Στις 27 Απριλίου 1941 στρατεύματα της ναζιστικής Γερμανίας εισέρχονται στην Αθήνα, έχοντας καταλάβει το σύνολο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ήδη, ο βασιλιάς και η κυβέρνηση των τεταρταυγουστιανών υπουργών έχουν εγκαταλείψει την πρωτεύουσα, καταφεύγοντας προσωρινά στην Κρήτη κι από κει στο Λονδίνο και το Κάιρο. Το συμβολικό «κλειδί» της πόλης παραδίνεται στον επικεφαλής των εισβολέων, από αντιπροσωπεία επιφανών προσώπων, αποτελούμενη από τον φρούραρχο Αθηνών Χρήστο Καβράκο, τον νομάρχη Αττικοβοιωτίας Κωνσταντίνο Πεζόπουλο και τους δημάρχους Αθήνας και Πειραιά Αμβρόσιο Πλυτά και Μιχαήλ Μανούσκο, διορισμένους όλους από τη δικτατορία Μεταξά.
Την ίδια μέρα το κέντρο της πόλης είναι άδειο, όπως και όλοι οι δρόμοι από τους οποίους περνούσαν οι κατακτητές, με εξαίρεση την Κηφισίας στο ύψος του Ψυχικού, όπου είχαν συγκεντρωθεί για να τους υποδεχτούν, ραίνοντάς τους με λουλούδια, γερμανικής καταγωγής –εγκατεστημένοι από τα χρόνια της βαυαροκρατίας και του Όθωνα- πολίτες, στο σύνολό τους μεγαλοαστοί και μεσοαστοί.
Σε λίγες μέρες θα έρθουν και μονάδες του ηττημένου στην Πίνδο ιταλικού στρατού, ενώ θα σχηματιστεί και η προδοτική κυβέρνηση του στρατηγού Γεώργιου Τσολάκογλου.
Η Αθήνα και το σύνολο του λεκανοπεδίου θα αποτελέσει το επίκεντρο της μεγάλης συμφοράς κατά τον χειμώνα του 1941-42, με τις δεκάδες χιλιάδες των θανάτων από πείνα. Συνάμα, όμως, αμέσως μετά θα αποτελέσει και το κέντρο της λαϊκής Εθνικής Αντίστασης, η οποία πήρε εκρηκτικές διαστάσεις.
Χάρη, κυρίως, στον λαό της Αθήνας, του Πειραιά και των συνοικιών, και ιδιαίτερα των εργατικών-προσφυγικών, η Αντίσταση στην Ελλάδα προσέλαβε τον χαρακτήρα μαζικού λαϊκού κινήματος. Η Ελλάδα ήταν η μοναδική κατεχόμενη ευρωπαϊκή χώρα όπου η ένοπλη πάλη ενός ισχυρού λαϊκού στρατού –του ΕΛΑΣ- συνδυάστηκε με την ανάπτυξη ενός εξίσου ισχυρού μαζικού εργατικού και λαϊκού κινήματος.
Εδώ ήταν που έγινε, τον Μάιο 1941, η πρώτη συμβολική πράξη Αντίστασης, στην κατεχόμενη Ευρώπη, με την αφαίρεση της ναζιστικής σημαίας από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, από τους Μανώλη Γλέζο και Απόστολο Σάντα.
Εδώ ήταν που έγινε η πρώτη, για όλη την κατεχόμενη Ευρώπη, απεργία εργαζομένων, τον Απρίλιο 1942, με το κλείσιμο όλων των δημόσιων υπηρεσιών. Εδώ έγιναν οι μεγάλες κινητοποιήσεις του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου 1943, που απέτρεψαν την πολιτική επιστράτευση, έτσι ώστε η Ελλάδα να είναι η μόνη κατεχόμενη χώρα από την οποία δεν επιστρατεύτηκαν –ειμή μόνο ως όμηροι- εργάτες για τη γερμανική βιομηχανία.
Η Αθήνα, ο Πειραιάς και οι συνοικίες υπήρξαν, επίσης, και χώρος δράσης ισχυρών ένοπλων δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που κατόρθωσαν από την άνοιξη του 1944 να απελευθερώσουν μεγάλα τμήματα του λεκανοπεδίου, κυρίως τους εργατικούς-προσφυγικούς συνοικισμούς. Και πληρώθηκε βαρύς φόρος αίματος με τα μπλόκα των κατακτητών και των συνεργατών τους.
Η Αθήνα, που θα δοκιμαστεί σκληρά και μετά την Απελευθέρωση, κυρίως στα Δεκεμβριανά του 1944, θα κατακτήσει επάξια τον τίτλο της Αδούλωτης Πόλης. Που δεν υπέκυψε στη βία και τον τρόμο. Που αντιστάθηκε στη βαρβαρότητα.
