Στη μνήμη του πατέρα μου, Νίκου Αλεξάτου («Εκδικητή»), που συμμετείχε στη μάχη ως διοικητής στοιχείου πολυβόλων.
«Αντάριασε ο Καρβασαράς, σειέται το Μακρυνόρος
απ’ άκρη σ’ άκρη καίγεται του Αγρινίου ο δρόμος.
Έφοδο κάνει ο ΕΛΑΣ, το δυο τριάντα εννέα
ξεχύνεται απ’ τα βουνά, με οδηγό την ΠΕΕΑ.
Δεν τους κρατούν τα οχυρά, τα τανκς και τα κανόνια
τ’ αμέτρητα μυδράλια και τα βαριά τρουμπλόνια».
Το καλοκαίρι του 1944, καθώς τα σοβιετικά στρατεύματα, έχοντας εκδιώξει από την ΕΣΣΔ τους ναζί εισβολείς, ετοιμάζονταν να τους καταδιώξουν και έξω από τα σύνορα της χώρας τους, τίθεται επιτακτικά για τους Γερμανούς το ζήτημα της απεμπλοκής τους από την περιοχή των Βαλκανίων, όπου δρούσαν και ισχυρά ένοπλα αντιστασιακά κινήματα. Βασική προϋπόθεση για κάτι τέτοιο ήταν η εξασφάλιση της δυνατότητας χρησιμοποίησης των κεντρικών οδικών αρτηριών, και στην περίπτωση της Ελλάδας αυτών που μέσω της ανατολικής Στερεάς, της Θεσσαλίας και της δυτικής Μακεδονίας οδηγούσαν στη Γιουγκοσλαβία. Στην κατεύθυνση αυτή, η Βέρμαχτ εξαπέλυσε μεγάλη επίθεση κατά του ΕΛΑΣ της ανατολικής Πίνδου και κυρίως της δυτικής Μακεδονίας.
Μάχη αντιπερισπασμού
Σε μια προσπάθεια εξαναγκασμού των Γερμανών να αποσπάσουν δυνάμεις από τις περιοχές αυτές και να περιοριστεί η πίεση προς τον λαϊκό στρατό, αποφασίστηκε η πραγματοποίηση μιας μεγάλης στρατιωτικής επιχείρησης στη δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αμφιλοχία.
Η μικρή πόλη του Αμβρακικού, ο Καρβασαράς των χρόνων της Τουρκοκρατίας, βρίσκεται σ’ ένα στρατηγικό σημείο, απ’ όπου, μέσω του στενού περάσματος του Μακρυνόρους, πραγματοποιείται η σύνδεση της Ηπείρου με τη δυτική Στερεά και τη νότια Ελλάδα. Η κατάληψή της από τον ΕΛΑΣ θα μπορούσε να στερήσει στους Γερμανούς την εναλλακτική διέξοδο υποχώρησης μέσω Ηπείρου και Αλβανίας. Για τον λόγο αυτόν αποφασίστηκε η μάχη αντιπερισπασμού να δοθεί ακριβώς εκεί.
Την επιχείρηση ανέλαβε η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, που δρούσε στην Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία, με επικεφαλής τον στρατηγό Γεράσιμο Αυγερόπουλο, και την πραγματοποίησή της ανέλαβαν το γνωστό ως εξαιρετικά σκληροτράχηλο και μαχητικό 2/39 Σύνταγμα της Αιτωλοακαρνανίας και το 24ο της Πρέβεζας, συνεπικουρούμενα από το 3/40 Σύνταγμα της Άρτας, ενώ κινητοποιήθηκε και το ΕΛΑΝ του Αμβρακικού. Το σχέδιο της επιχείρησης πρόβλεπε επιθέσεις σε μια μεγάλη έκταση γύρω από την πόλη, τόσο προς την κατεύθυνση του Αγρινίου όσο και προς την κατεύθυνση τη Ηπείρου. Υπεύθυνοι των επιχειρήσεων ανέλαβαν οι Στάθης Αρέθας και Βασίλης Σκιαδάς («Επαμεινώνδας») του 2/39.
Η νικηφόρα επιχείρηση
Η συντονισμένη επίθεση του ΕΛΑΣ σε διάφορα σημεία έξω από την Αμφιλοχία άρχισε λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 12ης Ιουλίου και μέχρι το μεσημέρι τη επόμενης είχε εξουδετερωθεί η γερμανική άμυνα και οι ελασίτες έμπαιναν θριαμβευτές στην πόλη. Εντούτοις και εκεί βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένοπλους συνεργάτες των κατακτητών. Επρόκειτο για τη Χωροφυλακή, η οποία, παρά τη συμφωνία με τον ΕΛΑΣ, έβαλε με πυρά κατά των ανταρτών, που απάντησαν με πυρπόληση του σταθμού της και εξόντωση όλης της δύναμης που τον αποτελούσε. Κατά του ΕΛΑΣ μάχονταν όμως και ένοπλοι του ΕΔΕΣ, καθώς η περιοχή αποτελούσε σχετικά ισχυρή βάση του αντάρτικου του Στέλιου Χούτα. Κι αυτοί αντιμετωπίστηκαν, με συνέπεια να εκδοθεί θρασύτατη ανακοίνωση από τον Ζέρβα, που εμφάνιζε τον ΕΛΑΣ να δολοφονεί αμάχους.
Η αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αμφιλοχία έγινε το απόγευμα της ίδιας μέρας, καθώς προς την πόλη κινούνταν ισχυρές γερμανικές δυνάμεις και κατά συνέπεια είχε επιτευχθεί ο στόχος της διασποράς των δυνάμεων του εχθρού. Οι ελασίτες αποχώρησαν νικητές, έχοντας δώσει τη μεγαλύτερη από τις τακτικές μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ στα χρόνια της φασιστική κατοχής.
Συνολικά υπολογίζεται πως στη Μάχη της Αμφιλοχίας πήραν μέρος 600 αντάρτες, αντιμετωπίζοντας νικηφόρα 1.200 Γερμανούς, που διέθεταν τεράστια υπεροπλία, στο πλευρό των οποίων πολεμούσαν και μερικές δεκάδες ιταλοί φασίστες-μελανοχίτωνες και έλληνες ταγματασφαλίτες.
Οι νεκροί του ΕΛΑΣ ήταν 73, ανάμεσά τους και μια γυναίκα, η Ελένη Παπαλέξη. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους άφησαν στο πεδίο της μάχης περισσότερους από 270 νεκρούς. 57 Γερμανοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι και στον ΕΛΑΣ περιήλθε τεράστια ποσότητα λαφύρων και κυρίως πολεμικού υλικού. Μεταξύ των λαφύρων ήταν και δεκάδες άλογα, ένα από τα οποία –μια άσπρη φοράδα- χαρίστηκε από το 2/39 στον Άρη Βελουχιώτη. Ήταν το άλογο με το οποίο, λίγους μήνες μετά, εισήλθε απελευθερωτής στη Λαμία.
*Δημοσιεύτηκε στο 9ο φύλλο της εφημερίδας "Έξοδος 133", στις 8 Ιουλίου 2016.
.jpg)