Για τη σημερινή επέτειο του θανάτου του Φρίντριχ Ένγκελς (28 Νοεμβρίου 1820 - 5 Αυγούστου 1895):
Ο Ένγκελς, σε γράμμα του προς τον Γιόζεφ Μπλοχ, τον Σεπτέμβριο 1890, έπαιρνε σαφείς αποστάσεις από μια καρικατούρα του μαρξισμού που ανάγει κάθε κοινωνική διαδικασία σε αίτια οικονομικά.
Τονίζοντας πως ο οικονομικός παράγοντας δεν είναι καθοριστικός παρά μόνο σε τελευταία ανάλυση, υπογράμμιζε τη σημασία του ιδεολογικού και του πολιτικού παράγοντα στην ταξική πάλη, άρα στην ιστορική διαδικασία.
Πρόκειται για την αποσαφήνιση ενός βασικού ζητήματος της μαρξιστικής θεωρίας, που συνηθίζουν να αποκρύπτουν οι αντίπαλοι του μαρξισμού προκειμένου να πολεμάνε έναν εύκολο αντίπαλο, που τον εμφανίζουν να λέει απλοϊκές σαχλαμάρες.
Τις οποίες, δυστυχώς, εκλαμβάνει σαν μαρξισμό και κάμποσος κόσμος που νομίζει πως οι Μαρξ και Ένγκελς του έδωσαν τη δυνατότητα να εξηγεί τα πάντα χωρίς καμιά ιδιαίτερη διανοητική προσπάθεια.
Ας ακούσουμε τον Ένγκελς:
"Σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη της ιστορίας, ο καθοριστικός παράγοντας στην ιστορία σε τελευταία ανάλυση, είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής. Ούτε ο Μαρξ, ούτε εγώ ισχυριστήκαμε ποτέ τίποτα παραπάνω. Αν κάποιος τώρα το διαστρεβλώνει αυτό έτσι που να βγαίνει πως ο οικονομικός παράγοντας είναι ο μοναδικά καθοριστικός, τότε μετατρέπει εκείνη τη θέση σε αφηρημένη, παράλογη φράση, που δεν λέει τίποτα.
[...]
Η οικονομική κατάσταση είναι η βάση, αλλά τα διάφορα στοιχεία του εποικοδομήματος: οι πολιτικές μορφές της ταξικής πάλης και τ’ αποτελέσματά της –οι θεσμοί που τους καθορίζει η νικήτρια τάξη ύστερα από τη μάχη που κέρδισε, κτλ– οι νομικές μορφές κι ακόμα περισσότερο οι αντανακλάσεις όλων αυτών των πραγματικών αγώνων στον εγκέφαλο αυτών που συμμετέχουν στην πάλη, οι πολιτικές, νομικές, φιλοσοφικές θεωρίες, οι θρησκευτικές αντιλήψεις και η παραπέρα ανάπτυξή τους σε συστήματα δογμάτων, ασκούν κι αυτά την επίδρασή τους πάνω στην πορεία των ιστορικών αγώνων και σε πολλές περιπτώσεις αυτά κυρίως καθορίζουν τη μορφή τους.
Υπάρχει μια αλληλεπίδραση όλων αυτών των στοιχείων, μέσα στην οποία επιβάλλεται σε τελευταία ανάλυση σαν αναγκαιότητα, η οικονομική κίνηση μέσα από το ατέλειωτο πλήθος των συμπτώσεων (δηλ. των πραγμάτων και γεγονότων που η μεταξύ τους εσωτερική συνάφεια είναι τόσο μακρινή ή τόσο αναπόδειχτη, που μπορούμε να τη θεωρήσουμε σαν ανύπαρκτη και να μην τη λογαριάζουμε). Διαφορετικά, η εφαρμογή της θεωρίας σε μιαν οποιαδήποτε περίοδο της ιστορίας θα ήταν, μα την αλήθεια, ευκολότερη από τη λύση μιας απλής πρωτοβάθμιας εξίσωσης".