, ενώ αντιμετώπισε και ποικίλες διώξεις, κυρίως από τις παρακρατικές βενιζελικές συμμορίες. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 οι Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών, από τις οποίες είχε αποσυρθεί η μεγάλη πλειονότητα των μελών τους, ελέγχθηκαν από συντηρητικές και φιλοφασιστικές δυνάμεις.

 

Πάλη των Τάξεων. Εφημερίδα της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας - Αρχειομαρξιστές (ΚΟΜΛΕΑ) από την ίδρυσή της, το 1930. Κυκλοφορούσε ως εβδομαδιαία και κατόπιν ως δισεβδομαδιαία, τρισεβδομαδιαία και πριν τις εκλογές του 1933 καθημερινή, με υπεύθυνους τους Ηρακλή Μήτση και Ηλία Ξεΐνη. Μετά τη διάσπαση της ΚΟΜΛΕΑ, το 1934, έγινε όργανο του Κομμουνιστικού Αρχειομαρξιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΑΚΕ) έως το 1935, οπότε αντικαταστάθηκε από τη «Φωνή των Εργατών και Αγροτών». Κυκλοφορούσε παράνομα και κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Επανεκδόθηκε νόμιμα το 1944 και συνέχισε να κυκλοφορεί ως όργανο του ΚΑΚΕ και κατόπιν του Αρχειομαρξιστικού Κόμματος Ελλάδας, σταθερά έως το 1948. Κάποια φύλλα εκδόθηκαν και τα επόμενα χρόνια, μέχρι το 1951.

 

Πάλι. Πρωτοποριακό περιοδικό που κυκλοφόρησε σε έξι τεύχη στα 1964-66, με υπότιτλο «Ένα Τετράδιο Αναζήτησης». Εκδότης και διευθυντής ήταν ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης και στην ομάδα που το εξέδιδε συμμετείχαν οι  Μαντώ Αραβαντινού, Τάσος Δενέγρης, Πάνος Κουτρουμπούσης, Γιώργος Μακρής, Δημήτρης Πουλικάκος κ.ά.

 

Παλιά Κ.Ε. του ΚΚΕ. Ομάδα καθοδήγησης των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ κατά την τελευταία περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, αποτελούμενη από στελέχη του κόμματος που είχαν ενταχθεί στην Κ.Ε. μετά την επιβολή της δικτατορίας. Ανάμεσά τους οι Βαγγέλης Κτιστάκης, επικεφαλής του οργάνου, Σωτηρία Βιτσαρά-Κτιστάκη, Χρήστος Κανάκης, Δημήτρης Παπαγιάννης κ.ά. Καθοδηγητής της ήταν ο κρατούμενος Νίκος Πλουμπίδης. Άρχισε να λειτουργεί το 1939, μετά από αλλεπάλληλες εξαρθρώσεις του  μηχανισμού του κόμματος.

H προσπάθειά της να καθοδηγήσει τις παράνομες οργανώσεις συναντούσε μεγάλες δυσκολίες, καθώς η Ασφάλεια είχε συγκροτήσει παράλληλη «Προσωρινή Διοίκηση» του ΚΚΕ, από στελέχη που είχαν μπει στην υπηρεσία της. Οι μηχανισμοί του καθεστώτος φρόντιζαν να δημιουργείται μεταξύ των κομμουνιστών κλίμα καχυποψίας ως προς την ΠΚΕ και στη συγκεχυμένη κατάσταση που διαμορφώθηκε καταγγέλθηκε σαν «χαφιέδικη», τόσο από τον φυλακισμένο ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη όσο και από την καθοδήγηση των κρατουμένων της Ακροναυπλίας και από άλλα στελέχη του κόμματος. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία πολλών καθοδηγητικών κέντρων και η ανεξάρτητη λειτουργία οργανώσεων, όπως της Αθήνας, του Πειραιά, της Μακεδονίας, της Ηπείρου κ.ά.

Η σύγχυση στις γραμμές του κόμματος, σχετικά με τον πραγματικό ρόλο της ΠΚΕ, εντάθηκε με την ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας. Ενώ ο Ζαχαριάδης τάχθηκε δημοσίως υπέρ της εθνικής άμυνας, θέση που αποδέχτηκε η μεγάλη πλειονότητα των κομμουνιστών, η ΠΚΕ, επηρεασμένη από τη θέση της Κομμουνιστικής Διεθνούς που χαρακτήριζε τον πόλεμο μεταξύ των δυνάμεων του Άξονα και των άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών ως ιμπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές, αντιτάχθηκε στην αντίσταση κατά της εισβολής.

Η ΠΚΕ σταμάτησε να λειτουργεί τον Μάιο 1941, όταν συγκροτήθηκε η Νέα Κ.Ε. από στελέχη που απέδρασαν από τους τόπους εξορίας. Τα μέλη της, ως ύποπτα, τέθηκαν εκτός κόμματος μέχρι το 1943, οπότε η κατηγορία αποσύρθηκε και συμμετείχαν και πάλι στο ΚΚΕ από στελεχικές θέσεις.

 

Παλλαϊκό Μέτωπο. Ο τίτλος με τον οποίο συμμετείχε το ΚΚΕ στις εκλογές του Ιανουαρίου 1936. Απηχούσε την κατεύθυνση συγκρότησης Λαϊκού Μετώπου, σύμφωνα με την απόφαση του 7ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του 6ου Συνεδρίου του κόμματος, του προηγούμενου χρόνου. Η απεύθυνση για συγκρότηση του Μετώπου προς το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας δεν βρήκε ανταπόκριση, αν και υπήρξαν σοσιαλιστές και αγροτιστές που συμμετείχαν στους συνδυασμούς του Π.M.

Το εκλογικό αποτέλεσμα (73.500 ψήφοι, 5,76% και 15 βουλευτικές έδρες) ανέδειξε το Π.Μ. σε ρυθμιστική δύναμη στη Βουλή, καθώς καμιά από τις δύο αστικές παρατάξεις (βενιζελική και αντιβενιζελική) δεν είχε απόλυτη πλειοψηφία. Με μυστική συμφωνία μεταξύ του ηγέτη των φιλελευθέρων Θεμιστοκλή Σοφούλη και του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του Π.Μ. και στελέχους του ΚΚΕ Στέλιου Σκλάβαινα, αποφασίστηκε η στήριξη των βενιζελικών από το Π.Μ., με αντάλλαγμα τη διεύρυνση των δημοκρατικών ελευθεριών και μέτρα για τη βελτίωση της ζωής των εργαζομένων. Το Π.M. ψήφισε για πρόεδρο της Βουλής τον Σοφούλη, αλλά η αποδοχή από τους βενιζελικούς της κυβέρνησης Δεμερτζή, από κοινού με τους αντιβενιζελικούς, οδήγησε το ΚΚΕ στη δημόσια αποκάλυψη του Συμφώνου και την ακύρωσή του, τον Απρίλιο 1936.

Το καλοκαίρι το Π.M. διευρύνθηκε με συμφωνία μεταξύ ΚΚΕ και Αγροτικού Κόμματος για δημιουργία Λαϊκού Μετώπου, η οποία δεν υλοποιήθηκε, λόγω της επιβολής της δικτατορίας Μεταξά στις 4 Αυγούστου.

 

Παμπούδη Παυλίνα (1948-). Συγγραφέας και ποιήτρια. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή και στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα, ως μέλος της Δ.Ν. Λαμπράκη. Αργότερα τάχθηκε υπέρ της ανανεωτικής Αριστεράς. Μεταξύ άλλων, έχει γράψει και βιβλία παιδικής λογοτεχνίας.

 

Πανάς Παναγιώτης (1832 - 1896). Διανοούμενος, πρωτοπόρος του σοσιαλιστικού κινήματος.  Γεννήθηκε στα Σπαρτιά της Κεφαλονιάς. Συμμετείχε στο κίνημα των ριζοσπαστών ενάντια στην αγγλική κατοχή των νησιών του Ιονίου και διώχθηκε για τη δράση του. Ενταγμένος στην αριστερή πτέρυγα του ριζοσπαστισμού, επηρεάστηκε από σοσιαλιστικές αντιλήψεις. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στο Βουκουρέστι στα 1871-74 και επιστρέφοντας στην Κεφαλονιά εξέδωσε την εφημερίδα «Εξέγερσις», με ριζοσπαστικό δημοκρατικό προσανατολισμό, και το 1875 την εφημερίδα «Εργάτης». Τον ίδιο χρόνο εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου εκδίδει νέα εφημερίδα με τον ίδιο τίτλο, στις στήλες της οποίας θα γίνει το 1877, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αναφορά στις ιδέες του Καρλ Μαρξ. Το 1876 συμμετείχε στην ίδρυση του δημοκρατικού συλλόγου «Ρήγας», που προπαγάνδιζε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, της ενότητας των λαών της Βαλκανικής και της απελευθέρωσης των ελληνικών περιοχών που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα 1893-95 εξέδιδε στην Κεφαλονιά την εφημερίδα «Έγερσις». Έθεσε ο ίδιος τέλος στη ζωή του.

 

Πανδημοκρατική. Εφημερίδα που εξέδιδε το μικρό εαμικό κόμμα Δημοκρατική Ένωση στα Τρίκαλα, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα του ΕΑΜ, τον Δεκέμβριο 1944 και τον Ιανουάριο 1945.

 

Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδας (ΠΑΜΕ). Σχήμα συνεργασίας της ΕΔΑ και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος (ΕΑΚ), στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961. Συμμετείχαν και ανεξάρτητοι υποψήφιοι, όπως οι Γρηγόρης Λαμπράκης, Νικηφόρος Μανδηλαράς, Δημήτρης Στρατής κ.ά. Πήρε 676.000 ψήφους (14,62%) και εξέλεξε 24 βουλευτές, οι 2 από τους οποίους ήταν του ΕΑΚ. Ως ανεξάρτητος εκλέχτηκε και ο Λαμπράκης, που δολοφονήθηκε τον Μάιο του 1963.

Η μεγάλη υποχώρηση της εκλογικής δύναμης της Αριστεράς, η οποία στις εκλογές του 1958 είχε αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση με το 24,42%, οφειλόταν κυρίως στην κρατική και παρακρατική τρομοκρατία, που εκδηλώθηκε ακόμα και με δολοφονίες νέων αγωνιστών της ΕΔΑ (του Στέφανου Βελδεμίρη και του Διονύση Κερπινιώτη). Συνέβαλε όμως και η κάθοδος στις εκλογές της Ένωσης Κέντρου, που δημιούργησε προσδοκίες εκλογικής ήττας της Δεξιάς.

 

Πανελλαδική Ανεξάρτητη Ταξική Εργατική Κίνηση. Συνδικαλιστική παράταξη, που συγκροτήθηκε το 2005 από αγωνιστές του χώρου της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και κυρίως του ΝΑΡ, στην κατεύθυνση της ανάπτυξης των αγώνων των εργαζόμενων και της ενότητας των αγωνιστικών δυνάμεων ενάντια στη γραφειοκρατία και τον ρεφορμισμό. Το 2022 ενοποιήθηκε με το Μέτωπο Ταξικής Ανατροπής (ΜΕΤΑ) και συγκροτήθηκε η συνδικαλιστική κίνηση Μάχη.

 

Πανελλαδική B΄ (ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος B΄ Π.). Οργάνωση που συγκροτήθηκε το 1978, μετά τη διάσπαση της Ελληνικής Κομμουνιστικής Νεολαίας Ρήγας Φεραίος, νεολαίας του ΚΚΕ εσωτερικού. Πήρε το όνομά της από τη Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη που οργάνωσαν τα μέλη της, την οποία δεν αναγνώρισε η ηγεσία του Ρήγα Φεραίου και το κόμμα.

Εντασσόταν στο ρεύμα του αριστερού ευρωκομμουνισμού, απορρίπτοντας τη «δεξιόστροφη» εκδοχή της κομμουνιστικής ανανέωσης, την οποία θεωρούσε πως εξέφραζε το ΚΚΕ εσ. Αναφερόταν στον δυτικό μαοϊσμό και στο θεωρητικό έργο των Αλτουσέρ και Πουλαντζά. Συνέβαλε στον αναπροσανατολισμό του χώρου της επαναστατικής Αριστεράς, με τις αναλύσεις της για τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, ως αναπτυγμένου καπιταλιστικού, και για τον ρόλο του εκπαιδευτικού μηχανισμού στην αναπαραγωγή των κοινωνικών ταξικών διαφοροποιήσεων και της κυρίαρχης ιδεολογίας, τις οποίες πρόβαλε, κυρίως, μέσα από το περιοδικό «Αγώνας για την Κομμουνιστική Ανανέωση». Τα μέλη της έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στο κίνημα των φοιτητικών καταλήψεων, τον Δεκέμβριο 1979.

Σε μια προσπάθεια ενότητας του χώρου της ανανεωτικής Αριστεράς, που απέτυχε λόγω της μη συμμετοχής του ΚΚΕ εσ., πήρε μέρος στη διαδικασία διαλόγου με την ΕΔΑ και τη Σοσιαλιστική Πορεία. Στη συνέχεια προσανατολίστηκε στην επίσης αποτυχημένη προσπάθεια ενότητας δυνάμεων της επαναστατικής Αριστεράς, σε συνεργασία με κινήσεις που προέρχονταν κυρίως από το μ-λ ρεύμα. Κατά το 1981 περιήλθε σε κατάσταση αδρανοποίησης και διαλύθηκε. Το δυναμικό της οργάνωσης συνέβαλε στη συγκρότηση των Αριστερών Συσπειρώσεων Φοιτητών και στελέχη της εξέδωσαν τα επόμενα χρόνια τα περιοδικά «Θέσεις», «Κριτική» και «Σχολιαστής».

Μεταξύ των ηγετικών στελεχών της Β΄ Π. ήταν οι Γιώργος Πιτουρόπουλος (γραμματέας), Χρύσανθος Λαζαρίδης, Αντώνης Μαούνης, Γιάννης Μηλιός, Παναγιώτης Παναγιώτου, Δημήτρης Ψαρράς κ.ά.

 

Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ). Ιδρύθηκε το 1948 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, στις περιοχές όπου δρούσε ο ΔΣΕ. Πρόεδρός της ανέλαβε η Χρύσα Χατζηβασιλείου και το 1949 η Ρούλα Κουκούλου. Εξέδιδε την εφημερίδα «Μαχήτρια» και έγινε μέλος της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών. Μετά την ήττα του ΔΣΕ λειτούργησε για μερικά χρόνια στις χώρες όπου κατέφυγαν Ελληνίδες πολιτικοί πρόσφυγες.

 

Πανελλαδική Ένωση Γυναικών (ΠΕΓ). Οργάνωση που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΕΔΑ το 1963 και εντάχθηκε στην Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών. Πρόεδρός της ήταν η Θάλεια Κολυβά και βασικά της στελέχη οι Έλλη Λαμπρίδη, Ηρώ Λάμπρου (βουλεύτρια της Ένωσης Κέντρου, στα 1966-67), Πέπη Δαράκη, Τούλα Δρακοπούλου, Ρόζα Ιμβριώτη, Βάσω Κατράκη, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Ρίτα Μπούμη-Παπά, Μαρία Σβώλου, Αθηνά Ταρσούλη κ.ά. Ανέπτυξε δραστηριότητα για την προώθηση των ζητημάτων ισότητας των γυναικών και ιδιαίτερα των εργαζόμενων, καθώς και για την ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης. Διαλύθηκε με την επιβολή της δικτατορίας, το 1967.

 

Πανελλαδική Ένωση Κομμουνιστών. Οργάνωση που ιδρύθηκε το 1988 από αποχωρήσαντες και διαγραφέντες από το ΚΚΕ, που συσπειρώνονταν γύρω από την εφημερίδα «Φωνή της Δευτέρας». Ανάμεσά τους ήταν οι Γιώργος Αδαμίδης, Παναγιώτης Βήχος, Νανά Βήχου,  Κώστας Γιαμπάνης, Μανώλης Πυθαρούλης (που πέθανε λίγο μετά την ίδρυση της οργάνωσης) κ.ά. Το 1989 προέκυψε διαφωνία, όταν η πλειοψηφία, με επικεφαλής τον Γιαμπάνη, τάχθηκε υπέρ της πολιτικής του Γκορμπατσόφ. Η μειοψηφία, με επικεφαλής τον Βήχο, αποχώρησε και η οργάνωση διαλύθηκε το 1990.

 

Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΟΓ). Η μεγαλύτερη οργάνωση στην ιστορία του ελληνικού γυναικείου κινήματος. Ιδρύθηκε τον Μάιο 1946 στο 1ο Πανελλαδικό Συνέδριo Γυναικών, όπου αντιπροσωπεύτηκαν δεκάδες γυναικείες οργανώσεις με 120.000 μέλη. Βρισκόταν υπό την επιρροή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, και εξέδιδε το περιοδικό «Ελληνίδες». Πρόεδρός της ήταν η σοσιαλίστρια φεμινίστρια Αύρα Θεοδωροπούλου και βασικά της στελέχη οι Δήμητρα Αλεξανδρίδου, Μαρία Αναγνωστοπούλου-Βρανίκα, Ρόζα Ιμβριώτη, Ρεγγίνα Καββαδία, Κατερίνα Ναυπλιώτου, Μαρία Πολυμενάκου, Αγνή Ρουσοπούλου, Αγγελική Σκανδάλη κ.ά. Το 1947 εντάχθηκε στην Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών, προκαλώντας την παραίτηση της Θεοδωροπούλου, που θεωρούσε την Ομοσπονδία όργανο της σοβιετικής πολιτικής. Με την επέκταση του Εμφυλίου αντιμετώπισε ποικίλες διώξεις, μεγάλος αριθμός μελών και στελεχών της φυλακίστηκε ή εξορίστηκε, και έπαψε να λειτουργεί από τα τέλη του 1947.

 

Πανελλήνια Αγωνιστική Συνδικαλιστική Κίνηση Εργαζομένων (ΠΑΣΚΕ). Συνδικαλιστική παράταξη του ΠΑΣΟΚ. Ιδρύθηκε το 1975, κυρίως από νέα στελέχη του συνδικαλιστικού κινήματος και εξέδιδε την εφημερίδα «Αγώνας των Εργατοϋπαλλήλων». Διακήρυξε αριστερές θέσεις, συνδέοντας τους συνδικαλιστικούς αγώνες των εργαζομένων με την προοπτική του σοσιαλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού. Ως άμεσους στόχους έθεσε τον αγώνα για την προώθηση των οικονομικών ζητημάτων που απασχολούσαν τους εργαζόμενους, αλλά και τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος.

Ακολούθησε πολιτική συνεργασίας με τις παρατάξεις της κομμουνιστικής Αριστεράς (ΕΣΑΚ και ΑΕΜ) και συμμετείχε στην ίδρυση των ενωτικών και αντιπολιτευόμενων τον καθεστωτικό συνδικαλισμό κινήσεων, Συνεργαζόμενες Αγωνιστικές Δημοκρατικές Εργατοϋπαλληλικές Οργανώσεις (ΣΑΔΕΟ) και Συντονιστική Επιτροπή Δημοσιοϋπαλληλικών Οργανώσεων (ΣΕΔΟ). Ανέπτυξε ιδιαίτερη δραστηριότητα στον χώρο του εργοστασιακού συνδικαλισμού, υποστηρίζοντας την ίδρυση σωματείων κατά χώρο δουλειάς και κατά επιχείρηση. Καθώς τη θέση αυτή απέρριπτε το ΚΚΕ, ενώ οι δυνάμεις του ΚΚΕ εσ. στη βιομηχανική εργατική τάξη ήταν περιορισμένες, η ΠΑΣΚΕ αναδείχτηκε στη μεγαλύτερη δύναμη στο βιομηχανικό προλεταριάτο, μέχρι του σημείου της προσχώρησης στις γραμμές της και στις γραμμές του ΠΑΣΟΚ ακόμη και τμημάτων οργανώσεων της άκρας Αριστεράς που δρούσαν στον εργοστασιακό συνδικαλισμό και διαλύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 (ΕΕΑΜ και Προλεταριακός Αγώνας). Σημαντική επιρροή απέκτησε και στους χώρους της διανοητικής εργασίας και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (εκπαιδευτικοί, τραπεζοϋπάλληλοι, εργαζόμενοι στη ΔΕΗ, τον ΟΤΕ κ.λπ.).

Μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 και την προώθηση μέτρων εκδημοκρατισμού του συνδικαλιστικού κινήματος, η ΠΑΣΚΕ αναδείχτηκε στη μεγαλύτερη δύναμη στη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ. Σ’ αυτό συνέβαλαν και τα μέτρα κοινωνικής πολιτικής της πρώτης περιόδου της διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ, αλλά και οι δυνατότητες που της προσέφερε η σύνδεσή της με τον κρατικό μηχανισμό, μέσω των κλαδικών οργανώσεων του κόμματος. Το 1985 η αντίθεση μεγάλου μέρους του στελεχικού της δυναμικού στα κυβερνητικά μέτρα οικονομικής σταθεροποίησης, που έθιγαν τους εργαζόμενους, προκάλεσε τη διάσπασή της και τη συγκρότηση της Σοσιαλιστικής Συνδικαλιστικής Εργατοϋπαλληλικής Κίνησης (ΣΣΕΚ), το 1986, αλλά και τη διάσπαση της Διοίκησης της ΓΣΕΕ. Η διάσπαση στη ΓΣΕΕ ξεπεράστηκε το 1988, και το 1989 διαλύθηκε η ΣΣΕΚ και μεγάλο μέρος του δυναμικού της επέστρεψε στην ΠΑΣΚΕ.

Η ΠΑΣΚΕ εξακολούθησε να είναι και κατά τα επόμενα χρόνια η μεγαλύτερη συνδικαλιστική παράταξη, τόσο στη ΓΣΕΕ όσο και στην ΑΔΕΔΥ. Οι πρόεδροι και των δύο τριτοβάθμιων οργανώσεων του συνδικαλιστικού κινήματος προέρχονταν σταθερά από αυτήν, ενώ είχε διαμορφωθεί ένας μηχανισμός χιλιάδων συνδικαλιστών, που συχνά επικρίθηκε για τις διασυνδέσεις του με τον κρατικό μηχανισμό και τη χρησιμοποίηση του συνδικαλισμού ως μέσου κοινωνικής ανόδου.

Η πολιτική της παράταξης κατά τη νέα περίοδο της διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ (1993-2004), χαρακτηρίστηκε από την αποδοχή των βασικών κατευθύνσεων της νεοφιλελεύθερης κυβερνητικής πολιτικής, ενώ η διεκδικητική πολιτική της περιορίστηκε σε δευτερεύουσες πλευρές αυτών των κατευθύνσεων. Εντούτοις, τάχθηκε κατά της απόπειρας απορρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος το 2001.

Αν και εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρό μηχανισμό στο συνδικαλιστικό κίνημα, οι σχέσεις της με μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης έχουν περιοριστεί, ως συνέπεια τόσο της πολιτικής της όσο και της συρρίκνωσης ή αναδιάρθρωσης κλάδων στους οποίους κυριαρχούσε, κυρίως στον χώρο του εργοστασιακού συνδικαλισμού. Ιδιαίτερα προβλήματα αντιμετωπίζει από το 2010, λόγω της αντίθεσης μεγάλου μέρους των μελών και στελεχών της στην πολιτική των μνημονίων που υποστήριξε το ΠΑΣΟΚ, που εκδηλώθηκε και με μαζικές αποχωρήσεις.

 

Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ). Ιδρύθηκε το 1964 από αγωνιστές του εαμικού κινήματος, με τη στήριξη της ΕΔΑ και του παράνομου ΚΚΕ. Διαλύθηκε μετά από το πραξικόπημα του 1967 και ανασυστάθηκε το 1974. Λίγο αργότερα, μέλη της που εντάσσονταν στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς αποχώρησαν και ίδρυσαν τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αγωνιστών Εαμικής Εθνικής Αντίστασης (ΠΣΑΕΕΑ). Βασικός στόχος της ΠΕΑΕΑ ήταν η αναγνώριση από το ελληνικό κράτος της εαμικής Αντίστασης, που πραγματοποιήθηκε μόλις το 1982. Συνεχίζει να λειτουργεί ως Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας, που συνδέεται με το ΚΚΕ, με τα μέλη της να είναι απόγονοι των τότε αγωνιστών. Εκδίδει το περιοδικό «Εθνική Αντίσταση».

 

Πανελλήνια Ένωση Αντιιμπεριαλιστών Σπουδαστών (ΠΕΑΣ). Φοιτητική παράταξη του Μ-Λ ΚΚΕ στα 1976-79. Παράλληλα, λειτουργούσε και η Πανελλήνια Ένωση Αντιιμπεριαλιστών Μαθητών (ΠΕΑΜ).

 

Πανελλήνια Ένωση Γυναικών (ΠΕΓ). Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1945, ως ομοσπονδία γυναικείων οργανώσεων που επηρεάζονταν από το ΕΑΜ. Την καθοδήγησή της είχαν αναλάβει, κυρίως, γυναίκες στελέχη του ΚΚΕ. Το Μάιο 1946 πραγματοποίησε το 1ο Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών, στο οποίο αποφασίστηκε η ίδρυση της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΟΓ).

 

Πανελλήνια Ένωση Οικογενειών Πολιτικών Εξορίστων - Φυλακισμένων (ΠΕΟΠΕΦ). Κίνηση που ιδρύθηκε το 1948, για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων αγωνιστών της Αριστεράς, τη μη εκτέλεση θανατικών ποινών, και την απελευθέρωσή τους. Την αποτελούσαν γυναίκες, μητέρες, αδελφές και σύζυγοι κρατουμένων και ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα, σε μια περίοδο που η κρατική και παρακρατική τρομοκρατία είχε φτάσει στο απόγειό της. Εκτός των άλλων,  ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή της στη διεθνή ενημέρωση για τις συνθήκες τρομοκρατίας που κυριαρχούσαν στην Ελλάδα. Πρόεδροί της κατά καιρούς ήταν οι μητέρες αγωνιστών Ασημίνα Αμπατιέλου, Βασιλική Μαντζακοπούλου και Αικατερίνη Προβελέγγιου, και γραμματέας η νεαρή επονίτισσα Μαρία Μουρατίδου (μετέπειτα Καρρά).

Η λειτουργία της ΠΕΟΠΕΦ απαγορεύτηκε το 1954 και στελέχη της, μεταξύ των οποίων και η  Μουρατίδου, εξορίστηκαν. Στα 1958-67 λειτούργησε ο Αθηναϊκός Σύλλογος Οικογενειών Πολιτικών Εξορίστων και Φυλακισμένων, με πρόεδρο τη Μαρία Κυριακίδου.

 

Πανελλήνια Εργατική Ομοσπονδία (ΠΕΟ). Πρώτη απόπειρα συγκρότησης πανελλαδικής συνδικαλιστικής οργάνωσης. Ιδρύθηκε το 1911, με πρωτοβουλία του Σπύρου Θεοδωρόπουλου, βουλευτή των Φιλελευθέρων και ιδρυτή του Εργατικού Κέντρου Αθήνας, σε μια απόπειρα κυβερνητικού ελέγχου του συνδικαλιστικού κινήματος. Στη συγκρότησή της αντιτάχθηκαν και δεν συμμετείχαν οι σοσιαλιστές. Η ΠΕΟ δεν κατόρθωσε να λειτουργήσει πραγματικά και έπαψε να υπάρχει και τυπικά από το 1914.

 

Πανελλήνια Λέσχη Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης. Ιδρύθηκε το 1963 από αγωνιστές της Αριστεράς που υποστήριζαν την εκλογική στήριξη της Ένωσης Κέντρου. Ανάμεσά τους ήταν οι Βούλα Δαμιανάκου, Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος), Γιώργος Κατσίμπας, Βασίλης Ρώτας, Κώστας Σωτηρίου, ο προερχόμενος από τον ΕΔΕΣ, Νικόλαος Κοσίντας,  κ.ά. Διαλύθηκε το 1967.

 

Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση (ΠΑΠΟΚ). Ιδρύθηκε το 1977 με τη συμμετοχή πολιτιστικών συλλόγων και κινήσεων από ολόκληρη την Ελλάδα και με την υποστήριξη του ΚΚΕ. Εξέδιδε το περιοδικό «Πολιτιστική». Συνέχισε τη δράση της μέχρι το 1990. Μεταξύ των βασικών της στελεχών ήταν κορυφαίοι καλλιτέχνες και λογοτέχνες.

 

Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αγωνιστών Εαμικής Εθνικής Αντίστασης (ΠΣΑΕΕΑ). Οργάνωση που συγκρότησαν μετά την πτώση της δικτατορίας αγωνιστές της εαμικής Αντίστασης που συνδέονταν με το ΚΚΕ εσωτερικού και γενικότερα τον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς. Συνεχίζει να λειτουργεί, παρά την απομαζικοποίησή της. Εκδίδει το περιοδικό «Εαμική Αντίσταση».

 

Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο (ΠΑΜΕ). Συνδικαλιστική κίνηση που ιδρύθηκε το 1999 από το ΚΚΕ, με τη συμμετοχή του ΔΗΚΚΙ και συνδικαλιστών της ΑΚΟΑ, κάποιοι από τους οποίους εντάχθηκαν κατόπιν στην Κομμουνιστική Ανανέωση. Η ίδρυσή του, ως συντονιστικού συνδικαλιστικών οργανώσεων, απέβλεπε στην ανάπτυξη αγώνων που θεωρούνταν πως δεν είχε πρόθεση να διεξάγει η ΓΣΕΕ. Αν και επικρίθηκε πως στόχευε στην οργανωτική διάσπαση του συνδικαλιστικού κινήματος, παραμένει στις θεσμικές οργανώσεις, διοργανώνοντας, συνήθως, χωριστές συγκεντρώσεις και κινητοποιήσεις. Στις γραμμές του εντάσσονται κυρίως οργανώσεις του ιδιωτικού τομέα, με σημαντικότερη την Ομοσπονδία Οικοδόμων, ενώ διαθέτει την πλειοψηφία και σε πολλά Εργατικά Κέντρα.

 

Πανσέληνος Ασημάκης (19051979). Λογοτέχνης. Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη, εργάστηκε ως δικηγόρος και  κατά τον Μεσοπόλεμο συμμετείχε στην έκδοση αριστερών λογοτεχνικών περιοδικών. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και ως στέλεχος του ΣΚ-ΕΛΔ εκλέχτηκε το 1950 βουλευτής Λέσβου, με τη Δημοκρατική Παράταξη. Συνεργάστηκε αργότερα με την ΕΔΑ και υπήρξε μέχρι το 1967 και μετά το 1974 αρθρογράφος της «Αυγής». Έγραψε ποιητικές συλλογές («Μέρες οργής» κ.ά.), πεζογραφήματα («Τότε που ζούσαμε» κ.ά.), καθώς και δοκίμια.

 

Πανσπουδαστική. 1. Εφημερίδα της Αριστεράς για το φοιτητικό κίνημα. Εκδόθηκε το 1956 και συνέχισε να κυκλοφορεί μέχρι το 1967, έχοντας μετατραπεί σε περιοδικό από το 1960. Η συμβολή της υπήρξε σημαντική στην ανασυγκρότηση των αριστερών δυνάμεων στον φοιτητικό χώρο, στην ανάπτυξη του μεγάλου κινήματος του 15% για την παιδεία, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, και στους δημοκρατικούς αγώνες κατά της αστυνομοκρατίας.

2. Εφημερίδα που εκδιδόταν και κυκλοφορούσε παράνομα από την Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ, στα 1972-74. Συνέχισε να κυκλοφορεί νόμιμα μετά τη δικτατορία, ως όργανο της Πανσπουδαστικής συνδικαλιστικής κίνησης, φοιτητικής και σπουδαστικής παράταξης του ΚΚΕ, που πήρε απ’ αυτήν τον τίτλο της.

 

Πανσπουδαστική Δημοκρατική Κίνηση (ΠΑΝΔΗΚ) «Σωτήρης Πέτρουλας». Κίνηση που συγκροτήθηκε από τα μέλη της κίνησης Σοσιαλιστική Συνειδητοποίηση, που αποχώρησαν από τη Δ.Ν. Λαμπράκη, μετά τη δολοφονία του αγωνιστή του νεολαιίστικου κινήματος Σωτήρη Πέτρουλα, το 1965. Δρούσε, κυρίως, στον φοιτητικό χώρο και ασκούσε κριτική στην ΕΔΑ και τη ΔΝΛ για συμβιβαστική πολιτική και παραμέληση της μορφωτικής και αγωνιστικής διαπαιδαγώγησης των μελών τους. Διαλύθηκε το 1966. Βασικά στελέχη της ήταν οι Σπύρος Βεντουράτος, Παναγιώτης Γουλιέλμος, Νίκος Καλαποθαράκος, Ηλίας Νικολόπουλος, Μάκης Παπούλιας κ.ά. Από πρώην μέλη της συγκροτήθηκε κατά την περίοδο της δικτατορίας η οργάνωση που εμφανίστηκε μετά τη Μεταπολίτευση ως Κίνηση Νέων Σοσιαλιστών.

 

Πανσπουδαστική συνδικαλιστική κίνηση (Πσκ). Φοιτητική και σπουδαστική παράταξη της ΚΝΕ. Ιδρύθηκε το 1974 και τον αρχικό πυρήνα της αποτέλεσαν τα μέλη της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ. Η Πσκ αποτέλεσε μαζική παράταξη, κατορθώνοντας να έρχεται πρώτη ή δεύτερη δύναμη στις φοιτητικές και σπουδαστικές εκλογές, με ποσοστά που κυμαίνονταν μεταξύ 20 και 30%. Πρόβαλλε τις θέσεις του ΚΚΕ, επικεντρώνοντας στην πάλη ενάντια στους ταξικούς φραγμούς στη μόρφωση. Κράτησε σταθερά απορριπτική στάση απέναντι στην κριτική του εκπαιδευτικού συστήματος ως ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους, υποστήριζε τη συμμετοχή των φοιτητών στη συνδιοίκηση των ΑΕΙ και ΤΕΙ, και απέφευγε τις προωθημένες μορφές πάλης, κυρίως τις καταλήψεις σχολών.

Διαλύθηκε μετά τη συγκρότηση του Συνασπισμού το 1989 και τα μέλη της εντάχθηκαν σε ενιαία σχήματα με τους φοιτητές των άλλων συνιστωσών του ΣΥΝ, κυρίως της ΕΑΡ. Η μεγάλη πλειοψηφία των μελών της, που ήταν ταυτόχρονα και μέλη της ΚΝΕ, απέρριψε την επιλογή αυτή και συμμετείχε στη συγκρότηση του Νέου Αριστερού Ρεύματος (ΝΑΡ). Η Πσκ ανασυστάθηκε το 1991, με τον τίτλο Πανσπουδαστικές Κινήσεις Συνεργασίας. Με τη νέα μορφή, είχε μια αργή αλλά σταθερή ανοδική πορεία, έχοντας αναδειχθεί πρώτη δύναμη στις φοιτητικές εκλογές των τελευταίων χρόνων.

 

Παπά Ειρήνη (1929-2022). Κορυφαία ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου. Γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας και το πατρικό της επώνυμο ήταν Λελέκου. Μετά τις σπουδές της στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, εμφανίστηκε στο θέατρο το 1948 και ακολούθησε μια λαμπρή καριέρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ενταγμένη στην Αριστερά, συμμετείχε στους δημοκρατικούς αγώνες των προδικτατορικής περιόδου και συμπαρατάχθηκε κατόπιν με το αντιδικτατορικό κίνημα.

 

Παπαγιαννάκης Μιχάλης (1941-2008). Στέλεχος της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Καλαμάτα και σπούδασε νομικά στην Αθήνα, και οικονομικές και πολιτικές επιστήμες στη Γαλλία. Συμμετείχε στο νεολαιίστικο κίνημα, ως στέλεχος της Νεολαίας ΕΔΑ, και στο αντιδικτατορικό  κίνημα, ως μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας. Το 1987 συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΑΡ και από το 1991 ήταν στέλεχος του Συνασπισμού. Από το 1989 έως το 2004 ήταν ευρωβουλευτής.

 

Παπαγιάννης Μήτσος (1904 - 2001). Στέλεχος του κομμουνιστικού και του συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Καρυά Ελασσόνας και ως εργάτης συνδικαλιστής εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Αντιμετώπισε αλλεπάλληλες φυλακίσεις και εκτοπίσεις, ενώ κατά τη δικτατορία Μεταξά κατόρθωσε να μη συλληφθεί και το 1938 έγινε μέλος της Κ.Ε. του κόμματος. Μέλος της «Παλιάς Κ.Ε.» μέχρι το 1941, διαγράφηκε από το ΚΚΕ μετά την άδικη καταγγελία της ως οργάνου της δικτατορίας, αλλά επανεντάχθηκε το 1943 και συμμετείχε στο ΕΑΜ και στους συνδικαλιστικούς αγώνες. Φυλακίστηκε στα 1946-49 και συνέχισε τη δράση του τα επόμενα χρόνια. Πέθανε ως μέλος του ΚΚΕ, παρά τις κατά καιρούς περιπέτειες της σχέσης του μ’ αυτό.

 

Παπαγιάννης Στέφανος (1908-1996). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Ικαρία, σπούδασε στη Σχολή Ευελπίδων και ως αξιωματικός, κατά τη δεκαετία του 1930, προσανατολίστηκε στην Αριστερά. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ και έγινε στέλεχος του ΕΛΑΣ και επιτελάρχης του ΔΣΕ. Μετά τον Εμφύλιο έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ. Επέστρεψε για παράνομη δουλειά το 1955, πιάστηκε το 1957 και παρέμεινε φυλακισμένος έως το 1966.  Εξορίστηκε και κατά την περίοδο της δικτατορίας. Υπήρξε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Έγραψε το βιβλίο «Από εύελπις αντάρτης».

 

Παπαδάκης Βαγγέλης (1915-2002). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κοξαρέ Ρεθύμνου, εργάστηκε ως ιδιωτικός υπάλληλος και εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Το 1942 έγινε μέλος της Κ.Ε. του κόμματος και ανέλαβε ηγετική θέση στον ΕΛΑΣ της Στερεάς Ελλάδας, με το ψευδώνυμο Τάσος Λευτεριάς. Συμμετείχε και στον ΔΣΕ και μετά την ήττα του 1949 εγκαταστάθηκε ως πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη. Το 1953 διαγράφηκε από το ΚΚΕ. Έγραψε το βιβλίο «Αναμνήσεις από την Αντίσταση, τον εμφύλιο και την προσφυγιά».  

 

Παπαδόπουλος Θανάσης (1921-1985). Μαρξιστής μελετητής της φιλοσοφίας. Γεννήθηκε στη Ραιδεστό της ανατολικής Θράκης και ως φοιτητής της Φιλοσοφικής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και μετά την Απελευθέρωση συμμετείχε στην επανίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Συνέχισε τις σπουδές του στη Γαλλία και από το 1949 έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Υπήρξε στέλεχος των «Πολιτικών Λογοτεχνικών Εκδόσεων» και συνεργάτης του «Νέου Κόσμου» έως το 1968, οπότε εντάχθηκε στην ανανεωτική Αριστερά. Εργάστηκε στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της ρουμάνικης Ακαδημίας Επιστημών και μετά το 1970 έγινε καθηγητής φιλοσοφίας στη Σουηδία, όπου έμεινε μέχρι τον θάνατό του. Έγραψε βιβλία αναφερόμενα, κυρίως, στην αρχαιοελληνική και τη νεοελληνική φιλοσοφία.

 

Παπαδούκα Ολυμπία (1917-2011). Ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου, και συγγραφέας. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, και στα 1948-51 φυλακίστηκε. Έγραψε τα βιβλία «Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ» και «Το Θέατρο της Αθήνας (Κατοχή – Αντίσταση – διωγμοί».

 

Παπαθανασίου Άσπα (1918-2020). Ηθοποιός του θεάτρου. Γεννήθηκε στην Άμφισσα, σπούδασε στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και πρωτοεμφανίστηκε το 1941. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ και υπήρξε στέλεχος του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Αθήνας. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Λαϊκού Θεάτρου» και συμμετείχε στον θίασο των «Ενωμένων Καλλιτεχνών» του ΕΑΜ. Μετά από πολύχρονες διώξεις και φυλακίσεις, επέστρεψε στο θέατρο το 1957 και εμφανίστηκε και σε θεατρικές παραστάσεις στην ΕΣΣΔ. Κατά την περίοδο της δικτατορίας αυτοεξορίστηκε στο Λονδίνο, ανέπτυξε αντιδικτατορική δραστηριότητα από τις γραμμές του ΠΑΜ και με τη διάσπαση του ΚΚΕ εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσ. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ίδρυσε τον θίασο «Δεσμοί» και το 1991 το Κέντρο Έρευνας και Πρακτικών Εφαρμογών του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος.

 

Παπαθανασίου Δήμος (1828-1878). Ο πρώτος, ίσως, Έλληνας αναρχικός. Γεννήθηκε στην Πορταριά του Πηλίου και το πραγματικό του όνομα ήταν Δημοσθένης Αθανασίου. Ήδη το 1859, συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα ενάντια στο βασιλιά Όθωνα, διακήρυττε αντιεξουσιαστικές ιδέες. Το 1861  εξέθεσε τις ιδέες του Προυντόν σε άρθρο του, υπό τον τίτλο «Αναρχία», στην εφημερίδα «Φως», και τον ίδιο χρόνο φυλακίστηκε λόγω αντιβασιλικών δραστηριοτήτων. Το 1871 υπερασπίστηκε την παρισινή Κομμούνα στην εφημερίδα «Μέλλον», την οποία διηύθυνε. Το 1877, σε αντιπαράθεση με τον ριζοσπάστη σοσιαλιστή Παναγιώτη Πανά, δημοσίευσε άρθρα, στα οποία χαρακτήριζε δεσποτικές τις ιδέες του Μαρξ.

 

Παπαϊωάννου Κώστας (1925-1981). Φιλόσοφος, μελετητής του έργου του Μαρξ και του Χέγκελ. Γεννήθηκε στον Βόλο, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, και το 1945 διέφυγε στη Γαλλία, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μετά τις σπουδές του στη Σορβόννη, έγινε πανεπιστημιακός καθηγητής κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας. Τοποθετήθηκε στη δεξιά πτέρυγα της σοσιαλδημοκρατίας και ήρθε σε ρήξη με τον μαρξισμό, υποστηρίζοντας πως εμπεριέχει στοιχεία ιδεολογικής στήριξης του ολοκληρωτισμού. Έγραψε τα βιβλία «Ο μαρξισμός σαν ιδεολογία», «Η γένεση του ολοκληρωτισμού», «Μάζα και ιστορία», «Η ψυχρή ιδεολογία» κ.ά.

 

Παπαϊωάννου Μιχάλης (1912-1995). Λογοτέχνης, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στη Λάρισα, εργάστηκε ως δημοτικός υπάλληλος και λόγω των αριστερών ιδεών του απολύθηκε το 1939. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και μετά την Απελευθέρωση εργάστηκε σε αριστερά έντυπα. Κατά την περίοδο της δικτατορίας έζησε στη Γαλλία και μετά τη δικτατορία συνεργάστηκε με τον «Ριζοσπάστη». Έγραψε τα βιβλία «Από τον Ψυχάρη στο Γληνό», «Κώστας Βάρναλης», «Η παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα» κ.ά.

 

Παπακόγκος Κωστής (1936-). Συγγραφέας και ποιητής. Γεννήθηκε στο Παχτούρι Τρικάλων και από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ζει στη Σουηδία, όπου συνέβαλε στην ανάπτυξη κινήματος κατά της στρατιωτικής δικτατορίας στα 1967-74. Πολλά από τα βιβλία του αναφέρονται στην εαμική Εθνική Αντίσταση.  

 

Παπακωνσταντίνου Βασίλης (1950-). Τραγουδιστής. Γεννήθηκε στη Βάστα Αρκαδίας. Από το 1973 συνεργάστηκε με τον Μίκη Θεοδωράκη και κατόπιν με τον Μάνο Λοΐζο και άλλους συνθέτες. Έχει ερμηνεύσει πολιτικά τραγούδια, καθώς και ελληνικό ροκ.

 

Παπακωνσταντίνου Θανάσης (1959-). Μουσικοσυνθέτης, στιχουργός και τραγουδιστής. Γεννήθηκε στην Ελασσόνα, μεγάλωσε στον Τύρναβο και σπούδασε  μηχανολόγος μηχανικός στη Θεσσαλονίκη. Εγκατεστημένος στη Λάρισα, εμφανίστηκε στον χώρο της μουσικής το 1982 και το 1993 κυκλοφόρησε ο πρώτος του δίσκος με τίτλο «Αγία Νοσταλγία». Συνδυάζοντας στοιχεία ροκ και παραδοσιακής μουσικής, με στίχους που χαρακτηρίζονται από ποιητική έμπνευση, έχει αναδειχθεί σε έναν από τους αγαπημένους καλλιτέχνες της αμφισβητησιακής νεολαίας.

 

Παπακωνσταντίνου Θεοφύλακτος (1905-1991). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος, που εξελίχθηκε σε σφοδρό αντικομμουνιστή. Γεννήθηκε στο Μοναστήρι της Μακεδονίας και ως φοιτητής της Φιλοσοφικής, το 1925, προσχώρησε στην ΟΚΝΕ. Το 1927 διηύθυνε το περιοδικό «Μαρξιστική Βιβλιοθήκη». Τον ίδιο χρόνο διαγράφηκε από το ΚΚΕ και εντάχθηκε στην Αριστερή Αντιπολίτευση, από την οποία αποχώρησε στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Τοποθετήθηκε στη δεξιά αντικομμουνιστική πτέρυγα της σοσιαλδημοκρατίας, εργάστηκε ως δημοσιογράφος και κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας διορίστηκε υπουργός και διέπρεψε ως θεωρητικός του καθεστώτος. Έγραψε τα βιβλία «Εισαγωγή στη διαλεκτική», «Ανατομία της επαναστάσεως», «Πολιτική αγωγή» κ.ά.

 

Παπαμαύρος Μιχάλης (1893-1963). Παιδαγωγός. Γεννήθηκε στη Βολισσό της Χίου, σπούδασε στη Γερμανία και επιστρέφοντας στην Ελλάδα ανέλαβε διευθυντικές θέσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, από τα οποία κατά καιρούς απολύθηκε, λόγω των προοδευτικών του απόψεων. Συμμετείχε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, δραστηριοποιήθηκε στο αγροτοσοσιαλιστικό κίνημα και διώχτηκε επανειλημμένα πριν και κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας. Μέλος του ΕΑΜ στην Κατοχή, ανέλαβε μαζί με τον Κώστα Σωτηρίου τη διεύθυνση του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου στο Καρπενήσι. Κατά τον Εμφύλιο φυλακίστηκε και εξορίστηκε, και κατόπιν συμμετείχε στην ΕΔΑ. Έγραψε τα βιβλία «Διδαχτικές αρχές του σχολείου εργασίας», «Σύστημα Νέας Παιδαγωγικής» κ.ά.

 

Παπανικολάου Γρηγόρης (1883-1965). Στέλεχος του κομμουνιστικού και του συνδικαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στη Μπάλτζα (Μελισσοχώρι) Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε ως υποδηματεργάτης, συμμετείχε στην ίδρυση και στην ηγεσία του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και στα 1926-28 ήταν βουλευτής του ΚΚΕ. Διαγράφηκε από το κόμμα ως «κεντριστής» και εντάχθηκε στην οργάνωση του «Σπάρτακου» έως το 1931. Συμμετείχε αργότερα στο ΕΑΜ και στην ΕΔΑ, έχοντας υποστεί πολύχρονες διώξεις.

 

Παπαπερικλής Νίκος (1908-1987). Λογοτέχνης, δημοσιογράφος και αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Προποντίδα και εγκαταστάθηκε ως πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη, όπου δουλεύοντας ως εργάτης σπούδασε στη Νομική Σχολή και εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ. Πέρασε πολλά χρόνια σε φυλακές και εξορίες, παραμένοντας σταθερά στις γραμμές του ΚΚΕ. Συνεργάστηκε κατά καιρούς με τον «Ριζοσπάστη», την «Αυγή» κ.ά. αριστερά έντυπα. Έγραψε τα βιβλία «Η ζωή όπως κυλά», «Γκαούρ», «Γλυκοχαράζει» κ.ά.

 

Παπαρήγα Αλέκα (1945-). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Κατάγεται από την Κεφαλονιά, γεννήθηκε στην Αθήνα και το πατρικό της επώνυμο ήταν Δρόσου. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή στην Αθήνα, εντάχθηκε στη Νεολαία ΕΔΑ και στη Δ.Ν. Λαμπράκη, και το 1968 έγινε μέλος του παράνομου ΚΚΕ. Μετά τη Μεταπολίτευση υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας. Το 1978 έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, το 1986 μέλος του Π.Γ. και το 1991 γραμματέας της Κ.Ε. Συνέβαλε στην ανασυγκρότηση του κόμματος μετά την κρίση και τη διάσπασή του. Παρέμεινε στην ηγεσία του ΚΚΕ μέχρι το 2013 και από το 1993 έως το 2023 εκλεγόταν βουλεύτρια. Έχει γράψει τα βιβλία «Για την απελευθέρωση της γυναίκας» και «Σοσιαλισμός απόλυτα αναγκαίος και επίκαιρος».

 

Παπαρήγας Μήτσος (1896-1949). Συνδικαλιστικό στέλεχος του ΚΚΕ. Γεννήθηκε στον Βόλο, εργάστηκε ως μηχανουργός, εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ και το 1927 έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και γραμματέας του Πανεργατικού Κέντρου Βόλου. Μέλος του Π.Γ. από το1928 έως το 1931, το 1929 έγινε μέλος της Κ.Ε. της Ενωτικής ΓΣΕΕ. Έχοντας αποδράσει από τις φυλακές, κατέφυγε στα 1932-34 στην ΕΣΣΔ, όπου σπούδασε στην ΚΟΥΤΒ. Το 1935 επανεκλέχτηκε στην Κ.Ε., από την οποία είχε καθαιρεθεί το 1931, λόγω της εμπλοκής του στη φραξιονιστική διαμάχη. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε επανειλημμένα, και κατά την Κατοχή ήταν στέλεχος του Εργατικού ΕΑΜ και κατόπιν του ΕΡΓΑΣ. Το 1945 εκλέχτηκε πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Βόλου και τον Μάρτιο 1946 εκλέχτηκε γραμματέας της ΓΣΕΕ, αλλά τον Ιούνιο καθαιρέθηκε με κυβερνητική παρέμβαση. Πιάστηκε το 1948 και δολοφονήθηκε στο κτίριο της Ασφάλειας.

 

Παπαρρηγόπουλος Δημήτρης (1843-1873). Ποιητής και συγγραφέας, επηρεασμένος από τις αναρχικές ιδέες. Γιος του ιστορικού Κωνσταντίνου Π., γεννήθηκε στην Αθήνα. Μεταξύ άλλων έργων του ξεχωρίζει το «Σκέψεις ενός ληστού ή η καταδίκη της κοινωνίας», που το έγραψε όταν ήταν ακόμη μαθητής του Γυμνασίου. Ιδιόμορφος χαρακτήρας, πέθανε μετά από πολυήμερη άρνηση λήψης τροφής.

 

Παπάς Νίκος (1906-1997). Ποιητής. Γεννήθηκε στα Τρίκαλα, συμμετείχε στο ΕΑΜ και διώχτηκε για τη δράση του. Υπήρξε αντιπρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και ήταν σύζυγος της Ρίτας Μπούμη-Π. Έγραψε τις ποιητικές συλλογές «Το αίμα των αθώων», «Τελευταίο ταξίδι» κ.ά., δοκίμια και το μυθιστόρημα «Ο πρωτότοκος».

 

Παπατάκης Νίκος (1918-2011). Σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα και έζησε σε διάφορες χώρες, και κυρίως στη Γαλλία. Το 1963 γυρίστηκε η πρώτη του ταινία, ενώ  η ταινία «Οι βοσκοί», που γυρίστηκε το 1967, απαγορεύτηκε από τη Χούντα.

 

Παπαχρήστος Δημήτρης (1950-). Αγωνιστής του αντιδικτατορικού κινήματος και της Αριστεράς, και συγγραφέας. Γεννήθηκε στον Άγιο Γεώργιο Ιστιαίας, και ως φοιτητής της ΑΣΟΕΕ ανέπτυξε συνδικαλιστική και αντιδικτατορική δραστηριότητα. Τοποθετημένος στην επαναστατική Αριστερά, υπήρξε εκφωνητής του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου στην εξέγερση του 1973. Έχει γράψει μυθιστορήματα, θεατρικά, ποιήματα κ.ά.

 

Παππά Έλλη (1920-2010). Αγωνίστρια του κομμουνιστικού κινήματος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Σμύρνη και ήταν αδελφή της Διδώς Σωτηρίου. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ και συμμετείχε στο εαμικό κίνημα. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στον «Ριζοσπάστη» και κατά τον Εμφύλιο πέρασε στην παρανομία. Πιάστηκε το 1950 μαζί με τον σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη, καταδικάστηκε σε θάνατο και έμεινε στη φυλακή έως το 1962. Στα 1962-67 ήταν στέλεχος της ΕΔΑ και εξορίστηκε στα 1967-68. Μετά τη δικτατορία εντάχθηκε στην ΕΔΑ και κατόπιν στο ΚΚΕ, και στη συνέχεια παρέμεινε ανένταχτη. Έγραψε τα βιβλία «Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς στο Κεφάλαιο του Μαρξ», «Κομμούνα του 1871: Επανάσταση του 21^ου αιώνα;», «Μύθος και ιδεολογία στη Ρωσική Επανάσταση» κ.ά.

 

Παρασκευαΐδης Σωτήρης (1900-1924).  Ο πρώτος εργάτης που έπεσε σε πρωτομαγιάτικη κινητοποίηση στην Ελλάδα. Έχοντας πολεμήσει ως στρατιώτης στη Μικρά Ασία, εργαζόταν ως ζαχαροπλάστης και έγινε μέλος της ΟΚΝΕ. Δολοφονήθηκε από την αστυνομία κατά την απαγορευμένη από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου κινητοποίηση της Πρωτομαγιάς του 1924, στην Αθήνα.

 

Παρασκευόπουλος Πότης (1924-1996). Στέλεχος της Αριστεράς, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Καλαμάτα, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ, και κατά τον Εμφύλιο εξορίστηκε στη Μακρόνησο. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΔΝΕ, διευθυντής της «Αυγής» και βουλευτής της ΕΔΑ στα 1964-67. Εξορίστηκε και πάλι από τη δικτατορία και μετά τη Μεταπολίτευση εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην «Ελευθεροτυπία». Έγραψε τα βιβλία «Ποιος σκότωσε τον Μπελογιάννη», «Ανδρέας Παπανδρέου. Η πολιτική πορεία του 1960-1995» κ.ά.

 

Παρατηρητής. Τροτσκιστικό περιοδικό. Εκδόθηκε το 1960 από την Κοινωνική Πρωτοπορία Ελλάδας.

 

Παρεμβάσεις - Κινήσεις - Συσπειρώσεις. Συνδικαλιστικά σχήματα συνεργασίας δυνάμεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, που λειτουργούν από τη δεκαετία του 1990. Ιδιαίτερη ανάπτυξη έχουν στον χώρο των εκπαιδευτικών και του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

 

Παρέμβαση για την ανασυγκρότηση της κομμουνιστικής Αριστεράς. Κίνηση που συγκροτήθηκε το 2012 από πρώην μέλη της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Ελλάδας (ΚΟΕ). Συμμετείχε στην Πρωτοβουλία των 1.000 και στη Μετωπική Αριστερή Συμπόρευση, και το 2015 εντάχθηκε στη Λαϊκή Ενότητα, απ’ όπου αποχώρησε αργότερα. Βασικά της στελέχη είναι οι Νίκος Γαλάνης, Χρήστος Κατσούλας κ.ά.

 

Πάρνης Αλέξης (1924-2023). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Σωτήρη Λεωνιδάκη. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1924. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ, τραυματίστηκε στα Δεκεμβριανά και κατά τη νοσηλεία του στην Αλβανία έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο. Συμμετείχε στον αγώνα του ΔΣΕ και κατόπιν εγκαταστάθηκε στην Τασκένδη, όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Σπούδασε στο Λογοτεχνικό Πανεπιστήμιο Μαξίμ Γκόρκι στη Μόσχα και το 1960 έγραψε το σενάριο για το κινηματογραφικό έργο «Το νησί της Αφροδίτης». Αποχώρησε από το ΚΚΕ διαφωνώντας με την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη και επέστρεψε στην Ελλάδα το 1963. Έχει γράψει τα βιβλία «Ο διορθωτής», «Μια Πράγα στον καθένα», «Λεωφόρος Πάστερνακ» κ.ά.  
 

Παρορίτης Κώστας (1878-1931). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Λεωνίδα Σουρέα. Γεννήθηκε στο Παρόρι Λακωνίας, σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα και εργάστηκε ως εκπαιδευτικός. Εντάχθηκε στο δημοτικιστικό κίνημα και το λογοτεχνικό του έργο επηρεάστηκε από τον σοσιαλιστικό του προσανατολισμό. Υπήρξε μέλος του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθήνας του Νίκου Γιαννιού και αργότερα εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ. Έγραψε τα βιβλία «Ο κόκκινος τράγος», «Οι δύο δρόμοι», «Οι νεκροί της ζωής» κ.ά.

 

Παρτσαλίδης Μήτσος (1904-1980). Ηγετικό στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος και της ανανεωτικής Αριστεράς. Γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου και εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαΐδα μετά τον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως φοιτητής της Νομικής εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και το 1926 έγινε δεύτερος γραμματέας της οργάνωσης στη Μακεδονία και στη συνέχεια μέλος του Γραφείου της Κ.Ε. Εργάστηκε ως καπνεργάτης στην Καβάλα και αναδείχτηκε συνδικαλιστικό στέλεχος. Το 1932 εκλέχτηκε βουλευτής και το 1934 δήμαρχος Καβάλας. Τον ίδιο χρόνο έγινε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και τον επόμενο χρόνο μέλος του Π.Γ. και της Γραμματείας της Κ.Ε. Τον Ιανουάριο του 1936 επανεκλέχτηκε βουλευτής Καβάλας. Με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά ανέλαβε την καθοδήγηση της παράνομης Κ.Ο. Αθήνας, μέχρι τη σύλληψη και φυλάκισή του το 1938.

Στα χρόνια της Κατοχής παρέμεινε κρατούμενος στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, μέχρι τις αρχές του 1944, οπότε απέδρασε και το καλοκαίρι πέρασε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, έγινε μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και ανέλαβε γραμματέας του ΕΑΜ. Μετά τα Δεκεμβριανά συμμετείχε στην εαμική αντιπροσωπεία που υπέγραψε τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Στα 1945-47 ήταν γραμματέας του Συνασπισμού Κομμάτων του ΕΑΜ. Εξορίστηκε στην Ικαρία το 1947, απ’ όπου απέδρασε το 1948, πέρασε στις περιοχές που έλεγχε ο ΔΣΕ και το 1949 ανέλαβε πρόεδρος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Μετά την ήττα του ΔΣΕ εγκαταστάθηκε στη Ρουμανία και άσκησε κριτική στην καθοδήγηση Ζαχαριάδη, κυρίως γιατί στα χρόνια πριν και μετά τον Εμφύλιο δεν ακολουθήθηκαν πιστά οι υποδείξεις του σοβιετικού Κ.Κ. Η 3η Συνδιάσκεψη του κόμματος, το 1950, τον καθαίρεσε από το Π.Γ. και την Κ.Ε., και στη συνέχεια διαγράφηκε από το ΚΚΕ.

Αποκαταστάθηκε ως μέλος του κόμματος και της Κ.Ε. με την αποπομπή του Ζαχαριάδη το 1956 και από το 1957 έγινε ξανά μέλος του Π.Γ. Ήρθε σε αντίθεση με τις κατευθύνσεις της ηγεσίας Κολιγιάννη κατά την περίοδο 1963-67, υποστηρίζοντας χειρισμούς του Γραφείου Εσωτερικού της Κ.Ε. και της ηγεσίας της ΕΔΑ, και ήταν ένα από τα μέλη του Π.Γ. που καθαιρέθηκαν στη 12η Ολομέλεια του Φεβρουαρίου 1968. Αρνούμενος τη νομιμότητα της Ολομέλειας, πρωτοστάτησε στη συγκρότηση της Ενωτικής Κ.Ε., η οποία στη συνέχεια αναγνώρισε ως καθοδήγηση του κόμματος το Γραφείο Εσωτερικού. Ως μέλος της καθοδήγησης του ΚΚΕ εσ., ήρθε παράνομα στην Ελλάδα και συνελήφθη το 1971. Αποφυλακίστηκε το καλοκαίρι του 1973, αλλά εξορίστηκε στη Γυάρο μετά την εξέγερση του Νοέμβρη. Μετά την πτώση της Χούντας συνέχισε τη δράση του ως μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ εσ., μέχρι τον θάνατό του.

O Παρτσαλίδης υπήρξε από το 1944 τυπικός εκφραστής της αντίληψης που επιδίωκε την ανάπτυξη του κινήματος και την προώθηση των πολιτικών του θέσεων μέσα σε συνθήκες πολιτικής ομαλότητας. Τις απόψεις του αυτές υπερασπίστηκε και στο βιβλίο του «Η διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης», στο οποίο υποστηρίζει ότι δεν υπήρχαν δυνατότητες νίκης του κινήματος κατά τη δεκαετία του ’40, με όρους ένοπλης αντιπαράθεσης, κυρίως λόγω της ξένης επέμβασης. Επικρίνει, έτσι, την εμπλοκή στα Δεκεμβριανά. Στην ίδια κατεύθυνση θεώρησε λανθασμένο τον προσανατολισμό για διεξαγωγή ένοπλου αγώνα μετά το 1946. Στην πολιτική του πρακτική διακρίνεται σοβαρή αντίφαση ανάμεσα στην περίοδο μέχρι το 1956 και σ’ αυτήν μετά το 1968, καθώς στην πρώτη περίοδο υποστήριζε την ευθυγράμμιση με τις υποδείξεις του Κ.Κ. Σοβιετικής Ένωσης, κατηγορώντας την καθοδήγηση Ζαχαριάδη για «αντισοβιετισμό», ενώ αργότερα επέκρινε την καθοδήγηση Κολιγιάννη και το ΚΚΕ, ακριβώς γιατί ευθυγραμμίζονταν με τη σοβιετική πολιτική.

Υπήρξε σύζυγος της Αύρας Π. (Βλάση).

 

Παρτσαλίδου Αύρα (1909-1993). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Έχοντας ενταχθεί το 1926 στην ΟΚΝΕ, της οποίας αναδείχθηκε ηγετικό στέλεχος, από το 1933 δραστηριοποιήθηκε στο ΚΚΕ. Εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά και κατά την περίοδο της Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή δραστηριότητα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Υπήρξε αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ από το 1945 και τακτικό από το 1953. Πήρε μέρος στον αγώνα του ΔΣΕ και κατόπιν έζησε ως πολιτική πρόσφυγας, για να επιστρέψει παράνομα στην Ελλάδα το 1954, οπότε συνελήφθη και φυλακίστηκε επί σειρά χρόνων. Μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974, υπήρξε υπεύθυνη του Γυναικείου Τμήματος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και μέλος της Σ.Ε. της «ΚΟΜΕΠ». Αποσύρθηκε από την Κ.Ε. το 1982. Υπήρξε σύζυγος του Μήτσου Π. και το πατρικό της επώνυμο ήταν Βλάση. Έγραψε το βιβλίο «Αναμνήσεις από τη ζωή της ΟΚΝΕ».

 

Πασαλίδης Γιάννης (1888-1968). Ηγετικό στέλεχος του σοσιαλιστικού κινήματος και της Αριστεράς. Γεννημένος στη Σάντα της Γεωργίας, σπούδασε ιατρική στην Οδησσό και το Βερολίνο, και εντάχθηκε στο ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, στην πτέρυγα των μενσεβίκων. Από το 1918 ήταν βουλευτής στην ανεξάρτητη μετεπαναστατική Γεωργία, μέχρι την κατάληψή της από τον μπολσεβίκικο Κόκκινο Στρατό, το 1921.

Το 1922 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου εργάστηκε ως γιατρός, προσφέροντας συχνά τις υπηρεσίες του χωρίς αμοιβή και κατακτώντας το προσωνύμιο «ο γιατρός των φτωχών». Το 1923 εκλέχτηκε βουλευτής, ως ανεξάρτητος σοσιαλιστής, συνεργαζόμενος με τη Δημοκρατική Ένωση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Συμμετείχε κατόπιν σε προσπάθειες ίδρυσης νέου σοσιαλιστικού κόμματος και το 1928 ίδρυσε σε τοπικό επίπεδο τη Σοσιαλιστική Εργατοαγροτική και Προσφυγική Παράταξη. Μέλος της ηγεσίας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ) από την ίδρυσή του, το 1931, συμμετείχε στο ΕΑΜ και μετά την απελευθέρωση στην ΕΛΔ-ΣΚΕ. Μετά την αποχώρηση της ΕΛΔ-ΣΚΕ από το ΕΑΜ, το 1945, ίδρυσε μικρό κόμμα με τον τίτλο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, συνεχίζοντας τη συνεργασία με το ΚΚΕ.

Με την ίδρυση της ΕΔΑ, τον Αύγουστο του 1951, συνιστώσα της οποίας ήταν και το κόμμα του, έγινε πρόεδρός της και εκλεγόταν βουλευτής μέχρι το 1967, με εξαίρεση την περίοδο 1952-56 κατά την οποία η ΕΔΑ αποκλείστηκε από τη Βουλή λόγω εκλογικού συστήματος. Ως πρόεδρος του κόμματος, όλα αυτά τα χρόνια, είχε άψογη συνεργασία με τους κομμουνιστές, αναγνωρίζοντας τον ηγεμονικό τους ρόλο, καθώς η βάση της ΕΔΑ ταυτιζόταν, στο σύνολό της σχεδόν, με τους οπαδούς του παράνομου ΚΚΕ. Παράλληλα, η παρουσία του στην ηγεσία του κόμματος, ως μη κομμουνιστή, εξυπηρετούσε, την αντίκρουση των επιθέσεων της αντίδρασης, που απέβλεπαν στην ταύτιση της ΕΔΑ με το ΚΚΕ και στην παρεμπόδιση της νόμιμης λειτουργίας της. Με την επιβολή της δικτατορίας του 1967 υποχρεώθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Θεσσαλονίκη, όπου και πέθανε τον επόμενο χρόνο.

 

Πατατζής Σωτήρης (1914-1991). Λογοτέχνης. Γεννήθηκε στο Νησί Μεσσηνίας, σπούδασε νομικά και ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Συμμετείχε στην εαμική Αντίσταση και μετά την Απελευθέρωση συνεργάστηκε με τα «Ελεύθερα Γράμματα», όπου δημοσίευσε τα πρώτα του διηγήματα. Εντάχθηκε στην Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών του Ιωάννη Σοφιανόπουλου και κατόπιν στην ΕΔΑ. Έγραψε τα βιβλία «Ματωμένα χρόνια», «Μεθυσμένη πολιτεία», «Δον Καμίλο», «Ιωάννης Σοφιανόπουλος. Ένας επαναστάτης χωρίς επανάσταση» κ.ά.

 

Πατρίδα (Η). Δεκαπενθήμερη εφημερίδα που εξέδιδε η ΕΔΑ στα 1966-67 για τους Έλληνες μετανάστες της δυτικής Ευρώπης. Υπεύθυνος ήταν ο Παύλος Νεφελούδης.

 

Πατρίκιος Σπύρος (1894-1958). Ηθοποιός. Γεννήθηκε στην Τήνο και στο θέατρο εμφανίστηκε το 1911. Συμμετείχε στο ΕΑΜ και στα 1940-44 υπήρξε πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών. Το 1945 δέχτηκε ένοπλη επίθεση από ακροδεξιά συμμορία. Ήταν πατέρας του ποιητή Τίτου Π.

 

Πατρίκιος Τίτος (1928-). Ποιητής και συγγραφέας, γιος του ηθοποιού Σπύρου Π. Γεννήθηκε στην Αθήνα, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και μετά την Απελευθέρωση φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και κοινωνιολογία στο Παρίσι και εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα. Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσ. και από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 στράφηκε προς το ΠΑΣΟΚ. Μεγάλο μέρος του έργου του έχει κυκλοφορήσει στην τετράτομη σειρά «Ποιήματα».

 

Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Αντιδικτατορική οργάνωση της κομμουνιστικής Αριστεράς κατά την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Ιδρύθηκε ως Πατριωτικό Μέτωπο αμέσως μετά το πραξικόπημα, τον Απρίλιο 1967, με πρωτοβουλία των στελεχών της Δ.Ν. Λαμπράκη Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργου Βότση, Αριστείδη Μανωλάκου, Χρόνη Μίσσιου και  Θέμη Μπανούση. Αναγνωρίστηκε από το ΚΚΕ, που κάλεσε τους κομμουνιστές να ενταχθούν στις γραμμές του, επιδιώκοντας τη συγκρότησή του ως ευρύτερης αντιδικτατορικής συσπείρωσης κατά το πρότυπο του ΕΑΜ.

H επιδίωξη αυτή απέτυχε, ενώ το ΠΑΜ πέρασε σοβαρή κρίση μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, όταν τον τίτλο της οργάνωσης διεκδικούσαν και οι δύο πτέρυγες του διασπασμένου κόμματος. Αποτέλεσμα ήταν η λειτουργία δύο οργανώσεων με τον ίδιο τίτλο, χωρίς καμία να καταφέρει να μαζικοποιηθεί. H δράση τους καθοριζόταν από τις πολιτικές επιλογές των δύο ΚΚΕ, που, τουλάχιστον μέχρι το 1973, ήταν δυσδιάκριτες για τον κόσμο της Αριστεράς. Η αντιδικτατορική δραστηριότητα και των δύο τμημάτων εκδηλωνόταν με παράνομα έντυπα, προκηρύξεις, αναγραφή συνθημάτων στους τοίχους, τοποθέτηση μαγνητοφώνων σε πολυσύχναστους χώρους για εκπομπή συνθημάτων κ.λπ., αν και το ΠΑΜ που συνδεόταν με το ΚΚΕ εσ. πραγματοποιούσε και δυναμικές ενέργειες, κυρίως εκρήξεις βομβών, και στις γραμμές του συγκροτήθηκε η ένοπλη ομάδα Άρης. Επίσης, το ΠΑΜ του ΚΚΕ εσ. συμμετείχε και σε διαδικασίες συνεργασίας με άλλες αντιδικτατορικές οργανώσεις, κυρίως με το ΠΑΚ και τη Δημοκρατική Άμυνα.

Πολυάριθμοι αγωνιστές και των δύο οργανώσεων πιάστηκαν, βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν. Στελέχη του ΠΑΜ ήταν ο Γιάννης Χαλκίδης και ο Γιώργης Τσαρουχάς, που δολοφονήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, το 1967 και 1968 αντίστοιχα, και ο Γιώργος Τσικουρής, που σκοτώθηκε μαζί με την Μαρία-Έλενα Αντζελόνι, από έκρηξη βόμβας της ομάδας Άρης, το 1971. Όργανα έκφρασης των δύο οργανώσεων ήταν η «Νέα Ελλάδα», η «Ελεύθερη Ελλάδα» και η «Ελεύθερη Πατρίδα» του τμήματος του ΚΚΕ εσ., και η «Ελεύθερη Πατρίδα» του τμήματος του ΚΚΕ.

 

Περαχιά Ανρί (;-1944). Ισραηλίτης εργάτης, στέλεχος του αρχειομαρξιστικού ρεύματος. Γραμματέας της ΚΟΜΛΕΑ στη Θεσσαλονίκη, στα 1930-34, εξέδιδε την εφημερίδα «Προλετάριος» στα ελληνικά και στη λαντίνο, ενώ παράλληλα είχε ιδρύσει το «Ακαδημαϊκό Βιβλιοπωλείο». Στέλεχος του ΚΑΚΕ από το 1934, φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία από τη δικτατορία Μεταξά και ήταν ένας από τους 200 που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή.

 

Περγιάλης Νότης (1920-2009). Συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης και στιχουργός. Γεννήθηκε στα Ανώγεια Λακωνίας, εντάχθηκε στην Αριστερά και στο έργο του εμπνεύστηκε από τους λαϊκούς αγώνες. Μεταξύ των βιβλίων που έγραψε είναι τα «Μαγική πόλη», «Το κορίτσι με το κορδελάκι», «Όταν σηκώθηκαν τα δέντρα», «Ο Ατάρ δεν πεθαίνει ποτέ» κ.ά.

 

Περιεκτική Δημοκρατία. Συσπείρωση γύρω από το ομώνυμο τριμηνιαίο περιοδικό που εκδιδόταν στα 2002-16, με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Επικεφαλής της ήταν ο Τάκης Φωτόπουλος και εξέφραζε απόψεις ενάντια στη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, υποστηρίζοντας την προοπτική μιας κοινωνίας αυτοδιευθυνόμενης. Τα τελευταία χρόνια συμμετέχει στο Μέτωπο Εθνικής και Κοινωνικής Απελευθέρωσης (ΜΕΚΕΑ), επικεφαλής του οποίου είναι, επίσης, ο Φωτόπουλος.

 

Περλέγκας Τίμος (1938-1993). Ηθοποιός. Γεννήθηκε στην Πάτρα και εμφανίστηκε στο Θέατρο Τέχνης του Κουν, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας κ.ά., καθώς και στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Υπήρξε μέλος της ΕΔΑ και του ΚΚΕ και ανέπτυξε συνδικαλιστική δραστηριότητα στον καλλιτεχνικό χώρο.

 

Περσάκη Γιάννα (1921-2008). Ζωγράφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και το 1945 πραγματοποίησε την πρώτη της έκθεση. Κατόπιν διέφυγε στο Παρίσι, όπου έζησε μέχρι το 1955. Ήταν σύζυγος του ποιητή Μίλτου Σαχτούρη.

 

Πετρόπουλος Ηλίας (1928-2003). Συγγραφέας και λαογράφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε νομικά στη Θεσσαλονίκη.  Ασχολήθηκε με τη λαογραφία της πόλης και κυρίως των ομάδων του κοινωνικού περιθωρίου, καθώς και με τη μελέτη του ρεμπέτικου τραγουδιού. Φυλακίστηκε από τη δικτατορία λόγω των γραπτών του και από το 1973 έζησε στο Παρίσι. Έγραψε τα βιβλία «Ρεμπέτικα τραγούδια», «Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη», «Το άγιο χασισάκι», «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι», «Υπόκοσμος και Καραγκιόζης» κ.ά.

 

Πέτρουλας Σωτήρης (1942-1965). Ηρωική μορφή του νεολαιίστικου και του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στο Οίτυλο της Μάνης, από οικογένεια αγωνιστών, που κατά τον Εμφύλιο εγκαταστάθηκε καταδιωκόμενη στην Αθήνα. Εργαζόταν από μικρός, τελείωσε νυχτερινή εμπορική σχολή, γράφτηκε στην ΑΣΟΕΕ και δραστηριοποιήθηκε στον φοιτητικό συνδικαλισμό. Το 1959 έγινε μέλος της Νεολαίας ΕΔΑ και παρά τη διαφωνία του στη διάλυσή της συμμετείχε στη Δ.Ν. Λαμπράκη, έχοντας ήδη ενταχθεί στη Σοσιαλιστική Συνειδητοποίηση, που δρούσε ως φράξια.  Τον Μάρτιο του 1965 του επιβλήθηκε η ποινή της μομφής, λόγω των διαφωνιών του. Κατά τη φοιτητική διαδήλωση της 21ης Ιουλίου 1965 ενάντια στο βασιλικό πραξικόπημα δολοφονήθηκε από την αστυνομία. Από τον κύκλο των ομοϊδεατών του  ιδρύθηκε μετά τη δολοφονία του η Πανσπουδαστική Δημοκρατική Κίνηση (ΠΑΝΔΗΚ) Σ. Π., που τοποθετήθηκε στ’ αριστερά της ΔΝΛ.

 

Πετσόπουλος Γιάννης (1891-1965). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και από το 1917 εξέδιδε τον «Ριζοσπάστη», ως αριστερή δημοκρατική εφημερίδα. Το 1920 εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ, στο οποίο παραχώρησε την εφημερίδα και το 1922 έγινε, για λίγους μήνες, μέλος της Κ.Ε. Διαγράφηκε το 1924. Το 1940 συμμετείχε στο Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας και το 1943 προσχώρησε στο ΕΑΜ. Το 1945 διαφώνησε με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αποχώρησε από το ΕΑΜ και ίδρυσε την κίνηση Εθνική Αντίσταση. Έγραψε το βιβλίο «Τα πραγματικά αίτια της διαγραφής μου από το ΚΚΕ».

 

Πικρός Πέτρος (1900-1956). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ιωάννη Γεναρόπουλου ή Γενάρ. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, έζησε στην Ελβετία και στο Παρίσι, όπου σπούδασε ιατρική χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, και το 1920 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και στο ΚΚΕ, και συμμετείχε στην έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού «Νέοι Βωμοί». Αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη» το 1924, διηύθυνε το λογοτεχνικό περιοδικό «Πρωτοπόροι» στα 1930-31 και κατόπιν ήρθε σε ρήξη με το ΚΚΕ. Συμμετείχε στο ΕΑΜ Λογοτεχνών και μετά την Απελευθέρωση διαφώνησε ξανά με το ΚΚΕ και εξέδωσε το περιοδικό «Νέα Ζωή». Το λογοτεχνικό του έργο αναφέρεται στις συνθήκες ζωής του προλεταριάτου και κυρίως των περιθωριακών ομάδων. Έγραψε τα βιβλία «Χαμένα κορμιά», «Σα θα γίνουμε άνθρωποι», «Λουκρητία Βοργία», «Τουμπεκί» κ.ά.

 

Πλουμπίδης Νίκος (1902-1954). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στα Λαγκάδια της Αρκαδίας, σπούδασε δάσκαλος στον Πύργο και στα 1924-29 εργάστηκε στην περιοχή της Ελασσόνας, όπου, από το 1926, ανέπτυξε δραστηριότητα ως μέλος του ΚΚΕ. Μετεκπαιδεύτηκε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας στα 1929-31, αλλά απολύθηκε λόγω της πολιτικής του δραστηριότητας.

Το 1935 αντιπροσώπευσε το ΚΚΕ στο 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και έγινε αναπληρωματικό μέλος της Κ.Ε. του κόμματος. Απέφυγε τη σύλληψη από τη δικτατορία Μεταξά και καθοδήγησε τις παράνομες οργανώσεις στη Θεσσαλία, στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη, και στην Αθήνα. Πιάστηκε το 1939 και συνέχισε από τη φυλακή τη καθοδηγητική του σχέση με την «Παλιά Κ.Ε.» του ΚΚΕ. Κρατούμενος στο σανατόριο Σωτηρία δραπέτευσε το 1942, έγινε μέλος του Π.Γ. και κατά περιόδους ανέλαβε την καθοδήγηση της Κ.Ο. Αθήνας, της ΟΚΝΕ, του ΕΕΑΜ και του συνδικαλιστικού κινήματος των δημοσίων υπαλλήλων και αργότερα υπήρξε καθοδηγητής της ΟΠΛΑ. Επικεφαλής του παράνομης Κ.Ο. Αθήνας από το 1949, πιάστηκε το 1952, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε.

Ήδη με τη σύλληψή του, καταγγέλθηκε από το ΚΚΕ ως πράκτορας και προβοκάτορας και διαγράφηκε. Εντούτοις, ο ίδιος υπερασπίστηκε το κόμμα μέχρι τέλους. Η μνήμη του αποκαταστάθηκε με απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ το 1958.

 

Πολίτες. Περιοδικό που εκδιδόταν στα 2009-14 από την κίνηση Ενεργοί Πολίτες, η οποία συμμετείχε στο ΣΥΡΙΖΑ. Μεταξύ των συντελεστών της έκδοσης ήταν οι Μανώλης Γλέζος, Εύη Καρακώστα, Δημήτρης Παπαχρήστου κ.ά.

 

Πολίτης (Ο). Πολιτικό και λογοτεχνικό περιοδικό. Άρχισε να εκδίδεται το 1976
από τον Άγγελο Ελεφάντη και εντασσόταν στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς. Κυκλοφόρησε και ως «Δεκαπενθήμερος Π.» στα 1983-86 και 1995-99. Στις σελίδες του έχουν δημοσιευτεί μαρξιστικά και άλλα κείμενα επιστημονικού ενδιαφέροντος, μεταφράσεις επιστημονικών και θεωρητικών κειμένων, μεταξύ των οποίων πολλά προερχόμενα από τη σχολή Αλτουσέρ. Η έκδοσή του σταμάτησε το 2008, μετά τον θάνατο του Ελεφάντη.

 

Πολίτης Κοσμάς (1888-1974). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Παρασκευά Ταβελούδη. Γεννήθηκε στην Αθήνα και έζησε στη Σμύρνη, το Παρίσι και το Λονδίνο. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1924 και εργάστηκε ως τραπεζιτικό στέλεχος. Συμμετείχε στο ΕΑΜ, στο ΚΚΕ, στον Δημοκρατικό Συναγερμό και στην ΕΔΑ. Απολύθηκε από την εργασία του, δούλεψε ως μεταφραστής και υπήρξε μέλος της Σ.Ε. της «Επιθεώρησης Τέχνης» και πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, ενώ αντιμετώπισε διώξεις και από τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Έγραψε τα βιβλία «Λεμονοδάσος», «Eroica», «Στου Χατζηφράγκου» κ.ά.

 

Πολιτικές Λογοτεχνικές Εκδόσεις. Εκδοτικός οργανισμός που συστάθηκε στο Βουκουρέστι το 1954, με απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Την ευθύνη της λειτουργίας του είχε εκ μέρους της Κ.Ε. ο Πέτρος Ρούσος και κατόπιν ο Λεωνίδας Στρίγκος, και τη διεύθυνση ο Βάσος Γεωργίου. Άλλοι βασικοί συντελεστές ήταν οι Αλέκος Αγγουράκης, Γιώργος Αθανασιάδης, Θανάσης Παπαδόπουλος, Μιλτιάδης Πορφυρογένης, Απόστολος Σπήλιος, Φούλα Χατζηδάκη κ.ά. Εξέδωσε ελληνικά και ξένα λογοτεχνικά έργα, και ντοκουμέντα του ελληνικού και διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Η λειτουργία του διακόπηκε μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968.

 

Πολιτική (Η). Περιοδικό που εξέδιδε ο Ηλίας Τσιριμώκος στα 1958-61, ως έκφραση του κόμματος Δημοκρατική Ένωση. Στην ύλη του περιλαμβάνονταν αναλύσεις της ελληνικής και διεθνούς επικαιρότητας, άρθρα για τη διεθνή σοσιαλδημοκρατία κ.ά.

 

Πολιτική Ένωση Ελλήνων Κομμουνιστών (ΠΕΕΚ). Οργάνωση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς που συγκροτήθηκε το 1977 από πρώην μέλη του Ελληνικού Λενινιστικού Επαναστατικού Κινήματος (ΕΛΕΚ), με επικεφαλής τον Βασίλη Ξυδιά. Εξέδιδε τα «Τετράδια μαρξισμού-λενινισμού» και κατόπιν την «Ενότητα», και εξέφραζε θέσεις του δυτικού μαοϊσμού. Το 1980 αυτοδιαλύθηκε.

 

Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ). Η επίσημη ονομασία της εαμικής κυβέρνησης των βουνών. Σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου 1944 στη Βίνιανη Ευρυτανίας, με σκοπό τον συντονισμό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και τη διοίκηση των περιοχών που είχε απελευθερώσει o ΕΛΑΣ. Στην πρώτη της σύνθεση μέλη της ήταν ο γραμματέας του ΚΚΕ Γιώργος Σιάντος, ο γραμματέας της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας Ηλίας Τσιριμώκος, ο γραμματέας του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας Κώστας Γαβριηλίδης και οι στρατιωτικοί Εμμανουήλ Μάντακας και Ευριπίδης Μπακιρτζής, που ανέλαβε πρόεδρος.

Η ΠΕΕΑ διοργάνωσε εκλογές, στις οποίες ψήφισαν περίπου ενάμισι εκατομμύριο ψηφοφόροι, τόσο στις απελευθερωμένες όσο και στις κατεχόμενες περιοχές, και για πρώτη φορά συμμετείχαν και οι γυναίκες. Οι εκλογές ανέδειξαν το Εθνικό Συμβούλιο, που συνήλθε στις Κορυσχάδες της Ευρυτανίας, και στις 18 Απριλίου η ΠΕΕΑ ανασχηματίστηκε με τη συμμετοχή και των Αλέξανδρου Σβώλου (ως προέδρου), Άγγελου Αγγελόπουλου, Νίκου Ασκούτση, Πέτρου Κόκκαλη και Σταμάτη Χατζήμπεη. Τον Σεπτέμβριο αυτοδιαλύθηκε και μέλη της συμμετείχαν στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου, εφαρμόζοντας το Σύμφωνο του Λιβάνου που είχε υπογράψει το ΕΑΜ.

 

Πολιτική και Οικονομική Έρευνα. Αριστερό περιοδικό που απηχούσε τις θέσεις της ΕΔΑ. Το εξέδιδε ο Γιάννης Βιστάκης, στα 1959-66.  Επανεκδόθηκε και πάλι από τον Βιστάκη στα 1975-83, προβάλλοντας τις θέσεις του ΚΚΕ.

 

Πολιτικοί πρόσφυγες. Οι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, μέλη των οικογενειών τους και άλλοι άμαχοι των περιοχών όπου δρούσε ο ΔΣΕ, που κατά τον Εμφύλιο και κυρίως μετά την ήττα, το 1949, κατέφυγαν στην ΕΣΣΔ και σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Μαζί τους και το μεγαλύτερο τμήμα της καθοδήγησης του ΚΚΕ. Ο αριθμός των π.π. το 1950 ανερχόταν σε 55.500 (12.000 στην ΕΣΣΔ, 12.000 στην Τσεχοσλοβακία, 11.500 στην Πολωνία, 9.000 στην Ρουμανία, 7.000 στην Ουγγαρία, 3.000 στη Βουλγαρία και 1.000 στη Γερμανική Λ.Δ.). Μαζί με τους Έλληνες που γεννήθηκαν σ’ αυτές τις χώρες, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 είχαν φτάσει τις 70.000. Η μεγαλύτερη κοινότητα π.π. δημιουργήθηκε στην Τασκένδη, πρωτεύουσα της Σ.Σ.Δ του Ουζμπεκιστάν.

Για μεγάλο διάστημα οι πρώην μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ συνέχιζαν να είναι συγκροτημένοι σε στρατιωτικούς σχηματισμούς, στη βάση της κομματικής κατεύθυνσης «το όπλο παρά πόδα». Παρ’ όλα αυτά, εντάχθηκαν στο εργατικό δυναμικό των χωρών που τους φιλοξενούσαν. Χιλιάδες π.π. σπούδασαν και πολλοί ήταν αυτοί που αναδείχτηκαν σημαντικοί επιστήμονες.

Μεγάλες αντιπαραθέσεις μεταξύ των π.π. προκλήθηκαν κατά την κρίση του ΚΚΕ στα 1955-56 και ένα μέρος τους διαγράφηκε από το κόμμα, καθώς αρνήθηκε να αναγνωρίσει τις διαδικασίες ανατροπής της καθοδήγησης Ζαχαριάδη. Μετά το 1958 και τη διάλυση των οργανώσεων του κόμματος στην Ελλάδα και μέχρι το 1967, οι Κ.Ο. των π.π. ήταν οι μοναδικές οργανώσεις του ΚΚΕ. Παράλληλα, λειτουργούσαν πλατύτερες οργανώσεις, που τις συντόνιζε η Κεντρική Επιτροπή Πολιτικών Προσφύγων, η οποία μετά τη διάσπαση του 1968 πέρασε κατά πλειοψηφία στο ΚΚΕ εσ. Κατά τη διάσπαση, με το ΚΚΕ εσ. τάχθηκε και η πλειοψηφία των μελών του κόμματος στη Ρουμανία και την Τσεχοσλοβακία.

Η εκ νέου απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας, που τους είχε αφαιρεθεί από το 1949, και το δικαίωμα επιστροφής των π.π. αποτέλεσαν πάγια αιτήματα της Αριστεράς μέχρι το 1983, οπότε έγιναν δεκτά από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και η μεγάλη πλειονότητα των π.π. επέστρεψε τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα. Εντούτοις, από το δικαίωμα αυτό εξακολούθησαν να αποκλείονται οι Σλαβομακεδόνες π.π.

 

Πορεία 1. (Η Π. μας). Όργανο της Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Εκδιδόταν στα 1933-36.

2. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό. Κυκλοφόρησε μόνο ένα τεύχος το 1952 και η συνέχιση της έκδοσής του απαγορεύτηκε.

3. Φοιτητική παράταξη που συνδέεται με το Μ-Λ ΚΚΕ.

 

Πορφύρας Λάμπρος (1879-1932). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του ποιητή Δημήτρη Συψώμου. Γεννήθηκε στη Χίο, εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και σπούδασε στη Νομική Σχολή χωρίς να αποφοιτήσει. Δημοτικιστής και σοσιαλιστής, συμμετείχε στη Σοσιαλιστική Δημοτικιστική Ένωση το 1909.

 

Πορφύρης Κώστας (1910-1967). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Πορφύρη Κονίδη. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και σπούδασε νομικά. Εντάχθηκε στην Αριστερά και μεταξύ άλλων συμμετείχε στην έκδοση της «Επιθεώρησης Τέχνης».  Μεταξύ άλλων, έγραψε και μελέτες για τον Κάλβο, τον Σολωμό, τον Λασκαράτο κ.ά.

 

Πορφύρης Τάσος (1931-). Ποιητής.  Γεννήθηκε στον Άγιο Κοσμά Πωγωνίου και σπούδασε σε μέση εμπορική σχολή στην Αθήνα. Συμμετείχε στην έκδοση των περιοδικών «Μαρτυρίες» και «Σημειώσεις». Τα ποιήματά του έχουν εκδοθεί στη συλλογή «Νεμέρτσκα. Ποιήματα 1961-2011».

 

Πορφυρογένης Μιλτιάδης (1903-1958). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αγριά Βόλου, έγινε δικηγόρος και εντάχθηκε στο ΚΚΕ το 1926. Μέλος της Κ.Ε. του κόμματος από το 1934, βουλευτής στα 1932 και 1936, ήταν υπεύθυνος της Εργατικής Βοήθειας.

Εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά στην Ανάφη και την Κίμωλο, απ’ όπου δραπέτευσε το 1941, συμμετείχε στη Μάχη της Κρήτης και εντάχθηκε κατόπιν στον καθοδηγητικό μηχανισμό του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, του οποίου υπήρξε γραμματέας στις αρχές του 1944. Συμμετείχε ως υπουργός Εργασίας στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου και ως υπουργός Δικαιοσύνης στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση κατά τον Εμφύλιο. Πολιτικός πρόσφυγας στη συνέχεια, υπεύθυνος του Τμήματος Διαφώτισης της Κ.Ε. στα 1953-54, επέστρεψε παράνομα στην Ελλάδα στα 1954-55, καθοδηγώντας τις οργανώσεις του ΚΚΕ.

Μετά το 1956, αν και διαφώνησε με τους χειρισμούς στην καθαίρεση της ηγεσίας Ζαχαριάδη, συνέχισε να συμμετέχει στην κομματική καθοδήγηση, ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου. Πέθανε στην Πράγα. Ήταν σύζυγος της Φούλας Χατζηδάκη.

 

Πουλαντζάς Νίκος. 1. (1936-1979). Ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές θεωρητικούς του 20ού αιώνα, με διεθνή αναγνώριση. Γεννήθηκε στην Αθήνα και ως φοιτητής της Νομικής Σχολής εντάχθηκε στην Αριστερά. Συνέχισε τις σπουδές του στη Χαϊδελβέργη και το Παρίσι, όπου έγινε πανεπιστημιακός καθηγητής.

Συνδέθηκε με τη σχολή Αλτουσέρ και παρουσίασε πρωτότυπο έργο, ιδιαίτερα στα ζητήματα που αφορούν στη μαρξιστική θεωρία για το κράτος και για τις κοινωνικές τάξεις. Επεξεργάστηκε τη θέση για τη σχετική αυτονομία των διαφόρων επιπέδων της κοινωνικής δομής, άρα και τη σχετική αυτονομία της κρατικής εξουσίας από την κυρίαρχη τάξη, καθώς και τη θέση για την προτεραιότητα της ταξικής πάλης στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων, απέναντι στις «αντικειμενικές» οικονομικές διεργασίες. Παράλληλα, συμμετείχε στο ΚΚΕ εσωτερικού, τοποθετημένος στην αριστερή του πτέρυγα και οι θεωρητικές του επεξεργασίες επηρέασαν άμεσα την ομάδα του περιοδικού «Ο Πολίτης», το τμήμα της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος που συγκροτήθηκε στη Β΄ Πανελλαδική και, μετά τη διάλυσή της, το κύριο ρεύμα που διαμορφώθηκε στις γραμμές των Αριστερών Συσπειρώσεων Φοιτητών.

Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του μετατοπίστηκε σε θέσεις υποστήριξης της πολιτικής των ευρωκομμουνιστικών κομμάτων. Αυτοκτόνησε, αντιμετωπίζοντας ψυχολογικά προβλήματα.

Έγραψε τα βιβλία «Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις», «Φασισμός και δικτατορία», «Οι κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό», «Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός» κ.ά.

2. Ινστιτούτο N. Π. Κίνηση μαρξιστικής θεωρητικής συζήτησης και έρευνας. Ιδρύθηκε το 1997, με πρωτοβουλία του Συνασπισμού και ανένταχτων μαρξιστών. Βασικά του στελέχη έχουν υπάρξει οι Χάρης Γολέμης, Κώστας Δουζίνας, Δανάη Κολτσίδα κ.ά.

 

Πουλικάκος Δημήτρης (1943-). Συνθέτης, τραγουδιστής και ηθοποιός. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Συμμετείχε στην έκδοση του περιοδικού «Πάλι» και υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους του ελληνικού ροκ. Το έργο του χαρακτηρίζεται από αμφισβητησιακή αναζήτηση. 

 

Πουλιόπουλος Παντελής (1900-1943). Ηγετική φυσιογνωμία του ελληνικού τροτσκιστικού κινήματος, ο κορυφαίος θεωρητικός του ελληνικού τροτσκισμού και ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες μαρξιστές. Γεννήθηκε στη Θήβα, σπούδασε νομικά και ως στρατιώτης στο μέτωπο της Μικράς Ασίας συνδέθηκε το 1920 με το ΣΕΚΕ (Κ) και ανέπτυξε αντιπολεμική δράση και το 1922 φυλακίστηκε. Με την κατάρρευση του μετώπου, δραπέτευσε από τις στρατιωτικές φυλακές της Σμύρνης και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου συνέβαλε στη συγκρότηση του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών. Το 1924 συμμετείχε στην αντιπροσωπεία του ΣΕΚΕ(Κ) στο 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου εκλέχτηκε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και αμέσως μετά γραμματέας της Κ.Ε. Στα 1925-26 διώχτηκε για το Μακεδονικό και εξορίστηκε στη Φολέγανδρο. Θέτοντας ζήτημα ιδεολογικοπολιτικής ανασυγκρότησης του κόμματος και ποιοτικής αναβάθμισης των κομματικών οργανώσεων, αρνήθηκε την υποψηφιότητά του στις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 1926 και παραιτήθηκε από την κομματική καθοδήγηση.

H έκδοση, το 1927, του περιοδικού «Νέο Ξεκίνημα», με θέσεις που αντιπολιτεύονταν την πολιτική του ΚΚΕ, οδήγησε στη διαγραφή του Π. και των συνεργατών του, που κατηγορήθηκαν σαν «λικβινταριστές». Ο Π. ήταν επικεφαλής  της ομάδας της Αριστερής Αντιπολίτευσης, που σε συνεργασία με την ομάδα των «κεντριστών» (Σεραφείμ Μάξιμος κ.ά.) ίδρυσε το 1928 την Ενωμένη Αντιπολίτευση του ΚΚΕ και εξέδωσε το περιοδικό «Σπάρτακος». Τον ίδιο χρόνο εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ως δικηγόρος υπερασπιζόταν διωκόμενους αγωνιστές. Το 1929 ανέλαβε γραμματέας της οργάνωσης Αριστερή Αντιπολίτευση του ΚΚΕ/Σπάρτακος. 

Διαφώνησε με την ένταξη της οργάνωσης των αρχειομαρξιστών στη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση και ήρθε σε ρήξη με τον Τρότσκι, με αποτέλεσμα την ένταξη της οργάνωσης του Σπάρτακου -που μετονομάστηκε σε Κομμουνιστική Αντιπολίτευση (Ομάδα Σπάρτακος)- στη Διεθνή Κομμουνιστική Αντιπολίτευση της Αριστεράς.  Εντούτοις, το 1933 υιοθέτησε τη γραμμή της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης για την ίδρυση νέας Διεθνούς και νέων κομμουνιστικών κομμάτων, και τον επόμενο χρόνο πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ), με την ενοποίηση του Σπάρτακου και της Λενινιστικής Ένωσης του Μιχάλη Ράπτη.

Τον ίδιο χρόνο έγραψε το βιβλίο «Δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα;», με το οποίο επιχείρησε την αντίκρουση της θέσης του ΚΚΕ για αστικοτσιφλικάδικο χαρακτήρα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και απέναντι στη στρατηγική της αστικοδημοκρατικής επανάστασης πρόβαλε τη στρατηγική της διαρκούς επανάστασης, απορρίπτοντας τη σταλινική στρατηγική των σταδίων.

Με την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου πέρασε στην παρανομία, μέχρι το 1938, οπότε φυλακίστηκε στην Αίγινα και κατόπιν στην Ακροναυπλία. Εκεί συμμετείχε ως εκπρόσωπος της Ενιαίας Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΕΟΚΔΕ), που είχε ιδρυθεί το 1937, στις συζητήσεις μεταξύ των τροτσκιστικών οργανώσεων σχετικά με τον πόλεμο που ξέσπασε το 1939. Ο Π. υπερασπίστηκε τη θέση ότι ο πόλεμος ήταν ιμπεριαλιστικός και από τις δύο πλευρές, αλλά αν οι δυνάμεις του Άξονα επιτεθούν στην ΕΣΣΔ ήταν καθήκον των κομμουνιστών διεθνιστών η υπεράσπισή της, εκτιμώντας ότι η ΕΣΣΔ παρέμενε εργατικό κράτος, παρά τη σταλινική γραφειοκρατική παραμόρφωση. Το 1942 μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο της Λάρισας και τον Ιούνιο 1943 εκτελέστηκε στον Νεζερό.

Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στις συλλογές, «Πόλεμος κατά του πολέμου», «Λαϊκά Μέτωπα» κ.ά.

 

Πουρνάρας Δημήτρης (1900-1986). Αγροτοσοσιαλιστής εκδότης, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας. Στα 1917-23 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες, και υπήρξε συνεργάτης του «Ριζοσπάστη» και της «Ουμανιτέ». Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και την έκδοση εφημερίδων.

Υποστηρίζοντας την άποψη η ταξική δομή της ελληνικής κοινωνίας ορίζει πρωτοποριακό ρόλο στους αγρότες στη διαδικασία κοινωνικού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, συμμετείχε στην ηγεσία του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας  και το 1934 έγινε γραμματέας του. Εξέδωσε το «Κοινωνιολογικό και Πολιτικό Λεξικό» και τις εφημερίδες «Κοινωνική Έρευνα» και «Ανεξάρτητος» και το 1944 τον «Ελεύθερο». Μετά τον πόλεμο συμμετείχε στις προσπάθειες συγκρότησης μαζικού αγροτικού κόμματος κεντρώου προσανατολισμού, προσχώρησε στην ΕΠΕΚ και αργότερα στην Ένωση Κέντρου. Διώχτηκε και φυλακίστηκε από τις δικτατορίες του Πάγκαλου, του Μεταξά και των συνταγματαρχών.

 

Πριν. Εβδομαδιαία αριστερή εφημερίδα. Εκδόθηκε ως περιοδικό το καλοκαίρι του 1989, από στελέχη του ΚΚΕ που διαφωνούσαν με τη στροφή στην πολιτική του κόμματος που σηματοδότησε η ίδρυση του Συνασπισμού και η συμμετοχή στην κυβέρνηση Τζανετάκη. Εκδίδεται ως «εφημερίδα της ανεξάρτητης Αριστεράς» από το φθινόπωρο του 1989 και συνδέεται με το Νέο Αριστερό Ρεύμα (ΝΑΡ). Διευθυντής, μέχρι τις αρχές του 2017, ήταν ο Γιώργος Δελαστίκ και κατά καιρούς βασικοί συνεργάτες οι Γιάννης Ελαφρός, Διονύσης Ελευθεράτος, Λεωνίδας Βατικιώτης, Κώστας Μάρκου, Βασίλης Μηνακάκης, Πέτρος Παπακωνσταντίνου, Θανάσης Σκαμνάκης, Κώστας Τζιαντζής κ.ά.

 

Προβελέγγιος Αριστομένης (1914-1999). Αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, ζωγράφος και ποιητής. Γεννήθηκε στην Αθήνα, εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και το 1944 τραυματίστηκε. Διέφυγε στη Γαλλία το 1945, συνέχισε τις σπουδές του και έγινε συνεργάτης του Λε Κορμπιζιέ. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1957, έγινε καθηγητής πολεοδομίας και πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων. Με την επιβολή της δικτατορίας κατέφυγε και πάλι στη Γαλλία και επέστρεψε το 1980.

 

Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού. Ελληνική έκδοση του περιοδικού που εκδιδόταν στην Πράγα από τα Κ.Κ., κατά τις δεκαετίες 1960, ’70 και ’80. Κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1962 και στα 1964-67 έβγαινε με τίτλο «Μηνιαία Διεθνής Επιθεώρηση». Επανεκδόθηκε με τον διεθνή του τίτλο το 1975 από το ΚΚΕ και η έκδοσή του σταμάτησε το 1990.

 

Προκοπίου Άγγελος (1909-1967). Στέλεχος της Αριστεράς, που εξελίχθηκε σε σφοδρό αντικομμουνιστή. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και ως φοιτητής στην Αθήνα εντάχθηκε στην τροτσκιστική Αριστερή Αντιπολίτευση. Μετά από σπουδές στο Παρίσι έγινε καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πολυτεχνείο. Κατά την περίοδο της Κατοχής συμμετείχε στο Κόμμα Εργασίας και στα 1944-45 στη Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση. Από το 1946 εντάχθηκε στη δεξιά πτέρυγα της σοσιαλδημοκρατίας, ενώ η ακραία αντικομμουνιστική του τοποθέτηση τον οδήγησε στη συμμετοχή σε ακροδεξιές παρακρατικές κινήσεις.

 

Προλεταριακή Αριστερά. Περιοδικό που εξέδιδε η Ομάδα για μια Προλεταριακή Αριστερά (ΟΠΑ) στα 1975-78.

 

Προλεταριακή Σημαία. Εφημερίδα που κυκλοφόρησε παράνομα κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, ως όργανο της Οργάνωσης Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ). Επανεκδόθηκε στα 1976-80 ως όργανο του ΚΚΕ (μ-λ) και από το 1982 εκδίδεται από την οργάνωση που διατηρεί τον τίτλο ΚΚΕ (μ-λ).

 

Προλεταριακός Αγώνας. 1. Ολιγομελής οργάνωση μαοϊκού προσανατολισμού. Ιδρύθηκε το 1976 και εξέδιδε ομώνυμη εφημερίδα. Βασικά της στελέχη ήταν οι Άρης Ζεπάτος, Θεόδωρος Ζιάκας, Δημήτρης Καλουδιώτης κ.ά. Διαλύθηκε το 1978 και μέρος των μελών της προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ.

2. Εφημερίδα που εξέδιδε στα 1977-78 η ομώνυμη πολιτική οργάνωση. Σημαντικό μέρος της ύλης της αποτελούσαν αναλύσεις για το κίνημα του εργοστασιακού συνδικαλισμού.
 

Προλετάριος. 1. Εφημερίδα της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας - Αρχειομαρξιστές (ΚΟΜΛΕΑ) που εκδιδόταν στα 1930-34 στη Θεσσαλονίκη, με υπεύθυνο τον Ανρί Περαχιά. Τυπωνόταν στα ελληνικά και στην εβραϊκή διάλεκτο λαντίνο.

2. Όργανο της τροτσκιστικής Ενιαίας Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΕΟΚΔΕ). Κυκλοφορούσε παράνομα στα 1937-39 και στα 1942-43. Στη συνέχεια και μέχρι το 1944 ήταν όργανο του Κόμματος Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΚΚΔΕ).

 

Προλετάριος Μαχητής. Εφημερίδα της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μαχητής. Εκδιδόταν από το 1976 έως το 1989.

 

Προοδευτική Εργατική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΕΣΠ). Συνδικαλιστική παράταξη της Οργάνωσης Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ). Ιδρύθηκε το 1974 και από το 1976 συνδεόταν με το ΚΚΕ (μ-λ). Παρά το ότι ήταν η μεγαλύτερη συνδικαλιστική παράταξη της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, η ανάπτυξή της ήταν σχετικά περιορισμένη, εντοπισμένη στους κλάδους των οικοδόμων, των βιομηχανικών εργατών και των ιδιωτικών υπαλλήλων. Η ΠΕΣΠ συρρικνώθηκε, ως αποτέλεσμα της κρίσης του ΚΚΕ (μ-λ), και διαλύθηκε το 1981.

 

Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΠΣΠ). Φοιτητική συνδικαλιστική παράταξη του μ-λ ρεύματος. Ιδρύθηκε το 1966 από τη κίνηση που συσπειρωνόταν γύρω από το περιοδικό «Αναγέννηση». Όργανο της ΠΠΣΠ ήταν το περιοδικό «Σπουδαστικός Κόσμος», που εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη. Η δράση της ανακόπηκε με την επιβολή της δικτατορίας το 1967. Ανασυστάθηκε μετά την πτώση της το 1974, ως φοιτητική παράταξη της ΟΜΛΕ, και από το 1976 συνδεόταν με το ΚΚΕ (μ-λ), εκδίδοντας και πάλι τον «Σπουδαστικό Κόσμο» και κατόπιν το «Σάλπισμα». Η ΠΠΣΠ ήταν η μεγαλύτερη φοιτητική παράταξη της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’70. Διαλύθηκε το 1981 και τμήμα των μελών της συμμετείχε στη συγκρότηση των Αριστερών Συσπειρώσεων Φοιτητών.

 

Προοδευτικός Κινηματογράφος. Πολιτιστικό περιοδικό που εξέδιδε στα 1978-82 ομάδα προσκείμενη στον μ-λ χώρο (Άντα Κλαμπατσέα, Νίκος Βεργίτσης, Άρης Μαραγκόπουλος κ.ά.), υποστηρίζοντας τις θέσεις του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Σταμάτησε την έκδοσή του μετά την ιδεολογική μετατόπιση της εκδοτικής ομάδας σε  αλτουσεριανές απόψεις, που εκφράστηκαν στο τελευταίο τεύχος, το οποίο κυκλοφόρησε με τίτλο «Π.Κ.-Άλλοι Καιροί». 

 

Προοπτική. Περιοδικό του χώρου της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς που κυκλοφορούσε στη Θεσσαλονίκη στα 1982-84. Το εξέδιδε ομάδα ανένταχτων, με υπεύθυνο έκδοσης τον Παύλο Νεράντζη.

 

Προς τη νίκη. Εφημερίδα του ΔΣΕ που αντικατέστησε την «Εξόρμηση» και εκδιδόταν στον Γράμμο ως καθημερινή, από τον Φεβρουάριο έως τον Αύγουστο του 1949. Με τον ίδιο τίτλο κυκλοφορούσε εφημερίδα στην Τασκένδη, στα 1951-55.

 

Προς τις μάζες. Όργανο της Ομάδας για τη Μπολσεβικοποίηση του ΚΚΕ (Κομμουνιστική Ένωση Ελλάδας). Εκδιδόταν από το 1932 έως την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά, το 1936.

 

Προσανατολισμοί. Περιοδικό σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης που εκδόθηκε στα 1972-74 και στα 1975-78. Στην εκδοτική ομάδα συμμετείχαν οι  Περικλής Πάγκαλος, Γιάννης Τζανετάκος, Τάσος Χριστοδουλίδης κ.ά.

 

Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ). Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε στις περιοχές όπου δρούσε ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας, τον Δεκέμβριο 1947. Πρόεδρός της και υπουργός Στρατιωτικών ορίστηκε ο αρχηγός του ΔΣΕ Μάρκος Βαφειάδης, αντιπρόεδρος και υπουργός Εσωτερικών ο Γιάννης Ιωαννίδης, Εξωτερικών ο Πέτρος Ρούσος, Δικαιοσύνης ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, Υγιεινής-Πρόνοιας και Παιδείας ο Πέτρος Κόκκαλης, Οικονομικών ο Βασίλης Μπαρτζιώτας, Γεωργίας ο Δημήτρης Βλαντάς, και Εθνικής Οικονομίας και Επισιτισμού ο Λεωνίδας Στρίγκος.

Με τον σχηματισμό της ΠΔΚ γενικεύτηκε από την πλευρά του ΚΚΕ ο Εμφύλιος Πόλεμος και τέθηκε ανοιχτά το ζήτημα της διεκδίκησης της εξουσίας. Βασικό χαρακτηριστικό της ΠΔΚ ήταν ο μονοκομματικός χαρακτήρας της, συνέπεια της αδυναμίας του ΚΚΕ να διατηρήσει τις συμμαχίες της κατοχικής και της πρώτης μεταπελευθερωτικής περιόδου. Κύρια επιδίωξη, μετά τον σχηματισμό της ΠΔΚ, ήταν η κατάληψη κάποιας πόλης για την εγκατάσταση της έδρας της, που θα επέτρεπε την αναγνώρισή της από τις κυβερνήσεις των λαϊκοδημοκρατικών χωρών.

Η απόφαση μετατροπής του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό για την επίτευξη αυτού του στόχου, προκάλεσε τη διαφωνία του Βαφειάδη και την απομάκρυνσή του από την ηγεσία του ΔΣΕ και από την ΠΔΚ. Τον Απρίλιο 1949 η κυβέρνηση ανασχηματίστηκε, με πρόεδρο τον Μήτσο Παρτσαλίδη και υπουργούς τους Ιωαννίδη, Βλαντά, Μπαρτζιώτα, Στρίγκο, Κόκκαλη,  Πορφυρογένη, Κώστα Καραγιώργη, Μήτσο Παπαδημήτρη, Σάββα Σαββίδη, Παρμενίωνα Αβδελίδη, Γιώργο Τσαπακίδη, Γιάννη Βουρνά, Απόστολο Γκρόζο και τους Σλαβομακεδόνες, Πασκάλ Μητρόφσκι και Σταύρο Γκότσεφ. Η ΠΔΚ διαλύθηκε μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Γράμμο, τον Αύγουστο 1949.

 

Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ. Καθοδηγητικό όργανο που συγκροτήθηκε από τους μηχανισμούς της Ασφάλειας της δικτατορίας Μεταξά, με τη συμμετοχή στελεχών του ΚΚΕ, που μετά τη σύλληψή τους μπήκαν στην υπηρεσία του καθεστώτος. Ανάμεσά τους ήταν ο Γιάννης Μιχαηλίδης, μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, ο Μιχάλης Τυρίμος, μέλος της Κ.Ε. και πρώην βουλευτής, ο Μανώλης Μανωλέας, πρώην βουλευτής, ο Δημήτρης Κουτσογιάννης κ.ά.

Η Π.Δ. στήθηκε το 1939 μετά τις συλλήψεις βασικών στελεχών του ΚΚΕ, που προκάλεσαν κενό στην κομματική καθοδήγηση, αλλά και επιφυλάξεις απέναντι σε στελέχη του κόμματος, σε ένα συνολικό κλίμα χαφιεδοφοβίας και πρακτορολογίας. Λειτουργούσε υπό την καθοδήγηση του υφυπουργού Ασφάλειας Μανιαδάκη, εξέδιδε δικό της «παράνομο» «Ριζοσπάστη» και κατόρθωσε να αναγνωριστεί από τον κρατούμενο ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη και κύκλους παράνομων  κομμουνιστών, ως η νόμιμη ηγεσία του κόμματος. Αντίθετα, η λεγόμενη «Παλιά Κ.Ε.», που λειτουργούσε παράλληλα και ανταγωνιστικά, αποτελούμενη από στελέχη που δεν είχαν συλληφθεί, καταγγελλόταν σαν «χαφιέδικη», ακριβώς γιατί η Ασφάλεια άφηνε να διαρρέουν πληροφορίες για δήθεν συνεργασία μαζί της.

Ο ρόλος της Π.Δ. αποκαλύφθηκε τις αρχές του 1941 και πολλοί κομμουνιστές, που είχαν συνδεθεί μαζί της χωρίς να γνωρίζουν τον πραγματικό της ρόλο, επανασυνδέθηκαν στην πρώτη περίοδο της Κατοχής με το ανασυγκροτημένο ΚΚΕ. Στελέχη της Π.Δ., μεταξύ των οποίων και οι Κουτσογιάννης, Μανωλέας και Τυρίμος, συνεργάστηκαν και με τις δυνάμεις κατοχής, και εκτελέστηκαν από την ΟΠΛΑ και την ΕΠΟΝ. Εκτελέστηκε επίσης και ο Μιχαηλίδης, μολονότι είχε αμφισβητηθεί η συνεργασία του με την Ασφάλεια και είχε συμμετάσχει στο ΕΑΜ.

 

Πρωταγόρας. Πολιτικός και πολιτιστικός όμιλος μαρξιστικού προσανατολισμού που λειτούργησε κατά τις δεκαετίες 1980 και ’90.  Στην ίδρυσή του πρωτοστάτησαν πρώην στελέχη της Οργάνωσης Επαναστατών Μαρξιστών Ελλάδας, που συνδεόταν με τη διεθνή κίνηση που είχε επικεφαλής τον Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), αλλά συμμετείχαν και άλλοι αριστεροί από διάφορα ιδεολογικά ρεύματα.

 

Πρωτοβουλία Αγώνα. Κίνηση που ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 2002, για την οργάνωση των κινητοποιήσεων ενάντια στην ελληνική Προεδρία στην Ε.Ε. και στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003 (γι’ αυτό και ο τίτλος της μέχρι τότε ήταν Πρωτοβουλία Αγώνα - Θεσσαλονίκη 2003). Συγκροτήθηκε από συνδικαλιστικά σχήματα και οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς (ΝΑΡ, ΕΚΚΕ, ΕΕΚ, Αριστερές Συσπειρώσεις, Αριστερή Κίνηση, ΑΡΑΣ, M-ΛΚΚΕ κ.ά.). Μετά τον Ιούνιο του 2003 αποχώρησε το M-ΛΚΚΕ και συνέχισε τη δράση της, κυρίως ως συντονιστικό των οργανώσεων που τη συγκροτούσαν. Έπαψε να λειτουργεί το 2005.

 

Πρωτοβουλία Γένοβα. Κίνηση που συγκροτήθηκε το 2001, κυρίως από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ), για τη διοργάνωση της ελληνικής συμμετοχής στη διεθνή κινητοποίηση κατά τη Σύνοδο της G8 στη Γένοβα, τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου. Διατηρήθηκε και μετά την κινητοποίηση και συνέχισε να δρα στα μαζικά κινήματα ως παράταξη του ΣΕΚ.

 

Πρωτοβουλία για τη σύγκλιση και την κοινή δράση της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Κίνηση συνεργασίας οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Συγκροτήθηκε λίγο πριν τις εκλογές του 2000, με τη συμμετοχή των Αριστερών Κινήσεων Πάτρας και Πύργου, του ΚΚΕ (μ-λ), της Αριστερής Πολιτικής, της ΑΡΑΣ, της ΟΚΔΕ-Σπάρτακος, μελών του Δικτύου για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, και ανένταχτων αγωνιστών. Διαλύθηκε το 2001.

 

Πρωτοβουλία των 1000. Κίνηση που ιδρύθηκε το 2012, με σκοπό την προώθηση της συνεργασίας της Αριστεράς. Συμμετείχαν το Ξεκίνημα, ομάδα πρώην μελών της ΑΡΑΝ, η Κομμουνιστική Ανανέωση και ανένταχτοι αγωνιστές, ενώ αρχικά συμμετείχε και η Παρέμβαση για την ανασυγκρότηση της κομμουνιστικής Αριστεράς. Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 τάχθηκε υπέρ της στήριξης του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ τον Σεπτέμβριο το σύνολο των δυνάμεων που την αποτελούσαν στήριξαν τη Λαϊκή Ενότητα.

 

Πρωτομαγιά. Διεθνής γιορτή της εργατικής τάξης που καθιερώθηκε από το Διεθνές Εργατικό Συνέδριο του Παρισιού το 1889 -κατά το οποίο ιδρύθηκε η Β΄ Σοσιαλιστική Διεθνής- σε ανάμνηση της αιματηρής κινητοποίησης των εργατών του Σικάγου τον Μάιο 1886. Στην Ελλάδα γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1893 από τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη. Τον επόμενο χρόνο ο εορτασμός συνδιοργανώθηκε με την ομάδα του Πλάτωνα Δρακούλη. Στη Θεσσαλονίκη ο πρώτος εορτασμός της Π. έγινε το 1909 από τη Φεντερασιόν.

Από το 1919 τον εορτασμό της στις μεγάλες πόλεις της χώρας οργάνωνε το ΣΕΚΕ, η ΓΣΕΕ και τα τοπικά Εργατικά Κέντρα. Στα 1921 και 1922 οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις είχαν απαγορευτεί, με πρόσχημα τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Μικρά Ασία και την αντιπολεμική θέση που είχαν πάρει το ΣΕΚΕ(Κ) και η ΓΣΕΕ, και η πραγματοποίησή τους στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη αντιμετωπίστηκε με αστυνομικές επιθέσεις, ξυλοδαρμούς και συλλήψεις. Ο εορτασμός στο κέντρο της Αθήνας απαγορεύτηκε και το 1924 και η απόπειρα πραγματοποίησής του κατέληξε σε σύγκρουση με τον στρατό, με έναν εργάτη νεκρό, τον Σωτήρη Παρασκευαΐδη, δώδεκα τραυματίες και δεκάδες συλλήψεις. Το 1926 δεν έγιναν πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις, λόγω της επιβολής της δικτατορίας Πάγκαλου και τα επόμενα χρόνια τον εορτασμό πραγματοποιούσε η ΓΣΕΕ, στην ηγεσία της οποίας είχε ανέλθει ο συνασπισμός συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατών ρεφορμιστών.

Μετά την ίδρυση από τους κομμουνιστές της Ενωτικής ΓΣΕΕ, το 1929, στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη κ.ά.) πραγματοποιούνταν χωριστές εκδηλώσεις. Οι συγκεντρώσεις της ΕΓΣΕΕ, που γίνονταν παρά τις αστυνομικές απαγορεύσεις, είχαν μαζικό και μαχητικό χαρακτήρα, με συγκρούσεις και συλλήψεις διαδηλωτών. Το 1933, μάλιστα, τις μέρες πριν την Π. έγιναν εκτεταμένες προληπτικές συλλήψεις κομμουνιστών εργατών. Λιγότερο μαζικές ήταν οι νόμιμες εκδηλώσεις που οργάνωνε η ΓΣΕΕ, ενώ μικρότερες συγκεντρώσεις πραγματοποιούσαν τα σοσιαλδημοκρατικά Ανεξάρτητα Εργατικά Συνδικάτα. Οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις των αρχειομαρξιστών κατέληγαν συχνά σε συγκρούσεις με ομάδες μελών του ΚΚΕ ή και με την αστυνομία. Το 1933 σοσιαλιστές και αρχειομαρξιστές οργάνωσαν κοινές εκδηλώσεις.

Ο εορτασμός της Π. δεν πραγματοποιήθηκε το 1935, καθώς ίσχυαν τα έκτακτα μέτρα, μετά το αποτυχημένο βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα του Μαρτίου. Τον επόμενο χρόνο οι προσπάθειες της ΕΓΣΕΕ για ενωτικό εορτασμό δεν ευοδώθηκαν. Η πρωτομαγιάτικη εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη πραγματοποιήθηκε σε κλίμα εκρηκτικό, καθώς από τις 29 Απριλίου είχε κηρυχτεί η μεγάλη καπνεργατική απεργία, που λίγες μέρες μετά εξελίχθηκε σε πανεργατική-παλλαϊκή εξέγερση.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά η Π. καθιερώθηκε ως επίσημη αργία και ανακηρύχτηκε «Εθνική Ημέρα Εργασίας». Το διαλυμένο, μετά από τις μαζικές συλλήψεις συνδικαλιστών, ταξικό κίνημα δεν είχε τη δυνατότητα πραγματοποίησης κινητοποιήσεων. Στα χρόνια της φασιστικής Κατοχής η Π. εορταζόταν από τις δυνάμεις του Εργατικού ΕΑΜ, με κατά τόπους και κλάδους απεργιακές κινητοποιήσεις, και εκδηλώσεις σε συνοικίες των εργατουπόλεων. Ξεχωριστή θέση στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος κατέχει η Π. του 1944, όταν οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές, κρατούμενους μέχρι τότε στο Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν φυλακισμένοι στην Ακροναυπλία, ήδη από τα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας.

Μετά την Απελευθέρωση πραγματοποιήθηκε το 1945 στο Παναθηναϊκό Στάδιο η μεγαλύτερη από τις μέχρι τότε πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις, με τη συμμετοχή 40.000 εργατών. Ανάλογες μαζικές εκδηλώσεις έγιναν σε όλες, σχεδόν, τις πόλεις. Μαζική ήταν και η συγκέντρωση του 1946 που οργανώθηκε από τη ΓΣΕΕ, της οποίας η πρόσφατα εκλεγμένη Διοίκηση ήταν αριστερή. Κατά την περίοδο του Εμφυλίου δεν πραγματοποιήθηκαν πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις.

Στα αμέσως επόμενα χρόνια οι συγκεντρώσεις που διοργάνωνε η ελεγχόμενη από το καθεστώς ΓΣΕΕ ήταν άμαζες και οι απόπειρες αριστερών να συμμετάσχουν, το 1952 και 1953, αντιμετωπίστηκαν με αστυνομική βία, συλλήψεις και εκτοπίσεις στα νησιά της εξορίας. Το 1955 διοργανώθηκε στην Αθήνα, για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο, συγκέντρωση από σωματεία που ελέγχονταν από την Αριστερά και καθώς η μέρα ήταν Κυριακή η ΓΣΕΕ κάλεσε σε εκκλησιασμό! H Π. στα 1956-59 εορτάστηκε με κινητοποιήσεις που οργάνωνε το αριστερό Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα (ΔΣΚ), με εξαίρεση το 1957, όταν η ΓΣΕΕ κήρυξε απεργία και πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις με τη στήριξη και των αριστερών συνδικαλιστικών οργανώσεων.

Οι συγκρούσεις με την αστυνομία χαρακτηρίζουν τις χωριστές από τις τυπικές εκδηλώσεις της ΓΣΕΕ κινητοποιήσεις που οργανώνει η συνδικαλιστική αντιπολίτευση στα 1960-62, ενώ το 1963 η συγκέντρωση που οργάνωσαν στο γήπεδο του Παναθηναϊκού οι 115 Συνεργαζόμενες Εργατοϋπαλληλικές Οργανώσεις θύμιζε τις μαζικές κινητοποιήσεις των πρώτων μεταπελευθερωτικών χρόνων. Ανάλογη μαζικότητα είχαν και οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις του 1964. Το 1965 η νέα Διοίκηση της ΓΣΕΕ, που διορίστηκε από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, πραγματοποιεί συγκέντρωση σε κεντρικό θέατρο της Αθήνας, επιχειρώντας να περιορίσει τη μαζική συμμετοχή. Η προσπάθεια των αριστερών συνδικαλιστών να παρέμβουν καταλήγει σε εκτεταμένες συγκρούσεις με την αστυνομία. Ιδιαίτερα μαζικές ήταν και οι κινητοποιήσεις που οργάνωσε η συνδικαλιστική αντιπολίτευση το 1966.

Σε όλη την μετεμφυλιακή περίοδο το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα πρόβαλλε στις πρωτομαγιάτικες κινητοποιήσεις, εκτός από τα άμεσα ζητήματα της αύξησης του εργατικού εισοδήματος, της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας και της διεύρυνσης των ασφαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, και ζητήματα εκδημοκρατισμού του συνδικαλιστικού κινήματος, ένταξης των μαζικών ταξικών οργανώσεων στα Εργατικά Κέντρα, τις Ομοσπονδίες και τη ΓΣΕΕ, καθώς και ζητήματα που αφορούσαν συνολικότερα στις δημοκρατικές ελευθερίες, την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, την υπεράσπιση της ειρήνης κ.λπ.

Κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74) δεν πραγματοποιήθηκαν πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις. Μετά την πτώση της, η Π. γιορταζόταν από την αριστερή συνδικαλιστική αντιπολίτευση με μαζικές συγκεντρώσεις, οι οποίες στην Αθήνα γίνονταν στην πλατεία Δημαρχείου και κατόπιν στο Πεδίο του Άρεως. Την παραμονή της Π. του 1976 σκοτώθηκε, κατά την καταδίωξή του από την αστυνομία, ο Σιδέρης Ισιδωρόπουλος, μέλος της μαθητικής παράταξης της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μαχητής, που κολλούσε αφίσες, οι οποίες καλούσαν στην απαγορευμένη συγκέντρωση που οργάνωνε η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά στην πλατεία Δημαρχείου. Συγκρούσεις έγιναν και το 1977, μεταξύ αναρχικών και διαδηλωτών του ΕΚΚΕ, εναντίον του οποίου επιτέθηκε κατόπιν η αστυνομία, συλλαμβάνοντας στελέχη του.

Εξαιρετικά μαζικές ήταν οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις που οργάνωνε στο Πεδίο του Άρεως η ΓΣΕΕ μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, στα 1982-84, ενώ σχετικά περιορισμένη ήταν η συμμετοχή στις κινητοποιήσεις του 1985. Στα 1986-88 διοργανώνονται χωριστές συγκεντρώσεις από τις δύο Διοικήσεις της ΓΣΕΕ, τη νόμιμη, την οποία στηρίζει η Αριστερά και η ΣΣΕΚ, που είχε αποσπαστεί από την ΠΑΣΚΕ, και τη διορισμένη φιλοκυβερνητική. Μετά την επανενοποίηση της Διοίκησης της ΓΣΕΕ πραγματοποιούνται και πάλι ενιαίες εκδηλώσεις, από το 1989 έως το 1996. Χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, με εξαίρεση το 1992 και ’93, είναι η περιορισμένη συμμετοχή των εργαζόμενων στις κινητοποιήσεις, ως συνέπεια της απομαζικοποίησης και της παρατεταμένης κρίσης στην οποία είχε εισέλθει το συνδικαλιστικό κίνημα.

Από το 1997 πραγματοποιούνται χωριστές πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις. Σ’ αυτές που οργανώνει η ΓΣΕΕ δεν συμμετέχουν οι δυνάμεις του ΚΚΕ και τμήμα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Οι χωριστές συγκεντρώσεις που οργάνωνε η ΕΣΑΚ στα 1997-98 και κατόπιν το ΠΑΜΕ, ήταν συνήθως μαζικότερες απ’ αυτές της ΓΣΕΕ, αν και -με εξαίρεση το 1999, όταν η αντίθεση στην νατοϊκή επίθεση κατά της Γιουγκοσλαβίας προσέδωσε στις πρωτομαγιάτικες κινητοποιήσεις χαρακτήρα παλλαϊκών μαζικών αντιπολεμικών και αντιιμπεριαλιστικών συλλαλητηρίων και το 2001, που συνδέθηκαν με τον αγώνα ενάντια στην απορρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος- η μαζικότητα των εκδηλώσεων ήταν κατά πολύ μικρότερη απ’ αυτές της δεκαετίας του 1980. Παράλληλα με το ΚΚΕ, χωριστές συγκεντρώσεις πραγματοποιούνταν, όλα αυτά τα χρόνια, και από οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, με περιορισμένη μαζικότητα.

Μαζικές ήταν οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις τόσο της ΓΣΕΕ όσο και του ΠΑΜΕ και των δυνάμεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, στα 2010-14, μετά την υπαγωγή της Ελλάδας υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ και της Ε.Ε.

 

Πρωτοπαπάς Χαράλαμπος (1925-2010). Στέλεχος του σοσιαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Αθήνα και συμμετείχε στην Αντίσταση κατά την περίοδο της Κατοχής, ως μέλος της ΠΕΑΝ. Στέλεχος σοσιαλιστικών κινήσεων στη συνέχεια, έγινε το 1967 πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ένωσης και κατά την περίοδο της δικτατορίας ανέπτυξε αντιδικτατορική δραστηριότητα στη δυτική Ευρώπη. Ήταν υπουργός στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά την πτώση της δικτατορίας, εκλέχτηκε βουλευτής της Ένωσης Κέντρου - Νέες Δυνάμεις και το 1976 συμμετείχε στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Πρωτοβουλίας. Το 1978 συμμετείχε στην ίδρυση του Κόμματος Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (ΚΟΔΗΣΟ), του οποίου έγινε πρόεδρος το 1988 και το 1989 εντάχθηκε στον Συνασπισμό της Αριστεράς.

 

Πρωτοπάτσης Αντώνης (1897-1947). Σκιτσογράφος. Γεννήθηκε στην Ακλειδού Λέσβου και σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Επί χρόνια έζησε στο Παρίσι. Κατά την περίοδο της Κατοχής συμμετείχε στο ΕΑΜ.

 

Πρωτοπορία. 1. Όργανο της Οργάνωσης Ελλήνων Μαρξιστών Λενινιστών (ΟΕΜΛ). Εκδιδόταν στη Γερμανία και στο Λονδίνο στα 1969-72, με υπεύθυνη τη Δέσποινα Μάρκου.

2. Όργανο της Εργατικής Διεθνιστικής Ένωσης (ΕΔΕ). Εκδιδόταν παράνομα στα 1970-74, συνήθως ανά δεκαπενθήμερο.

 

Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη. Εκδοτικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1957 από το παράνομο τροτσκιστικό Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΔΚΕ). H έκδοσή του διακόπηκε το 1967. Το 1974 ανασυστάθηκε από την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ) και συνεχίζει να λειτουργεί ως εκδοτικό της ΟΚΔΕ-Σπάρτακος.

 

Πρωτοπόροι. Αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό που εκδόθηκε το 1930, με την υποστήριξη του ΚΚΕ και διευθυντή τον Πέτρο Πικρό. Ανάμεσα στους συνεργάτες του ήταν οι   Βάσος Βαρίκας, Κώστας Βάρναλης, Δημήτρης Γληνός, Γιοσέφ Ελιγιά, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Νίκος Καρβούνης, Γιάννης Κορδάτος, Ναπολέων Λαπαθιώτης κ.ά. Το Δεκέμβριο του 1931 η νέα ηγεσία του ΚΚΕ απομάκρυνε από τη διεύθυνση τον Πικρό και το περιοδικό συνέχισε την έκδοσή του με τον τίτλο «Νέοι Πρωτοπόροι».

Οι «Π.» επανεκδόθηκαν παράνομα από το ΕΑΜ Λογοτεχνών στα 1943-44. Την έκδοσή τους ανέλαβε επιτροπή αποτελούμενη από τους Μέλπω Αξιώτη, Μάρκο Αυγέρη και Νίκο Καρβούνη, με γραμματέα τον Γιώργο Λαμπρινό.

 

Πρωτοπόρος. Εφημερίδα που εξέδιδε η Νεολαία ΕΔΑ Αθήνας, στα 1963-64.

 

Πυθαρούλης Μανώλης (1915-1988). Στέλεχος του συνδικαλιστικού και του κομμουνιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στην Ελούντα Κρήτης, εντάχθηκε στο ΚΚΕ και υπήρξε στέλεχος της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων, από την ίδρυσή της, το 1943. Από την περίοδο του Εμφυλίου και μέχρι το 1974 έζησε στο εξωτερικό. Στα 1968-77 ήταν μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και υπήρξε πρόεδρος της Ενιαίας Αντιδικτατορικής Συνδικαλιστικής Κίνησης Ελλήνων Ναυτεργατών, και μετά τη Μεταπολίτευση γραμματέας και κατόπιν πρόεδρος της ΕΣΑΚ, συνδικαλιστικής παράταξης του ΚΚΕ. Αποχώρησε από το ΚΚΕ το 1987 και συμμετείχε για λίγο, πριν τον θάνατό του, στην Πανελλαδική Ένωση Κομμουνιστών.

 

Πυλαρινός Φραγκίσκος (1802-1882). Πρωτοπόρος σοσιαλιστής διανοούμενος. Γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς και μετά από φιλοσοφικές και πολιτικές σπουδές στη Γαλλία έγινε καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανέφερε για πρώτη φορά τον όρο «κοινωνισμός», ως ελληνική μετάφραση του σοσιαλισμού, στη νεκρολογία που έγραψε το 1833 για τον φίλο του Αδαμάντιο Κοραή. Συνδεδεμένος με το Κόμμα των Ριζοσπαστών στην Κεφαλονιά και επηρεασμένος από τις ιδέες του Σεν Σιμόν, υποστήριζε την αναγκαιότητα ενός «παγκόσμιου κοινωνισμού», αρθρογραφώντας στην εφημερίδα «Ήλιος» του Ναυπλίου. Στα 1839-64 του είχε απαγορευτεί η επιστροφή στην Κεφαλονιά, εξαιτίας των αγώνων του για την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και το 1861 επιχείρησε την ίδρυση κινήματος για την απελευθέρωση των λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 

Πυλιώτης Διονύσης (1900-1938). Στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος. Προερχόμενος από φτωχή οικογένεια, ως φοιτητής της Νομικής εντάχθηκε στο ΣΕΚΕ και στα 1919-21 συμμετείχε στην ομάδα που συγκρότησε την Κομμουνιστική Ένωση. Σπούδασε στο ΚΟΥΤΒ, το 1927 εκλέχτηκε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και το 1928 του Π.Γ. Στα 1929-31, συμμετείχε στην εσωκομματική αντιπαράθεση, ως μέλος της ηγεσίας της μιας από τις δύο τάσεις, μαζί με τους Γιώργο Σιάντο, Κώστα Θέο κ.ά. Με την επέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το 1931, στάλθηκε στην ΕΣΣΔ, όπου το 1937 φυλακίστηκε. Έχοντας εκτελεστεί ως υπονομευτής του σοσιαλισμού, αποκαταστάθηκε αργότερα από το ΚΚΣΕ και το ΚΚΕ.