Καθώς η φασιστική Ιταλία σκόπευε στην προσάρτηση των νησιών του Ιονίου, αμέσως μετά την κατάληψή τους, τον Απρίλιο 1941, επέβαλε ένα καθεστώς κατεχόμενου προτεκτοράτου, αποκόβοντάς τααπό την υπόλοιπη κατεχόμενη Ελλάδα. Βασισμένοι στο «δίκαιο» του ιστορικού προηγουμένου, αναφερόμενου στη μακραίωνη κατοχή των νησιών από τη Βενετία, οι Ιταλοί φασίστες αποσκοπούσαν στην προοπτική αφελληνισμού των κατοίκων των νησιών, δημιουργώντας συνθήκες που κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονται στην ψευδή εικόνα που εμφάνισε η ανεκδιήγητη κινηματογραφική ταινία «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι».
Την οργάνωση της αντίστασης στους φασίστες κατακτητές ανέλαβε ήδη από τον χειμώνα του 1941-42 το ΕΑΜ, που βρήκε μαζική ανταπόκριση σε έναν λαό με ζωντανές μνήμες εθνικοαπελευθερωτικών, δημοκρατικών και κοινωνικών αγώνων. Το καλοκαίρι του 1943, όταν στην Ιταλία ανατράπηκε ο Μουσολίνι από τον Μπαντόλιο και δρομολογούνταν η απόσυρσή της από τον πόλεμο, το ΕΑΜ είχε οργανώσεις σε όλες τις πόλεις και στα περισσότερα χωριά, από την Κέρκυρα μέχρι τη Ζάκυνθο, ενώ παράλληλα είχαν συγκροτηθεί αξιόμαχες δυνάμεις του ΕΛΑΣ.
Με την ανακοίνωση της συνθηκολόγησης της Ιταλίας, στις 9 Σεπτεμβρίου 1943, η Διοίκηση των ιταλικών δυνάμεων που βρίσκονταν στην Ελλάδα έδωσε διαταγή να παραδοθούν στους Γερμανούς. Σε πολλές περιπτώσεις κάτι τέτοιο δεν συνέβη, καθώς μονάδες ολόκληρες του ιταλικού στρατού έρχονταν σε συνεννόηση με τον ΕΛΑΣ και διαλύονταν, αρνούμενες να παραδοθούν στους ναζί.
Αυτό συνέβη και στην Κεφαλονιά, όπου έδρευε η Μεραρχία Άκουι, με σύνολο 12.000 άντρες. Ο διοικητής της, υποστράτηγος Γκαντίν, αρνήθηκε να υπακούσει στη διαταγή που απηύθυνε από την Αθήνα ο στρατηγός Βεκιαρέλι. Αντίθετα, οργάνωσε την άμυνα του νησιού, σε συνεννόηση με τον ΕΛΑΣ.
Στις 13 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί έστειλαν τελεσίγραφο, απαιτώντας την παράδοση της Μεραρχίας και του νησιού, ενώ ταυτόχρονα προσέγγισαν την Κεφαλονιά δύο πλοία του γερμανικού πολεμικού ναυτικού. Ως απάντηση, οι Ιταλοί βύθισαν το ένα πλοίο και ταυτόχρονα εκτέλεσαν την ομάδα των Γερμανών αξιωματικών που βρισκόταν από το 1941 στο Αργοστόλι.
Εντούτοις, οι ιταλικές δυνάμεις δεν ήταν σε θέση να αποτρέψουν τη γερμανική απόβαση και να νικήσουν κατόπιν τις αριθμητικά ασθενέστερες , αλλά στηριγμένες σε μεγάλη υπεροπλία δυνάμεις του γερμανικού στρατού, της Ορεινής Μεραρχίας Εντελβάις, που ήρθε από τα Γιάννενα με διοικητή τον ταγματάρχη Φον Χίρσφελντ. Στις 21 Σεπτεμβρίου οι Ιταλοί συνθηκολόγησαν, παρόλο που ο ΕΛΑΣ επέμενε ότι θα μπορούσαν να συνεχίσουν από κοινού τον αγώνα και τη δέσμευσή του ότι θα φρόντιζε άμεσα για τη διεκπεραίωση των Ιταλών στις απελευθερωμένες περιοχές της ηπειρωτικής Ελεύθερης Ελλάδας.
Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν την ίδια μέρα της συνθηκολόγησης ένα στυγερό έγκλημα. 5.000 παραδομένοι Ιταλοί μεταφέρθηκαν στην ορεινή περιοχή της Φάλαρης, όπου εκτελέστηκαν όλοι με ριπές πολυβόλων. Άλλοι 3.000 πνίγηκαν, όταν ναυάγησαν τα πλοία που τους μετέφεραν, ενώ στις 24 Σεπτεμβρίου εκτελέστηκαν στο Φανάρι του Αργοστολίου και στα Τρωιανάτα περισσότεροι από 700 αιχμάλωτοι αξιωματικοί. Συνολικά οι νεκροί (πεσόντες στις μάχες με τους Γερμανούς , εκτελεσμένοι και πνιγμένοι) Ιταλοί ανέρχονται σε 9.250.
Ήταν ελάχιστοι οι Ιταλοί που δεν υπάκουσαν στις εντολές παράδοσης. Σχεδόν στο σύνολό τους ήρθαν σε επαφή με τον ΕΛΑΣ και διασώθηκαν, μεταφερόμενοι στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ αξιοθαύμαστη υπήρξε η συμβολή του λαού της Κεφαλονιάς στη φιλοξενία των μέχρι τότε εχθρών Ιταλών στρατιωτών, παρόλο που ήξεραν ότι αυτό θα είχε ως συνέπεια την εκτέλεση όλων των μελών της οικογένειας.
Ένας από αυτούς που έκρυψε ιταλούς ήταν ο Γεράσιμος Βαλλιανάτος, κουρέας από το Αργοστόλι, που πιάστηκε από τους Γερμανούς και απαγχονίστηκε στο Φανάρι στις 29 Δεκεμβρίου 1943.
