Το σχετικό λήμμα από το βιβλίο μου "Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος
Το κίνημα για τη διεκδίκηση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και για την κατάργηση των κοινωνικών ανισοτήτων ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε μεγάλο βαθμό συνδέθηκε με το εργατικό κίνημα, καθώς τα ζητήματα που έχει θέσει αποτελούν και στόχους του κινήματος για τον συνολικό κοινωνικό μετασχηματισμό.
Στην Ελλάδα το γ.κ. εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, με πρωτοπόρα την Καλλιρρόη Παρέν. Το ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων είχαν θέσει ριζοσπάστες και σοσιαλιστές διανοούμενοι, καθώς και σοσιαλιστικές ομάδες και οργανώσεις Το 1893 η σοσιαλίστρια Ελένη Αποστολίδου διακήρυξε την ανάγκη σύνδεσης του γ.κ. με το σοσιαλιστικό κίνημα, και το 1894 μεταφράστηκε το βιβλίο του Αύγουστου Μπέμπελ «Γυναίκα και σοσιαλισμός» με τον τίτλο «Γυνή και κοινωνισμός».
Η πρώτη σημαντική οργάνωση του ελληνικού γ.κ. ήταν ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, που ιδρύθηκε το 1920. Τον αποτελούσαν διανοούμενες από τον ευρύτερο προοδευτικό χώρο και ένα από τα βασικά ζητήματα που έθετε ήταν το δικαίωμα των γυναικών να ψηφίζουν και να εκλέγονται στις δημοτικές και βουλευτικές εκλογές. Ανάμεσα στις γυναίκες που πρωτοστάτησαν στο γ.κ. του Μεσοπολέμου ήταν οι Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού (επικεφαλής του ολιγομελούς Σοσιαλιστικού Ομίλου Γυναικών), Μαρία Δεσύπρη-Σβώλου, Αύρα Θεοδωροπούλου, Ρόζα Ιμβριώτη, Μαρία Νεγρεπόντη κ.ά.
Το ΚΚΕ έθετε στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντός του τα ζητήματα που απασχολούσαν το γ.κ.. αν και υποβάθμιζε το ζήτημα της ανισότητας στις καθημερινές σχέσεις των δύο φύλων και παράλληλα ασκούσε κριτική στον Σύνδεσμο, γιατί δεν έθετε ζητήματα προστασίας των εργαζομένων γυναικών, καταγγέλλοντάς τον για «αστικό φεμινισμό». Στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών σημαντικός ήταν ο ρόλος των συνδικαλιστικών οργανώσεων και ιδιαίτερα του καπνεργατικού κλάδου, που αποτελούνταν σε μεγάλο ποσοστό από γυναίκες, οι οποίες συνδικαλίζονταν. Από το 1929, η Ενωτική ΓΣΕΕ που ελεγχόταν από το ΚΚΕ, εξέδιδε την εφημερίδα «Εργάτρια». Στο γ.κ. παρέμβαιναν και οι αρχειομαρξίστριες, που εξέδιδαν στα 1930-33 την εφημερίδα «Αγωνίστρια».
Στα 1934-35, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, ιδρύονται αριστερές γυναικείες οργανώσεις που συχνά συνεργάζονται με τον Σύνδεσμο, όπως η Γυναικεία Επιτροπή Συνεργαζόμενων Οργανώσεων, ο Σύλλογος Εργαζόμενων Γυναικών κ.ά., και ιδρύουν Πανελλήνια Επιτροπή κατά του Πολέμου και του Φασισμού και το 1936 συγκροτούν την Πανελλήνια Ένωση Γυναικείων Οργανώσεων. Η λειτουργία τους σταματάει με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά.
Η ανασύσταση του γ.κ. συντελέστηκε με μαζικούς όρους στα χρόνια της Κατοχής, στο πλαίσιο του εαμικού κινήματος Αντίστασης. Το 1942, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, ιδρύθηκε η οργάνωση Λεύτερη Νέα, με καθοδηγήτρια την Καίτη Νισυρίου-Ζεύγου και βασικά στελέχη τις Μαρία Αγριγιαννάκη-Καραγιώργη και Ηλέκτρα Αποστόλου. Η οργάνωση εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων και συμμετείχε το 1943 στην ίδρυση της ΕΠΟΝ.
Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες συμμετείχαν στις εαμικές οργανώσεις, αποτελώντας τη μεγάλη πλειονότητα των μελών της Εθνικής Αλληλεγγύης, ενώ γυναίκες εντάχθηκαν και στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Καθώς για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία οι γυναίκες εισέρχονταν στον στίβο της δημόσιας ζωής, η έμπρακτη αμφισβήτηση παραδοσιακών ρόλων συνέβαλε καθοριστικά σε ιδεολογικούς μετασχηματισμούς που επηρέασαν την ελληνική κοινωνία κατά τις επόμενες δεκαετίες.
Οι γυναίκες συμμετείχαν με δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι στους θεσμούς της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης, και ψήφισαν για πρώτη φορά στις εκλογές για την ανάδειξη του Εθνικού Συμβουλλίου των Κορυσχάδων, το 1944. Εκλέχτηκαν μάλιστα και πέντε γυναίκες εθνοσύμβουλοι: η Χρύσα Χατζηβασιλείου, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και υπεύθυνη του κόμματος για το γ.κ., η Μαρία Σβώλου, που συμμετείχε στο γ.κ. από το 1920, η Ζεύγου, η Μάχη Μαυροειδή και η Φωτεινή Φιλιππίδου. Κεντρικό όργανο του εαμικού γ.κ. ήταν η εφημερίδα «Γυναικεία Δράση».
Το 1945 ιδρύθηκε η Πανελλήνια Ένωση Γυναικών (ΠΕΓ) και το 1946 η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΟΓ), με πρόεδρο την Α. Θεοδωροπούλου, η οποία παραιτήθηκε το 1947, όταν η ΠΟΓ συνδέθηκε με την Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών, την οποία θεωρούσε κομμουνιστική. Τον ίδιο χρόνο η ΠΟΓ τέθηκε εκτός νόμου ως σχετιζόμενη με το ΚΚΕ και διαλύθηκε. Το 1948, στις περιοχές όπου δρούσε ο ΔΣΕ, ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ), η οποία συνέχισε να λειτουργεί τα επόμενα χρόνια στις χώρες όπου εγκαταστάθηκαν πολιτικοί πρόσφυγες.
Η ανασυγκρότηση του γ.κ. στη μετεμφυλιακή περίοδο συνάντησε πολύ μεγάλες δυσκολίες. Ενώ η δράση του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας συνεχιζόταν, αν και περιορισμένη σε κύκλους διανοουμένων, σοβαρά προβλήματα παρεμβάλλονταν στη σύσταση και λειτουργία οργανώσεων που σχετίζονταν με το παράνομο ΚΚΕ και την ΕΔΑ.
Μία από τις πρώτες μετεμφυλιακές οργανώσεις που αποτελούνταν από γυναίκες και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ήταν η Πανελλήνια Ένωση Οκογενειών Πολιτικών Εξορίστων και Φυλακισμένων (ΠΕΟΠΕΦ), που τέθηκε εκτός νόμου το 1954.
Αν και το 1952 αναγνωρίστηκε το δικαίωμα της ψήφου και της εκλογής στο κοινοβούλιο, ήταν ελάχιστες οι γυναίκες που εκλέχτηκαν στη Βουλή σε όλη την επόμενη περίοδο, μέχρι τη δικτατορία του 1967. Ανάμεσά τους και οι βουλευτίνες της ΕΔΑ Βάσω Θανασέκου (1956-61), Μαρία Σβώλου (1958-63), Ελένη Μπενά (1958-61), Μίνα Γιάννου (1961-63) και Μαρία Καραγιώργη (1963-67). Η ΕΔΑ ήταν το κόμμα με το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών που εκλέχτηκαν στη Βουλή, ενώ το 1965 οι γυναίκες αποτελούσαν το 14% των μελών της, ποσοστό ασύγκριτα μεγαλύτερο από των άλλων κομμάτων.
Από το 1956 λειτουργούσε η κίνηση των Συνεργαζόμενων Γυναικείων Σωματείων και το 1963 συγκροτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή Εργαζόμενων Γυναικών. Το Μάιο 1964 ιδρύθηκε η Πανελλαδική Ένωση Γυναικών (ΠΕΓ) με πρόεδρο τη Θάλεια Κολυβά. Η ΠΕΓ έγινε μέλος της ΠΟΔΓ. Όλες οι γυναικείες οργανώσεις διαλύθηκαν μετά το πραξικόπημα του 1967.
Το σύγχρονο γ.κ. Μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1974, συγκροτήθηκε η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών (ΚΔΓ). Γυναίκες που αποχώρησαν από την ΚΔΓ το 1976, προσκείμενες στο ΚΚΕ, ίδρυσαν την Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ) και άλλες, προσκείμενες στο ΠΑΣΟΚ, ίδρυσαν την Ένωση Γυναικών Ελλάδας (ΕΓΕ). Έκτοτε η ΚΔΓ εξέφραζε, κυρίως, τον χώρο του ΚΚΕ εσωτερικού.
Γυναίκες από τον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς ίδρυσαν την Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών, που έθεσε συνολικότερα ζητήματα σχέσεων των δύο φύλων, κριτικής των ανδροκρατικών κοινωνικών δομών, απελευθέρωσης της γυναικείας σεξουαλικότητας κ.λπ., εισάγοντας, έτσι, στο ελληνικό γ.κ. την προβληματική που είχε αναπτυχθεί από το ευρωπαϊκό φεμινιστικό κίνημα. Ανάλογες θέσεις άρχισαν να προβάλλουν και τμήματα της ΚΔΓ, καθώς και αυτόνομες ομάδες που συγκροτήθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Οι παραδοσιακές θέσεις του γ.κ. (νομική ισότητα, προστασία της εργαζόμενης γυναίκας και της μητρότητας, σύνδεση του γ.κ. με το κίνημα ειρήνης κ.λπ.) αποτέλεσαν κύριο αντικείμενο της δράσης της ΟΓΕ, που κατήγγειλε τον «αστικό και μικροαστικό φεμινισμό», καθώς και της ΕΓΕ και τμήματος της ΚΔΓ.
H ανάπτυξη του γ.κ. στα μεταπολιτευτικά χρόνια συνοδεύτηκε με σχετικά πλούσια εκδοτική δραστηριότητα. Επανεκδίδεται ο «Αγώνας των Γυναικών», όργανο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, και κυκλοφορούν τα περιοδικά «Δελτίο της ΚΔΓ», «Σύγχρονη Γυναίκα» (ΟΓΕ), «Ανοιχτό Παράθυρο» (ΕΓΕ), «Για την Απελευθέρωση των Γυναικών» (της ομώνυμης κίνησης) και «Επαναστατική Πάλη Γυναικών» (στον χώρο της άκρας Αριστεράς). Κατά τη δεκαετία του 1980 εκδίδονται από το αυτόνομο γ.κ. τα έντυπα «Σφίγγα», «Σκούπα για το γυναικείο ζήτημα», «Λάβρυς» (το πρώτο ελληνικό λεσβιακό περιοδικό), «Δίνη», «Τελέσιλλα» (της Αδέσμευτης Κίνησης Γυναικών), «Κατίνα» (στη Θεσσαλονίκη) κ.ά.
Το γ.κ. κατοχύρωσε σημαντικές κατακτήσεις μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981, όπως τον ίσο μισθό για ίση εργασία με τους άντρες, την κατάργηση της προίκας, τον πολιτικό γάμο και το αυτόματο διαζύγιο, το δικαίωμα στην άμβλωση κ.λπ. Με την καθοριστική συμβολή του γ.κ. υπήρξαν και σημαντικές αλλαγές στις κοινωνικές αντιλήψεις σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Εντούτοις, παρέμειναν κυρίαρχες οι συντηρητικές ανδροκρατικές δομές και αντιλήψεις, ενώ και το ίδιο το γ.κ. σημείωσε σημαντική υποχώρηση μετά το 1990. Παρόλ’ αυτά, εξακολουθούν να δρουν διάφορες φεμινιστικές ομάδες και κινήσεις, ενώ δραστηριότητα συνεχίζει να αναπτύσσει και η ΟΓΕ.